Het gevaar van beelden en symbolen
Zo nu en dan zie je op het Internet foto’s verschijnen van vrouwen zo’n halve eeuw geleden in islamitische landen. Vrouwen in hoge hakken en minirok in Caïro of zomerse kleedjes in Kaboel, ooit maakten ze deel uit van het dagelijkse straatbeeld. Onlangs zag ik zo’n foto uit Iran gedeeld worden op Facebook. Het was uit foto uit de jaren ’70, van voor de islamitische revolutie. En ik dacht : dat lijkt verrassend veel op Iran vandaag.
Iran is een gesloten land. En het is bovendien een vijand van het Westen. Wij kennen de Arabische landen veel beter dan Iran. Iedereen weet intussen dat vrouwen in Saudi-Arabië niet met de auto mogen rijden. We weten dat vrouwen er gehuld lopen in een losse, zwarte chador die het hele lichaam omhult in een grote, vormloze zak. We weten dat de meeste vrouwen er hun gezicht verbergen achter een sluier. Wanneer we denken aan een hoofddoek, dan denken we meteen aan de hijab zoals je die in onze steden ziet, die het hoofd nauw omsluit, en geen sprietje haar laat zien. Wanneer we ons een beeld proberen vormen van de ‘Islamitische Republiek’ Iran, dan denken we dat het daar ook wel zo zal zijn.
Maar dat beeld is verkeerd. Er zijn heel wat jonge, hoogopgeleide vrouwen die alleen wonen op een appartementje in één van de grote steden, die zelf met hun auto naar het werk rijden, en die in hun vrije tijd in de parken en pleinen van de stad rondhangen in kleurrijke kledij, met een los sjaaltje om hun hoofd, dat enkel de achterste helft van het hoofdhaar bedekt. Een sluier die het gezicht bedekt, is een uiterst zeldzame verschijning in Teheran. Je hebt een speciale vergunning nodig om er één te mogen dragen. Ook een echte chador is eerder zeldzaam. De hijab zie je frequenter, omdat ambtenaren en studenten vaak verplicht zijn om er één te dragen op kantoor of op de campus. Maar de gemiddelde Iraanse vrouw ziet er verrassend Westers uit en gaat ogenschijnlijk nonchalant om met de kledingvoorschriften.
Ik ben zowel in Iran als in Saudi-Arabië geweest, en heb in beide landen met vrouwen gesproken. In Saudi-Arabië enkel met Filipijnse ‘gastarbeiders’, want als vreemde man mag je niet in de buurt komen van een islamitische vrouw. In Iran komen mannen en vrouwen elkaar wel gewoon tegen in het dagelijkse leven. Als toerist heb je een grote kans om aangesproken te worden door jonge Iraniërs (zowel mannen als vrouwen) die hun Engels willen oefenen. Misschien zegt dat op zich genoeg : als je als vrouw ooit in een situatie zou terecht kommen waarbij je verplicht wordt om te kiezen tussen een leven in Saudi-Arabië, of een leven in Iran, dan lijkt me dat geen keuze waar je lang over moet nadenken. Iran is zonder twijfel het minste kwaad.
Beelden
Beelden zijn sterke wapens om een boodschap over te brengen. De opkomst van de hoofddoek in Europa, heeft voor velen van de hoofddoek hét symbool bij uitstek gemaakt om de situatie van de vrouw aan af te meten. Ook in Iran is de hoofddoek een belangrijk symbool. Maar de onderdrukking van de modieuze Iraanse vrouw is veel minder fotogeniek dan die van in het zwart gehulde vrouwen in Saudi-Arabië. Wie naar Iran reist en een land vol vrouwen in chador verwacht, zou bij het zien van de make-up, de plastische chirurgie, die kleurrijke kledij en de losse sjaaltjes die constant van de haren glijden, wel eens tot de conclusie kunnen komen dat het wel mee valt met vrouwenrechten in Iran. Maar dat zou een erg verkeerde conclusie zijn. De vrouwen van Iran zien er misschien ‘vrijer’ uit dan de vrouwen van Molenbeek, maar ze zijn het daarom nog niet.
Ja, vrouwen in Iran mogen auto rijden, maar ze mogen niet fietsen. Ze mogen bowling spelen, maar ze mogen niet biljarten. Ze mogen studeren, ze mogen werken, ze mogen reizen, maar… enkel als hun vader (voor ongetrouwde vrouwen) of hun echtgenoot daarvoor de toestemming geeft. En daar zit de grote angel. Met kledingvoorschriften valt te leven, fietsen kun je in afgelegen gebied, ver van de politie. Maar het fundamentele probleem voor de Iraanse vrouw is de patriarchale wetgeving. Vrouwen zijn de speelbal van hun mannelijke familie.
Het echtscheidingscijfer in Iran ligt hoger dan het aantal huwelijken, maar het is de man die beslist. De vrouw heeft weinig tot niets te zeggen. Wanneer je een modieuze vrouw over straat ziet lopen in Teheran, is ze misschien getrouwd met een man die intussen een tweede vrouw heeft, haar niet meer wenst te zien, maar uit wraak ook niet wil scheiden, en de kinderen bij haar heeft weggenomen. Misschien zie je een Westers geklede Iraanse studente, die ruzie heeft met haar vader omdat die niet tevreden is met haar vriendje. Als de vader klacht indient, en ze blijkt niet langer maagd te zijn, dan wachten haar misschien zweepslagen, of een gevangenisstraf (de officiële straf voor seks buiten het huwelijk is steniging, maar sinds 2002 wordt die straf niet meer uitgevoerd). Kledij is een krachtig symbool, maar symbolen vertellen nooit het hele verhaal. Een foto van vrouwen op straat, kan nooit een voldoende graadmeter zijn voor de vrouwenrechten in een land.
Edward Azadi – www.doorbraak.be