Een zuil van zelfbediening: de bode en de boodschapper

Op de boekvoorstelling van Een zuil van zelfbediening van N-VA-Kamerlid Peter Dedecker verzorgde Doorbraak-medewerker Jean-Pierre Rondas de inleiding. We publiceren die hier in extenso.

“In een interview in De Standaard van 15 mei 2012 formuleerde de voorzitter van het ACW, Patrick Develtere, het zo : ‘Die winstbewijzen maken deel uit van een aanbrengsysteem dat al vijftig jaar bestaat. Aanvankelijk waren het de ACW-bodes, CM-bodes of KWB-wijkmeesters die bij de mensen rondgingen.’

Het was de eerste en bij mijn weten ook de laatste keer dat Develtere de bode ter sprake heeft gebracht als justificatie van het neoliberale, spitstechnologische systeem dat het ACW en zijn bankiers hadden opgezet. Het was dus de bode geweest, de man die huis aan huis kwam als een soort wandelend secretariaat, de boodschapper van de christelijke arbeidersbeweging, de engel van de mutualiteit en de Hermes van de vakbond die bij de mensen bijdragen kwam innen en zegeltjes plakken.

Ik vond het bij de haren getrokken dat Develtere een beroep deed op deze prototypische bode om te rechtvaardigen dat het ACW uit het Dexia-debacle de zogenaamde Arco-winstbewijzen wilde claimen. Zodanig dat ik een ruimer essay schreef, een daensistische reactie op het bezweren van de bode, met de (ook persoonlijk betrokken) beschrijving van de decline and fall van ACW en CD&V : het financiële en ethische debacle namelijk van het ACW, dat bij de regeringsvorming in 2011 vervlochten werd met het communautaire debacle van CD&V. Ik publiceerde dit stuk van medio 2012  in een essaybundel, De hulpelozen van de macht.

Ziedaar mijn betrokkenheid bij het boek van Peter Dedecker (Een zuil van zelfbediening), ziedaar ook mijn ‘belang’ in deze zaak – niet zozeer omdat we thuis nog wat uittreksels hebben liggen uit het Arcopar vennotenregister (ik word daar in 2008 aangesproken als ‘beste aandeelhouder’ en in 2011 als ‘beste vennoot’) – maar omdat ik als burger een mentaal en democratisch ‘belang’ heb in de omgang van de machtigste organisatie van het Vlaamse middenveld met zijn vennoten, aandeelhouders, coöperanten of misschien zelfs spaarders.

Het verhaal van de bode zette mijn intuïtie op gang – temeer daar ik toen, rond Rerum Novarum van 2012, voor het eerst werd geattendeerd op het begrip ‘financiële geletterdheid’. De uitdrukking, die ondertussen gemeengoed lijkt te zijn, kwam voor in enkele artikels van de hand van Jos Leys, een specialist die financieel gedrag onderzoekt aan het Center for Ethics and Value Inquiry aan de UGent. Ik leerde dat in het ACW-Arco geval de kwestie van de ethiek (ethisch / onethisch) helemaal aan de kant van de financiële organisaties lag, en de kwestie van de financiële geletterdheid of ongeletterdheid helemaal aan de kant van de aandeelhouder – vennoot – coöperant – spaarder. Het onethische handelen van de een had geprofiteerd van het ongeletterd zijn van de andere. Wie dat doet, maakt misbruik van fiducie. Wie misbruik maakt van fiducie is (zoals in dat verhaal van Melville) een con-man, eenconfidence trickster.

Alle elementen ware gegeven in 2011-2012, met als focussen in de ellips enerzijds de cashloze wachtrekeningen (voor de spaarders) en anderzijds de uitbetaalde winstbewijsjes (niet voor de spaarders, maar voor het ACW). Vaak wordt dit allemaal afgedaan als semantiek, een kwestie van woorden. Peter Dedecker heeft het vaak over dat fameuze ‘bijkomend lijntje op de wachtrekening’, het winst-dividend-lijntje dat geen enkele aandeelhouder ooit heeft kunnen verzilveren. Van de winstbewijsjes (bemerk het diminutief) werd gezegd dat ze geen aanschaffingswaarde hadden, en ook geen verkoopwaarde, dat ze waardeloos waren maar toch van waarde en toch, zoals het woord zegt, winst opleveren – voor ACW en onderdelen wel te verstaan. Dit is hogere financiële metafysica.

Tijdens de kiescampagne kan het nog weinig politici schelen hoe de 800.000 gedupeerden eigenlijk heten, spaarders of vennoten, die mensen moeten hoe dan ook hun gram halen, zei minister Geens. Maar soms wordt semantiek bittere ernst, en daartoe wordt semantiek ook gehanteerd – met soms onbedoelde gevolgen wanneer de semantiek met de realiteit wegloopt, zoals onlangs ook nog Geert Noels heeft gewaarschuwd : de semantische kwestie zou de coöperatieve idee wel eens helemaal kunnen ontwrichten, met enorme verliezen voor de banken, alle banken, tot gevolg. Wie zal dan zijn gram mogen halen ?

Maar er is dus een tweede bode op de proppen gekomen. Ook een prototypische bode, maar ditmaal de spreekwoordelijke boodschapper, die de schuld krijgt voor het onheilsbericht dat hij komt brengen. Peter Dedecker, de klokkenluider die het mag gaan uitleggen voor het gerecht. Net alsof het Dexia-Arco-debacle er niet zou geweest zijn als hij er niet op gewezen had. Was er misschien geen bedrog geweest als hij het niet had uitgebracht ? Blijvend toedekken was (zo hoop ik toch) niet mogelijk geweest. De auteur komt de verdienste toe het deksel te hebben opgelicht. Het is werk dat door onderzoeksjournalistiek had moeten gebeuren, maar tegelijkertijd het werk dat je van een onderzoekend volksvertegenwoordiger verwacht. De laatste tijd worden zowel de eerste als de tweede categorie precies omwille van zulk onderzoek voor de rechter gesleept.

