Vaarwel, verzorgingsstaat !

www.doorbraak.be – door Sebastiaan Van Nuffel .

In de jaren ‘70 waarschuwde onder andere de Club van Rome als groep van goede Malthusianen voor overbevolking, maar nu lijkt het er op dat het een bevolkingskrimp is die de Europese welvaartsstaten de das zal omdoen. Het vruchtbaarheidscijfer (het gemiddeld aantal kinderen per vrouw) in Europa bedroeg 1.58 in 2015.

Bevolkingskrimp

volgt er een bevolkingskrimp

In ontwikkelde landen met een hoge levensverwachting moet het vruchtbaarheidscijfer minimaal 2,1 bedragen om het bevolkingsaantal te behouden, zo niet volgt er een bevolkingskrimp. Met een vruchtbaarheidscijfer van 1.58 is dat zelfs een zeer dramatische krimp. Hoe dramatisch ? Na drie generaties (100 x 0.79 x 0.79 x 0.79 = 49.3) blijft er nog maar minder dan de helft van het oorspronkelijke bevolkingsaantal over.

Als deze trend zich inderdaad voortzet, stevenen we af op de grootste bevolkingskrimp in Europa sinds de Zwarte Dood in de 14de eeuw. In België bedraagt het vruchtbaarheidscijfer 1.65, maar vooralsnog is er een klein geboorteoverschot, want de daling van het vruchtbaarheidscijfer werd pas ingezet vanaf de jaren zestig. Duitsland daarentegen heeft al sinds 1972 een negatieve natuurlijke bevolkingsgroei (meer sterftes dan geboortes).

Is dit een probleem ?

Onderzoek toont aan dat een vruchtbaarheidscijfer ruim boven vervanging het gunstigste is voor overheidsbudgetten, terwijl een vruchtbaarheidscijfer in de buurt van vervanging het gunstigste is voor de levensstandaard. Een zeer laag vruchtbaarheidscijfer leidt onvermijdelijk tot een daling van de levensstandaard, maar een gematigd laag vruchtbaarheidscijfer en een bevolkingsafname hoeven economisch geen probleem te vormen, mits dit gepaard gaat met een toename in productiviteit.

een nieuwe automatisatiegolf staat voor de deur

Dit lijkt het geval, want een nieuwe automatisatiegolf staat voor de deur en volgens een recent rapport zou in ontwikkelde landen als de Verenigde Staten (VSA) en Duitsland wellicht een derde van de werkende bevolking nieuw werk moeten zoeken in 2030. Denk bijvoorbeeld aan al de vrachtwagenchauffeurs die niet langer nodig zullen zijn, wanneer de zelf rijdende auto zijn intrede maakt. In de VSA is die industrie alleen al goed voor 2% van de totale tewerkstelling. Er volgt dus wellicht geen arbeidstekort.

Uitdagingen

Een gematigd laag vruchtbaarheidscijfer zal wel onvermijdelijk overheidsprogramma’s uitdagen. Dit is een probleem voor landen met schulden en een sociaal zekerheidsstelsel die enkel gedragen kunnen worden door alsmaar stijgende belastingsinkomsten ten gevolge van een continue bevolkingsgroei. Met andere woorden exact de situatie waarin de Europese verzorgingsstaten zich bevinden.

pensioenstelsel gewoon een piramidespel is

De pensioenen zijn misschien het meest pertinente voorbeeld. Het zou voor iedereen duidelijk moeten zijn dat het pensioenstelsel gewoon een piramidespel is. Je betaalt immers niet voor je eigen pensioen, maar voor dat van de huidige gepensioneerden. Vijftig jaar geleden was dat best te doen, maar de levensverwachting is gestegen en mensen leven tegenwoordig 10, 20 of zelfs 30 jaar op pensioen. Er zijn vandaag slechts 2.35 werkende personen voor elke gepensioneerdeen dat aantal zal alleen maar afnemen.

De huidige ‘oplossingen’

Het verhogen van de belastingen is een oplossing die vaak naar voor wordt geschoven, maar de belastingen in België zijn al bij de hoogste in Europa en op een bepaald punt is de Laffercurve zijn maximum gepasseerd. Bovendien ontmoedigt dit opnieuw het krijgen van kinderen. Een manier om de afhankelijkheidsratio op te krikken is het verhogen van de arbeidsparticipatie van vrouwen, maar deze is al redelijk hoog in België. Trouwens, hoewel de professionele zelfverwezenlijking van vrouwen toe te juichen valt, maakt ook dit weer het krijgen van kinderen minder waarschijnlijk.

 andere oplossing is vervangingsmigratie

Een andere oplossing is vervangingsmigratie : een influx van jonge migranten die de actieve bevolking op peil houden. Vervangingsmigratie leidt in landen met een laag vruchtbaarheidscijfer op een relatief korte tijdsspanne echter tot grote demografische veranderingen, want om het bevolkingsaantal op peil te houden in een samenleving met een vruchtbaarheidscijfer van 1.58 zou immers de helft van de derde generatie uit migranten moeten bestaan.

Welk soort migratie ?

