Doorbraak sprak de filosoof naar aanleiding van zijn nieuwste publicatie Over God.
door Sander Carollo – www.doorbraak.be .
Eigenlijk is Over God een tussendoortje (140 pagina’s) dat hij schreef op aanraden van zijn uitgever. Vermeersch’ boek is gebaseerd op een artikel dat hij in 1992 publiceerde naar aanleiding van een VTM-uitzending waarin hij zei dat de god van het christendom niet bestaat. Het was blijkbaar de eerste keer dat iemand deze overtuiging met zo’n gevoel van zekerheid in een tv-programma uitte. Er volgde een polemiek waarop Vermeersch zijn argumenten in het artikel Kort vertoog over de god van het christendom goot. Samen met Postscriptum over de god van het christendom vormt dit de basis van zijn boek, aangevuld met een uitvoerige in- en uitleiding. ‘Ik heb het nooit over God in het algemeen’, licht Vermeersch toe. ‘Als je geen definitie geeft, kan je daar niets over zeggen. Daarom zeg ik altijd : de god van het christendom.’ Over God verkocht al meer dan 11.000 exemplaren. De wijze van Wetteren heeft er niet meteen een verklaring voor.
Doorbraak : Misschien omdat u de auteur bent ?
‘Mijn naam zal wel een beetje meespelen. Er zijn trouwens nauwelijks slechte reacties geweest. Er zijn wel enkele negatieve recensies geweest vanuit Leuvense hoek, maar die vond ik een beetje flauw. Over de bespreking van Lieven Boeve (directeur-generaal van het Katholiek Onderwijs Vlaanderen, S.C.) zeiden mensen dat ze er niets van begrepen hebben. Ze hebben gelijk, want het is eigenlijk vrij duister geschreven. En dan was er nog een van een zekere Mettepenningen (theoloog Jürgen Mettepenningen, S.C.). Ik heb aan hen gevraagd of ze met mij in debat willen treden, maar dat willen ze niet. Ze durven niet, ik vind dat nogal flauw.’
In hun betoog zaten enkele merkwaardige argumenten.
‘Zij zeiden gewoon : “Jij ben te rationeel”. Mijn basisantwoord is : met gevoel alleen kan je niet bepalen welke godsdienst de ware is. Er is geen ander middel dan de rede om dat te bepalen. Het geloof volstaat niet, je moet criteria hebben om te zeggen : deze godsdienst is betere dan de andere of geen godsdienst is beter dan godsdienst. Er is niets anders mogelijk dan het redeneren; een logische samenhang van argumenten waarbij je kan verwijzen naar feitelijke gegevens.’
U lokt volle zalen voor uw boekpresentaties. Hoe zijn de reacties daar ?
‘Positief. Toen mijn artikel over God in 1993 verscheen, waren er nochtans zeer veel negatieve reacties. De algemene mentaliteit bij de bevolking is sterk veranderd; het echte traditionele godsgeloof is bij de meeste mensen verdwenen.’
En dat vindt u goed ?
‘Alles wat beter overeenkomt met de waarheid is natuurlijk positief.’
Uw werk levert dan toch iets op.
‘Ik weet niet of het iets met mij te maken heeft, maar het is positief. Het probleem is natuurlijk dat diezelfde mentaliteit bij de islam nog niet bestaat. Enkele mensen nemen afstand van de islam, slechts een zeer kleine groep. Die mensen hebben het zeer moeilijk, ze worden praktisch uitgestoten uit hun familie, vriendenkring … Het is binnen de islam heel pijnlijk om te bevestigen dat je ongelovig geworden bent.’
U toont dan ook veel empathie voor moslims.
‘Ik heb zeer veel begrip voor gelovigen en nog meer voor moslims. Het is voor hen heel moeilijk om afstand van hun geloof te nemen. Ze zijn van kindsbeen af daarmee opgegroeid en de islam is een godsdienst die zeer sterk het engagement beklemtoont. Bidden, meedoen aan de ramadan, geen varkensvlees eten … Dat zijn zaken die eigenlijk meer te maken hebben met gedrag dan met inhoud. Wat de inhoud betreft : de meeste moslims kennen de islam niet. Als je tegen moslims zegt dat er ongeveer 150 verzen in de Koran staan die zeer negatief zijn tegenover ongelovigen, dan weten zij dat niet.’
