ANTWERPEN
Herman De Kuyffer is doctor oude geschiedenis. In de Antwerpse Elcker-Ick ontkrachtte hij enkele mythen over De Revolutie van 1830 en de onafhankelijkheid van België. Het was geen eenvoudige en duidelijke revolutie. Mythen ontstonden toen aanhangers van de Waalse beweging, flaminganten en marxisten ieder hun waarheid gingen verkondigen.
Zelfs over het ontstaan van België doen er verschillende versies de ronde : sommigen vertellen dat alles zou zijn begonnen tijdens de Brabantse Revolutie in 1709 maar allicht gebeurde dat pas bij het Congres van Wenen in 1814, toen Europa werd hertekend en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ontstond. ‘Willem I werd de vorst over 17 provincies en het prinsbisdom Luik. Het was geen liberale parlementaire monarchie. De ministers dienden enkel verantwoording af te leggen aan de koning. De bevolking had niets te zeggen. De protestant Willem I was een verlicht despoot in de geest van Jozef II : alles voor het volk, niets door het volk. Hij steunde de economie in Gent, Luik en de Borinage en stichtte in 1822 de Société Générale. In het Zuiden verzetten de katholieken en liberalen zich fel tegen zijn beleid, wat uiteindelijk leidde tot de Revolutie van 1830. De eerste politieke partijen werden opgericht : de liberale in 1846, de katholieke in 1868 en de socialistische in 1886. De katholieken hekelden het beleid omwille van de godsdienst- (alle religies werden gelijkgesteld) en onderwijspolitiek van de koning. De liberalen steunden aanvankelijk de vorst maar tekenden in 1825 verzet aan tegen zijn taalpolitiek – Willem I wilde het Nederlands invoeren als officiële taal – en het despotisme. Zij opteerden voor een gecentraliseerde lekenstaat, geleid door zakenlieden.’
In 1830 brak de strijd los. In Parijs begon de Junirevolutie. Koning Karel X werd verjaagd en vervangen door zijn neef : Filips van Orléans. Bij ons was 25 augustus een historische datum toen in de Brusselse Muntschouwburg De Stomme van Portici werd opgevoerd. ‘Ook hier kwam het volk in opstand. Er was veel werkloosheid omwille van de industrialisering en de regering hief accijnzen op brood en vlees, twee levensnoodzakelijke middelen, waardoor vooral de laagste klasse werd getroffen. Huizen van Brusselse notabelen werden in brand gestoken. Op 23 september stuurde Willem I 5.000 soldaten naar Brussel die een kamp oprichtten in het Warandepark. 1.700 Belgische vrijwilligers vochten terug. Er werd een burgerwacht in het leven geroepen en arbeiders vernielden machines in de fabrieken. Op 27 september trok het leger zich terug, om geen verder bloed te vergieten. Op 4 oktober werd de onafhankelijkheid van België uitgeroepen door het voorlopig bewind. Tijdens het Nationaal Congres kozen 30.000 cijns- en bekwaamheidskiezers voor een erfelijke monarchie.’
‘Op 7 februari 1831 werd een – voor die tijd – erg progressieve grondwet goedgekeurd : liberalisme en vrijheid stonden hoog in het vaandel, maar dat was slechts theorie. De Belgische senaat bijvoorbeeld bestond vooral uit grootgrondbezitters waarvan er zich maar 200 verkiesbaar konden stellen. Zeer tegen zijn zin legde Leopold I op 21 juli de eed af en werd hij de eerste Belgische koning. Dat gebeurde op aanraden van Groot-Brittannië, want na zijn huwelijk met Charlotte Augusta, de dochter van de latere Koning George IV, had hij de Britse nationaliteit. De ‘top-kandidaat’, de latere Willem II, werd niet weerhouden. Meer zelfs : per decreet werd gestemd dat het Huis van Oranje-Nassau voor eeuwig uitgesloten was van de Belgische troon. De definitieve erkenning van de Belgische onafhankelijkheid gebeurde tijdens het Verdrag van de XXIV artikelen in 1839. De beslissing werd genomen door het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk, Oostenrijk, Pruisen en Rusland.’
HET ONSTAAN VAN VELE MYTHEN
Na het ontstaan van België vertolkten heel wat vooraanstaanden een hoofdrol. Niet alles wat ze deden of schreven was echter juist. ‘De Brusselse historicus en overtuigde Belgicist Jean Stengers, die vijftien jaar geleden overleed, schreef dat de Belgische Omwenteling van 1830 in essentie een nationale en liberale revolutie was en dat Frankrijk ons wou bezetten. Dit is onjuist. Napoléon III wou ons wel annexeren. Het verzet verlegde zich naar Antwerpen waar de Meetingpartij ontstond die zich tegen de Belgische regering keerde, omdat zij de Antwerpse haven verwaarloosde. De opstandelingen waren Vlaamse inwijkelingen, die in Brussel woonden, maar ‘Vlaams’ spraken. Hendrik Conscience, de zoon van een Frans ambtenaar, schreef in 1838 in ‘De Leeuw van Vlaendren’, dat Vlamingen veel te weinig hadden te zeggen over hun nationaliteit, een stelling die werd overgenomen door de Vlaamse Beweging. Monumentale historische kunstwerken moesten een ideologisch beeld vormen van de Belgische staatscatechismus. Gustave Wapper, de directeur van de Antwerpse academie voor Schone Kunsten, kreeg in 1870 de opdracht om de staat te verheerlijken.‘
Keren we even terug naar de proletarische opstand in de Septemberdagen. ‘Maurice Bologne koos voor een marxistische opvatting van de geschiedenis in zijn werk ‘De proletarische opstand van 1830 in België’. Het boekje werd opgedragen aan alle inwoners van Vlaanderen en Walenland. Volgens hem was de revolutie een fase in de klassenstrijd. De gewone man kwam in opstand, niet de bourgeoisie, die steun kreeg van de Nederlandse regering. Het Belgisch kiesstelsel hinkte lang achterop. Tot in 1893 kregen begoede mannen meervoudig stemrecht. Hoe groter hun vermogen, hoe meer stemmen ze mochten geven. Na Wereldoorlog I werd pas het algemeen enkelvoudig mannenstemrecht ingevoerd onder druk van de socialisten, die dan weer hevig waren gekant tegen stemrecht voor vrouwen, dat er pas in 1949 kwam. Hun vrees bleek terecht. Alle vrouwen stemden voor de christelijke partij, die een absolute meerderheid kreeg.’
