Linkse intellectuelen zouden af en toe eens een niet-links boek moeten lezen, stelt Miel Swillens.
Onlangs las ik in De Standaard een column van Hendrik Vos, docent Europese studies aan de UGent : ‘De schuld van een ander. Natuurlijk !’ Die titel deed een belletje rinkelen. Was dat niet wat de juf zei als je iets had mispeuterd ? En inderdaad professor Vos levert een sterk staaltje af van wat Jean-Pierre Rondas preekjournalistiek noemt. Vertrekpunt is alweer het verdronken jongetje Aylan. De columnist maakt zich boos dat er nog mensen zijn – zo bijvoorbeeld Bart De Wever – die weigeren te erkennen dat ze voor die dood verantwoordelijk zijn. Voor professor Vos staat het vast : wij bewoners van de Noordzeekust zijn schuldig aan het drama voor de Turkse kust. Maar hoe dat precies zit met die schuld, komen we niet te weten. De professor gaat ervan uit dat iedereen – behalve een onmens als De Wever – weet dat het zo is. Punt. Wat hij bedoelt is natuurlijk duidelijk. Indien er vrije doorgang zou zijn voor iedereen die uit het Midden-Oosten of Afrika naar Europa wil komen, dan was dat drama niet gebeurd. Tja, dat is een waarheid als een koe. Maar als je zo redeneert zijn wij verantwoordelijk voor zowat alles. En dat is ook precies het punt dat Hendrik Vos wil maken. Wij Belgen, Europeanen, westerlingen zijn de schuld van alles. Dat maakt hij duidelijk aan de hand van een resem retorische vragen. Een retorische vraag is uiteraard een vraag waarbij het antwoord al bij voorbaat vaststaat. In dit geval luidt het : ja, professor, wij zijn schuldig.
Een paar voorbeelden :
Bewapenden wij de strijdende partijen in Syrië niet, omdat wij daar goed aan verdienden ?
Deden wij geen onfrisse zaken met corrupte leiders als dit ons wat opbracht ?
Degradeerden wij grote delen van de wereld niet tot goedkope leveranciers van ertsen, koffiebonen en cacao ?
Verwachten we niet dat ze daar onze schoenen maken voor geen geld en in ellendige omstandigheden ?
En zo gaat professor Vos, niet gehinderd door enige zin voor nuance of besef van de complexiteit van de geschiedenis, nog een tijdje door. Even voelt hij aan dat zijn argumentatie een beetje zwakjes uitvalt en maakt hij de bedenking :
Het is allemaal diep structureel en dus niet onmiddellijk het gevolg van een aanwijsbare daad.
Dat is een doordenkertje. Wellicht kent de lezer de theorie van Adam Smith, grondlegger van de economische wetenschap, over de onzichtbare hand die de markt regelt. Professor Vos gelooft blijkbaar ook in zo een hand, maar dan een kwaadaardige westerse hand die de wereld manipuleert. De klap op de vuurpijl komt aan het eind van zijn column. In een visioen ziet hij een nieuwe Aylan aanspoelen. Die Aylan is niet het slachtoffer van oorlog. (Of was het van de roekeloosheid van zijn vader ? Maar weg zondige gedachte !) De nieuwe Aylan is het slachtoffer van de klimaatopwarming. En aldus besluit Hendrik Vos zijn donderpreek :
Wat zullen ze zeggen als er weer een dode Aylan aanspoelt ? Dat hij in zijn overstroomde, onbewoonbare land had moeten doodgaan van de honger ? Durven ze dan ook nog zeggen dat het hun schuld niet is ?
Let wel, lezer, hun schuld niet onze schuld. Want al leek hij uit te gaan van een collectieve schuld, als puntje bij paaltje komt is Hendrik Vos daar niet bij inbegrepen. Hij hoort namelijk bij een verlichte elite die de taak heeft de anderen op hun schuldigheid te wijzen. Echt schuldig zijn alleen diegenen die uit onwetendheid of boosaardigheid hun schuld ontkennen.
Linkse intellectuelen zoals professor Vos lezen zelden of nooit een boek dat het etiket ‘rechts’ meekreeg. Want daar kleeft iets immoreels, iets zondigs aan. Het doet denken aan de tijd dat katholieken geen boeken van Gerard Walschap mochten lezen, want dat zou hun geloof aan het wankelen brengen. Je treft dat nu aan bij links. Denk aan de reactie op het succesboek van Eric Zemmour, Le suicide français. Dat werd onmiddellijk – geheel ten onrechte – verketterd als racistisch en fascistoïde. Maar daarmee was het gevaar bezworen en kon men terugkeren naar de oude vertrouwde kost. Het is die intellectuele verkramping die leidt tot het recycleren van altijd weer dezelfde platitudes, zoals in het artikel van Hendrik Vos.
Misschien moet de professor toch maar eens een ‘rechts’ boek lezen. Bijvoorbeeld het essay van Pascal Bruckner over het typisch westerse schuldgevoel en de obsessie met boetedoening : La tyrannie de la pénitence. De tirannie van de boetedoening. Want het is toch daaraan dat Hendrik Vos ons wil onderwerpen ?
Foto’s © Gazet van Hove.