U bent zelf ook streng opgevoed en hebt in ‘het systeem’ gezeten. Wat is het verschil tussen u en een moslim ?
‘Wel, ik heb een eerste geloofscrisis gehad toen ik 17 jaar was. Sindsdien was ik ervan overtuigd dat ik het bestaan van God niet kon bewijzen. Maar ik sprong naar God omdat ik behoefte had aan een fundering van de waarden. Toen was het al zo dat men de Bijbel op een vrij progressieve manier interpreteerde, men nam niet alles letterlijk en dat is alleen maar verder geëvolueerd. Er zijn wel enkele auteurs binnen de islam, zoals Rachid Benzine, die voor een progressieve uitleg van de Koran zijn. Maar die hebben zeer weinig succes. Bij gewone moslims zijn ze bovendien nauwelijks bekend.’
U haalt in uw boek ook aan dat God tegenwoordig voor velen een persoonlijke betekenis heeft.
‘Als ze zeggen dat God liefde is, wat is liefde dan ? Je hebt seksuele liefde, de liefde van een moeder voor haar kind, je hebt ook de universele naastenliefde … Dat zijn allemaal verschillende vormen van liefde. Liefde in het algemeen, dat zegt niet zo veel.’
U heeft zelf veel aan uw geloof gehad. Moeten we, om het met de woorden van Joël De Ceulaer te zeggen, God niet weggooien ? Wat moeten we behouden ?
‘Je kunt altijd zeggen dat het godsgeloof mensen in bepaalde omstandigheden helpt. Mijn moeder werd gesteund door haar geloof. Maar in zeer uiteenlopende omstandigheden is het heel duidelijk dat het geloof niet altijd en zelfs meestal niet het juiste antwoord biedt. Het geloof van moslims is bijvoorbeeld een zeer sterk fatalisme; alles wat gebeurt is Allah en we kunnen er eigenlijk niets aan doen. Sommigen gaan daar zo ver in om geen maatregelen te nemen om in de toekomst bepaalde zaken te vermijden, ze laten het over aan Allah. Dat is natuurlijk niet verstandig. Sigaretten blijven roken en denken dat Allah er wel zal voor zorgen dat alles goed afloopt, dat is een foute redenering. Je leven inrichten alsof er geen God is, is volgens mij voor de meeste mensen voordelig. Ik behoor eigenlijk tot de mensen die principieel voor de waarheid zijn.’
En uit consequentie laat u dan andere zaken uit het geloof ook vallen.
‘Ja.’
Ziet u een alternatief voor de kerk ? Nu is de kritiek dat er door de secularisering meer individualisme is.
‘Ik denk niet dat godsdienst daar veel verschil in maakt. Binnen godsdienst heb je veel individualisme en daarbuiten ook. Kan je een nog straffere vorm verzinnen dan de standenverschillen tijdens het ancien régime ?’
Wat is volgens u het ultieme argument om gelovigen het licht te laten zien ?
‘Het ultieme argument is dat je geen enkel argument hebt om het bestaan van God te aanvaarden. Het andere praktische argument is de onnoemelijke reeks misdaden die de godsdiensten in de loop der tijd veroorzaakt hebben. Wat er allemaal staat in Kriminalgeschichte des Christentums van Karlheinz Deschner … En dat is dan alleen nog maar over het christendom.’
Zijn we dan beter af zonder religie ?
‘Maar natuurlijk zijn we beter af zonder religie, je bent toch altijd beter af met de waarheid ?’
En het boeddhisme ?
‘Eigenlijk is dat geen godsdienst maar een filosofie. Die reïncarnatietheorie is trouwens puur denkbeeldig. Veel mensen voelen zich aangetrokken tot het boeddhisme omdat ze denken dat het leven een lijden is. Voor sommigen kan zijn dat zijn, maar ik ben nu 82 en dat het leven een lijden is, daar heb ik nog nooit iets van gemerkt. Hoewel ik een zekere sympathie heb voor het boeddhisme, is dat niet van toepassing op mij.’