De vraag die steeds wordt gesteld is of België een kunstmatige staat is. ‘In het begin van de vorige eeuw ging de Waalse beweging in de aanval, als reactie op de Vlaamse beweging. De taalbevoegdheden (die weinig of niets betekenden want er was beslist dan men Nederlands ‘mocht’ spreken en in het onderwijs ‘mocht’ alleen geschiedenis en aardrijkskunde in onze taal worden aangeleerd) werden in vraag gesteld, net als de vernederlandsing van de Gentse universiteit.’
‘Op haar beurt wilde de Vlaamse Beweging een Vlaamse elite creëren in Gent als tegenreactie op de plannen van de Walen. Jules Destrée, iemand die men nu een racist en antisemitist zou noemen, schreef in 1912 in zijn ‘Lettre au Roi sur la séparation de la Wallonie et de La Flandre’ dat de Vlamingen Vlaanderen hadden ontnomen aan de Walen. En hij ging verder : ‘De eis ‘In Vlaanderen Vlaams’ is gewettigd zolang hij zich beperkt tot het facultatief gebruik van het Vlaams in Vlaanderen, maar is uitgegroeid tot een strijdkreet die oproept tot een exclusief gebruik van de streektaal. U heerst over twee volkeren. In België zijn er Walen en Vlamingen, er zijn geen Belgen. Er bestaat geen Belgische volksziel. De versmelting van Vlamingen en Walen is niet wenselijk en zelfs als men dit zou willen, dan zou men moeten vaststellen dat ze niet mogelijk is. De Belgische staat is een artificiële constructie. De Revolutie van 1830 is een Waalse Revolutie geweest. De Waalse feestdag (27 september) herdenkt de glorierijke Septemberdagen van 1830 in Brussel.’’
VLAAMSE BEWEGING AANGEWAKKERD DOOR DE BEZETTERS
De Vlaamse Beweging en de drie fasen van de ontwikkeling van zowat alle nationale bewegingen in Europa werd beschreven door de Tsjech Miroslav Hroch. ‘Die drie fasen waren de geleerde belangstelling, denk aan Jan Frans Willems(fonds) en Jan Baptist David(sfonds), de doelbewuste agitatie en de doorbraak naar de massa. De taalwetten werden een eerste keer aangekaart in 1840 toen men 100.000 handtekeningen van Vlamingen verzamelde maar pas in 1932 werd het onderwijs vernederlandst. Dat moest geleidelijk aan gebeuren : eerst zou men enkelvoudig Nederlands invoeren in het laatste jaar van het hoger middelbaar en elk jaar zou men dat verder uitbreiden. Er kwam niets van terecht waardoor Vlaanderen nog meer werd verfranst. Uiteindelijk heeft één en ander wel geleid tot de huidige taalwetgeving.’
Wat weinigen weten is dat de Vlaamse Beweging er is gekomen door de christendemocraten. ‘Al voor de eerste wereldoorlog ontstond er een soort van Vlaamse Beweging, die werd aangewakkerd door de bezetter. De Duitsers werden beschouwd als de bevrijders van het verdrukte Vlaanderen. De verkiezingen van 1928 leverden een verpletterende overwinning op voor August Borms, die echter niet kon zetelen in de Kamer omdat men hem zijn burgerrechten had ontnomen.’
‘Tijdens dit interbellum – de periode tussen de twee wereldoorlogen – groeide de fascistische beweging aan. Bruno De Wever noemde het de overgang van fascisering naar nazificering. In 1933 werd het Vlaams Nationaal Verbond (VNV) opgericht, volgens De Wever meteen het startschot van het nazisme in Vlaanderen. Ook tijdens de tweede wereldoorlogen collaboreerden heel wat Vlamingen met de Duitsers. Een collaborateur is enkel nuttig tijdens de oorlog. Eens die voorbij is zijn er twee mogelijkheden : ofwel wint de bezetter en dan heeft hij je niet meer nodig ofwel verliest hij en dan zit je pas echt in de problemen. Uiteindelijk werden 210 collaborateurs geëxecuteerd. In Wallonië kreeg iedereen amnestie.’
Het feit dat de Vlaamse Beweging haar fascistoïde nationalisme nooit heeft verloochend en de staatshervorming van 1970 zorgden ervoor dat Wallonië en Vlaanderen steeds verder uit elkaar groeiden. ‘Dat brengt ons meteen bij de hamvraag : is België een kunstmatige, zelfs een tegennatuurlijke staat ? België is voornamelijk afhankelijk van anderen. Onze staat had er helemaal anders uitgezien zonder de (militaire) tussenkomst van Amerika en Engeland tijdens de oorlogsjaren en de Duitse (economische) steun op dit eigenste moment. België is en blijft een doorvoergebied. Ga maar naar Nederland en stel de inwoners een vraag over Vlaanderen. Geen mens die je een antwoord kan geven.‘
(EM)
Foto’s (c) Reporters