Ondertussen lopen er ettelijke strafonderzoeken rond Dexia en Arco: aangaande de restbank, de holding, het ACW, de vereffenaars van Arco, de winstbewijzenconstructie constructie met Sociaal Engagement – allemaal tegelijkertijd ook voer voor de Europese Commissie. Met de financiële geletterdheid die ik met Peter Dedeckers boek heb verworven, heb ik de berichtgeving over het Arco-kluwen in de kranten kritischer leren lezen. Ik heb leren zien dat sommige verslaggeving alleen op de jijbak-zaak van ACW tegen Dedecker wenst te letten, en bij het uitdelen van punten voor parlementair werk de vernoemde strafzaken onvermeld laat.

Of er gebeurt nog iets anders mee, met de vermaledijde boodschapper. De laatste tijd zijn er nogal wat pre-emptive strikes tegen boeken die nog moeten verschijnen en die nog niet eens gelezen zijn – niet alleen met woorden en retoriek maar met inschakeling van het gehele apparaat. Uitgevers leren daar ondertussen mee om te gaan, en uitgeverij Pelckmans is de eerste niet. In dit geval bestaat de voorafname op dit boek, toen het nog moest verschijnen, uit een plan B, afgekondigd door een minister in functie, maar ik kan me over de merites van dit plan niet uitspreken omdat het een geheim plan is – helemaal in lijn met de geheimhouding in de hele Arco-saga trouwens.

Geheimhouding is namelijk een van de constanten in dit verhaal. Dit is een hardnekkig dossier. Al dikwijls moeten Patrick Develtere en Francine Swiggers gedacht hebben : nu is de aanval voorbij, de machinerie van het ons-kent-ons heeft gewerkt. Doorbijten nu. De mensen zijn het vergeten. Maar de mensen zijn het niet vergeten, denk maar aan de tragikomische confrontatie van Kris Peeters en Koen Geens met de Arco-spaarders/aandeelhouders bij de ingang van het CD&V-congres. Daarom heeft Peter Dedecker het woord fraude uit zijn vocabularium niet geschrapt – zoals men verwacht had dat hij zou doen, en zoals sommigen, ook in de N-VA, hadden gehoopt dat hij zou doen. Cruciaal hierbij is dat Dedecker aantoont dat ACW een fraudeclaim ontweek door een beroep te doen op procedurefouten. En daarmee hangt dan weer het vervolg samen: het antwoord namelijk op de vraag ‘Wie zal dat betalen ?’ Wie zal de mensen hun gram laten halen ? Wie dit boek tot het einde uitleest zal overtuigd zijn van de uitwinningspiste. Uitwinnen : het woord werd al een paar keer in de mond genomen. Uitwinnen betekent het bezit van een schuldenaar verkopen voor de uitvoering van een vonnis (inzake een schuldvordering). Dedecker toont aan dat het kan, en dat pas nadien aan bijspringen wordt gedacht. Eerst uitwinnen, dan bijspringen.

Het boek van Peter Dedecker over een zuil die zichzelf bedient is crescendo geschreven omdat de werkelijkheid ook crescendo ging, maar dan wel naar beneden. Het is een detectiveverhaal met een mol en met bruine enveloppen zonder afzender. Het verhaal wordt hallucinant wanneer het gaat over de put-opties die door Arco worden uitgeschreven en die speculeren op de daling van het Dexia-aandeel; en als het gaat over de ‘shorters’ aan wie de Dexia-aandelen worden uitgeleend. De lezer geraakt verbijsterd als hij leest over de deal met de achtergestelde ‘perpetual’ lening (en deze lezer denkt dan : dit allemaal met het geld van de bode …) De verontwaardiging – bij steeds snellere lectuur – stijgt ten top wanneer hij leest over de fameuze Arco-vergadering waarvan men de verslagen weigert prijs te geven. En dan komt er een hoofdstukje genaamd ‘de bocht van Beke’.

Dan ben ik weer thuis bij De hulpelozen van de macht. Daarin uitte ik het vermoeden dat er een verband moet worden gezocht tussen het financiële debacle van het ACW en het communautaire debacle van CD&V. Zolang deze regering geen parlementair onderzoek toelaat, schreef ik daar, beschouw ik ze dan ook als een afruilmanoeuvre tussen de PS (die de communautaire meubelen wou redden) en CD&V (die de financiën van de christelijke zuil wou vrijwaren). Op basis van zijn niet aflatend onderzoek durft Peter Dedecker hetzelfde vermoeden uiten.

Daarom is een van de intrigerendste passages in zijn boek die over de Gentse VDK, het Gentse financiële ACW-vehikel dat met de Dexia-operaties niet heeft meegedaan. In laatste instantie doet Dedecker hier in het lang en het breed uit de doeken hoe het ook had gekund, als de BAC, Bacob, Dexia en Arco-verantwoordelijken indertijd hun ethische fundamenten trouw waren gebleven.”

Uitgesproken bij de boekpresentatie op 31 maart 2014 van Peter Dedecker in Brussel, Een zuil van zelfbediening. ACW, Arco en Dexia, uitgeverij Pelckmans, Kalmthout, 2014.

Jean-Pierre Rondas – www.doorbraak.be