Wat vond u eigenlijk van de uitspraak van de nieuwe kardinaal Jozef De Kesel die zei dat de islam religie weer op de kaart heeft gezet ?
‘Dat is natuurlijk waar maar het is een rampzalig gebeuren. Hebben wij er baat bij dat religie terug op de kaart gezet wordt ? In de meeste moslimlanden is een verpletterende meerderheid voor het feit dat een vrouw altijd aan haar man moet gehoorzamen. Ik weet niet of dat zo’n positieve zaak is. Een zeer belangrijke meerderheid vindt ook dat geloofsafval met de dood moet bestraft worden. Als we dat terug op de kaart moeten zetten … Pas op, er zijn ook wel meer progressief denkende moslims in Europa en Amerika, omdat ze hier vrij kunnen denken. Maar dé islam in het algemeen is iets negatiefs. De islam erkent het recht van een man om vier vrouwen te hebben. Dat is waanzin natuurlijk. Iedereen weet dat er ongeveer evenveel mannen als vrouwen geboren worden, als de rijksten vier vrouwen kunnen onderhouden, dat betekent dat er een hele reeks mannen aan geen vrouw kunnen geraken. Dat is dus fundamenteel onrechtvaardig. De Koran – zoals overigens ook de Bijbel, maar men is daarvan afgestapt – erkent het recht om slaven te hebben en het recht van een man om seks te hebben met zijn slavinnen – hij hoeft dat niet te vragen. Hoe men daar iets positiefs in kan zien, dat begrijp ik niet.’
Overbevolking is ook altijd een van uw prominente thema’s geweest. Wat vindt u van het voorstel van Vlaams Belang-voorzitter Tom Van Grieken om ontwikkelingssamenwerking te koppelen aan geboortebeperking ?
‘Ik vind al zeer lang dat men ontwikkelingshulp zou moeten koppelen aan eisen voor geboorteregeling. In Haïti hebben we eerst die aardbeving en vervolgens die storm gehad en dan zouden we mensen moeten steunen. Maar die steun zou erin moeten bestaan dat iedereen die je laat steriliseren 500 dollar krijgt. Dat zou een efficiënte steun zijn. Wat baat het dat we ze steunen en ze vervolgens met een reeks kinderen afkomen die ze toch niet kunnen opvoeden ? In de oorlog bij ons indertijd hielden de mensen zich in. Na de oorlog heeft dat dan tot de babyboom geleid. Maar nu zie je in Syrië, ze zijn daar al jaren in oorlog, dat die vluchtelingen allemaal met kleine kinderen afkomen. Alleen al het beeld dat je in oorlogstijd kinderen verwekt, dat is toch krankzinnig ? Die mensen zijn onvoldoende voorgelicht en de officiële instanties zouden nooit mogen spreken over problemen zonder het probleem van de contraceptie en de geboorteregeling erbij te noemen. En als er geld wordt uitgedeeld moeten het in de eerste plaats gaan naar vrouwen die zich laten steriliseren.’
In een interview met Intervista zei u dat uw beste jaren nog moeten komen. U wil nog enkele boeken publiceren.
‘Momenteel ben ik bezig aan een analyse over het begrip informatie. Informatie bij de mens, van machines, in de biologische wereld … Ik probeer er een samenhangend beeld van te geven. Ik hoop dat het in een halfjaar lukt om te schrijven. Daarna zou ik nog iets over Jezus willen schrijven. En dan zien we wel. Ik vind : je moet altijd doelen stellen. Wanneer je doelstellingen hebt, dan kan je je nooit vervelen. Ik heb me de laatste 70 jaar nooit meer verveeld.’
Schrijft u zulke boeken omdat u nu pas de tijd of eerder de kennis heeft ?