In theorie is dit geen probleem, maar om effectief te zijn, moet vervangingsmigratie Europeanen daadwerkelijk vervangen en de afhankelijkheidsratio naar beneden duwen. Met andere woorden, er is nood aan immigranten met een relatief hoog opleidingsniveau die de sociale zekerheid zo weinig mogelijk belasten.

nooit echt een kosten-batenanalyse van migratie

Idealiter komen alleenstaande mensen hier werken die vervolgens teruggaan naar eigen land vooraleer ze nood hebben aan vormen van sociale zekerheid. Ik durf te zeggen dat de Europese overheden er tot dusver niet in zijn geslaagd dit type immigratie te organiseren. Er is in België nooit echt een kosten-batenanalyse van migratie gemaakt, maar in het Verenigd Koninkrijk (VK) berekende men dat Europese migranten tussen 1995 en 2011 4,4 miljard pond hadden bijgedragen aan de Britse economie, terwijl niet-Europese migranten 118 miljard pond hadden gekost. Dit is wellicht het geval in veel Europese landen, dus het lijkt er op dat niet-Europese immigratie in zijn huidige vorm de situatie niet alleen niet verbetert, maar zelfs verergert.

Samenleving veranderen

culturen het verst van de onze verwijderd

Los van economische bedenkingen, is het ook maar de vraag of zulke grote demografische veranderingen doenbaar zijn zonder ook onze samenlevingen fundamenteel te veranderen. De migratie van Franse Hugenoten naar Engeland tussen 1670 en 1710 had enorme gevolgen voor de Engelse samenleving die we ook vandaag nog zien, terwijl het bevolkingspercentage aan Hugenoten beperkt bleef tot slechts 1%. Dat waren dan protestanten van de andere kant van het Kanaal. De niet-Europese migranten in Europa komen vooral van landen in Noord-Afrika en het Midden-Oosten, wier culturen het verst van de onze verwijderd staan volgens de Inglehart-Welzel culturele kaart van de wereld.

De Europese verzorgingsstaten lijken nochtans voor een combinatie van deze drie ‘oplossingen’ te kiezen. De belastingen stijgen alsmaar, vrouwen worden aangemoedigd te gaan werken en zo’n 80% van de bevolkingsgroei in België is het gevolg van een positief migratiesaldo, terwijl de groei van de Duitse bevolking al sinds 1972 uitsluitend aan een positief migratiesaldo te wijten is. De adequaatheid van deze maatregelen is echter hoogst bedenkelijk op lange termijn.

Het echte probleem en de echte oplossing

Het echte probleem is dat Europeanen is wijsgemaakt dat ze via hun belastingen sparen voor hun eigen sociale zekerheid, terwijl dit een grotesk piramidespel is. De situatie was wellicht niet zo problematisch als de overheid de burgers had toegelaten voor hun eigen pensioen te sparen in plaats van hen te dwingen anderen te subsidiëren.

afschaffen van de sociale zekerheid

De echte oplossing is dan ook het afschaffen van de sociale zekerheid en de daarbij horende loonbelasting. Waarom zou de burger niet zijn eigen spaargeld mogen beheren en investeren ? Waarom bepaalt de overheid welk percentage van je loon je wanneer opzij moet zetten, terwijl het individu uiteraard beter geplaatst is om die afwegingen te maken ? Daarenboven kunnen vrijwel alle verzekeringen (werkloosheid, ziekte, etc.) van de sociale zekerheid op een betere en goedkopere manier door de private sector voorzien worden.

De enige, echte kerntaken van een overheid zijn uiteindelijk justitie en veiligheid, de zogenaamde Nachtwächterstaat  zoals Ferdinand Lassalle het smalend omschreef. Het lijkt een onmogelijke klus om de verzorgingsstaat te ontmantelen, maar dat is het niet. Geef iedereen die rechten heeft opgebouwd een staatsobligatie (ter waarde van wat hij/zij in huidige waarde nog tegoed heeft) die wordt afgelost op 67 jaar en het is opgelost. De huidige, onzichtbare schuld komt zo boven water zonder enige transitiekosten.

Persoonlijke verantwoordelijkheid

Het valt ten zeerste te betwijfelen of deze boodschap veel gehoor zal vinden onder de bevolking. De verzorgingsstaat heeft veel mensen hun gevoel voor persoonlijke verantwoordelijkheid ontnomen en er zullen veel mensen zijn die nu op hun pensioenleeftijd afstevenen zonder noemenswaardig spaargeld, er van uitgaande dat de rest van de maatschappij het wel zal betalen.

vruchtbaarheidscijfer verhogen

Vanuit diezelfde groep zal wellicht worden opgeworpen dat er ook nog een andere oplossing is, namelijk het vruchtbaarheidscijfer verhogen. Het is echter niet duidelijk hoe dit moet bewerkstelligd worden, want de maakbaarheid van de samenleving is beperkt. Augustus probeerde het tevergeefs met de Lex Papia Poppaea in AD 9. Viktor Orbán probeert het in 2019. Nihil novi sub sole.

Conclusie

doekjes voor het bloeden

Het lage vruchtbaarheidscijfer van Europa zet de verzorgingsstaten onder druk. Het verhogen van de belastingen, het opkrikken van de arbeidsparticipatie en immigratie zijn doekjes voor het bloeden, en hopen op een culturele omslag die het krijgen van kinderen weer aantrekkelijk maakt in een systeem waar koppels al een gepensioneerde ten laste hebben nog voor ze aan kinderen beginnen, heeft veel weg van wachten op Godot.

Een grote ommezwaai van de verzorgingsstaat naar een nachtwakersstaat dringt zich op. Een gecontroleerde sloop is tenslotte beter dan wachten tot het gebouw zelf instort.

SEBASTIAAN VAN NUFFEL

Wetenschappelijk onderzoeker die ondertussen al meer dan vier jaar in het buitenland woont.

Foto’s © Gazet van Hove.