‘Het heeft vooral met tijd te maken. In mijn laatste jaren aan de universiteit had ik nogal veel bestuursfuncties. Ik ben decaan geweest van mijn faculteit, lid van de raad van bestuur voor een jaar of vier en vervolgens ben ik vicerector geweest. Dan kan je praktisch niet schrijven. Sinds ik gepensioneerd ben heb ik eigenlijk meer geschreven dan de laatste twintig jaar waarin ik professor was.’
Oefende u die bestuursfuncties graag uit ?
‘Ik doe alles graag.’
U bent relatief laat echt bekend geworden. In de jaren 90 begon u zich meer en meer te mengen in het maatschappelijk debat, met als toppunt de euthanasiewetgeving in 2002.
‘Ik was al vroeger bezig, maar ik heb mij op maatschappelijk gebied eerst beziggehouden met de contraceptie, dan vanaf de jaren 70 met de abortusproblematiek, euthanasie en vanaf de tweede helft van de jaren 70 ook met de milieuproblematiek. In 1988 heb ik daarover De ogen van de panda geschreven, dat was eigenlijk het eerste milieufilosofisch boek verschenen in de Nederlanden. Ik was dus vooral daar mee bezig. Wat algemene politiek betreft, ik schrijf toch al lang in kranten hoor, sinds de jaren 60, 70.’
Bent u ook een trendsetter geweest ?
‘Ik denk het wel. In 1971 heb ik mijn eerste tv-uitzending over euthanasie gehad. Dat is vrij vroeg, want de wet is er pas in 2002 gekomen.’
Heeft u er ooit aan gedacht om de politiek in te gaan ?
‘In de tijd van de Agusta-crisis, had de SP mij de eerste plaats voor de Kamer aangeboden. Een tijdje later hebben de liberalen mij een tegen-aanbod gedaan. Maar ik heb dat geweigerd, ik vind dat je in een partij niet vrij bent om te denken.’
De politiek volgt uw denken wel.
‘Er zijn een paar mensen die hier en daar een idee gebruiken, dat is duidelijk. Maar zij doen daar natuurlijk zelf mee wat ze willen.’
Wat vindt u eigenlijk van een basisinkomen ?
‘Ik heb daar al dikwijls over nagedacht, maar ik durf daarin niet tot een beslissing te komen. Vroeg of laat zou men daartoe wel moeten komen, denk ik. Als de robotisering uitbreidt, zal het aantal jobs verminderen en moet men daar een oplossing voor vinden. Dan zal een basisinkomen misschien de moeite waard zijn. Bedrijven zullen wel voldoende moeten afdragen, want het aantal werkende mensen zal drastisch verminderen. De komende 30 jaar zal er fundamenteel veel veranderen. Maar dan zitten we met het onnoemelijke probleem dat tussen nu en 2050 de bevolking van Afrika met een miljard zal aangroeien. Zelfs als er 100 miljoen Afrikanen naar Europa komen, kunnen wij dat gewoon niet aan als we ook aan hen een basisinkomen moeten uitbetalen. Men schijnt onvoldoende te beseffen wat er op ons afkomt. De asielcrisis die we nu meemaken is maar een fractie van wat er op ons afkomt. Als de bevolking en de economie het niet aankan, dan mag je nog 1.000 conventies hebben, maar dan helpt dat niet.’
Nog iets. Bent u een orangist ?
‘Ik vind het natuurlijk spijtig dat de Nederlanden gesplitst zijn in 1830. Maar het is zo, je moet daar niet bij blijven stilstaan.’
U bent ook inspirator geweest van de Gravensteengroep, een in 2008 opgericht burgerinitiatief voor een solidaire, verdraagzame en respectvolle samenleving binnen de progressieve Vlaamse Beweging. Het is hierrond tegenwoordig vrij stil. Hoe gaat het ermee ?
‘De Gravensteengroep ligt op een laag pitje om de eenvoudige reden dat er hierrond op politiek vlak niets meer gebeurt. De regering heeft gezegd dat ze die communautaire problematiek in de koelkast stopt. Als er niks gebeurt kan je ook geen kritiek geven.’
Foto’s : (c) Gazet van Hove.