Nu al de eerste barsten, binnenkort een andere meerderheid ?
Na de gemeenteraadsverkiezingen van oktober 2018 kwam er in Gent een Vivaldicoalitie ‘avant la lettre‘ uit de bus. Nationaal maakten we pas eind 2019 kennis met deze bonte kleurencode. Maar de vier-seizoenen-formule werd dus eerder al in de politieke praktijk gebracht. Intussen vertoont deze beproefde meerderheid in Gent ernstige barsten.
Het gebeurt wel vaker dat politieke innovaties eerst lokaal worden uitgetest waarna ze op een ander beleidsniveau breder toegepast worden. Herinner u hoe de Zweedse formule in 2012 eerst in Antwerpen-stad vorm kreeg. Daarna werd het recept in 2014 regionaal en nationaal overgenomen. Steden en gemeenten zijn geregeld de proeftuin voor nieuwe democratische experimenten. In Gent klonken er zich ditmaal maar liefst vier gevestigde partijen aan elkaar vast om zo het nieuwe stadsbestuur voor de komende zes jaar vorm te geven.
Verstandshuwelijk
Naar de buitenwereld toe vormden de plaatselijke afdelingen van sp.a en Groen een ‘stadskartel’. Ze trokken met één lijst naar de kiezer. Maar niettemin functioneren ze in de gemeenteraad vandaag als twee fracties. De onderlinge krachtsverhoudingen binnen het verstandshuwelijk zijn duidelijk : 14 Groen-gekozenen versus 7 sp.a-mandatarissen. Dat is een heuse wissel van de macht: in 2012 behaalde hetzelfde progressieve kartel nog 26 zetels, verdeeld onder 15 sp.a-lieden en 11 Groen-getrouwen.
De socialisten zijn gedegradeerd tot de ‘junior partner‘ binnen het kartel — een positie waar de partij maar moeilijk kan aan wennen. Tegenover 2012 zagen zij hun zetelaantal in 2018 meer dan gehalveerd. Sp.a kon dit grote verlies maskeren door de optelsom met de ecologisten te maken. Het stadskartel is en blijft voor de socialisten zo het breekijzer om deel uit te maken van het bestuurscollege in Gent. Er viel geen werkbare meerderheid op de been te brengen buiten de progressieve groepering om.
Intussen bedenkt men binnen sp.a hoe zich te herstellen van de electorale nederlaag. Eén van de denkpistes is om de nieuwbakken partijvoorzitter Conner Rousseau van Sint-Niklaas naar Gent te laten verhuizen. Rousseau kan dan in 2024 het kopmanschap van de weinig charismatische Rudy Coddens overnemen — die laatste trok in 2018 de kartellijst.
Maar zal Groen, met Filip Watteeuw als kopman, het toekomstige lijsttrekkerschap zomaar aan zich laten voorbijgaan ? Al de dag na de lokale verkiezingen schoof het rood-groene verbond plots Watteeuw in plaats van Coddens als kandidaat-burgemeester naar voren. Deze wissel kwam er om de oplopende interne spanningen binnen het kartel te ontmijnen. Immers, nu de interne krachtverhoudingen gekeerd zijn, is ook het sp.a-leiderschap niet langer evident. Dit openstaande vraagstuk dreigt de samenwerking tussen sp.a en Groen in de aanloop naar 2024 verder uit elkaar te drijven.
Oversized coalitie
Open Vld liet een grote lokale verkiezingsoverwinning optekenen : met 15 zetels groeide de partij uit tot de grootste fractie in de nieuwe Gentse gemeenteraad. Kopman Mathias De Clercq legde beslag op een aanzienlijk aandeel van de erfenis van de afscheidnemende socialistische burgemeester Daniël Termont : hij behaalde ruim 24.000 voorkeurstemmen. CD&V bleef steken op slechts 3 zetels maar wist zich voor het eerst sinds mensenheugenis in het Gentse stadsbestuur te hijsen. Dat kwam doordat Open Vld en CD&V zich in de week na de lokale verkiezingen aan elkaar vastklikten : een manoeuvre van De Clercq om het progressieve front tijdens de onderhandelingen het hoofd te bieden.
Het resultaat was een constructie waarbij twee van de vier coalitiepartijen mathematisch overbodig zijn. Groen en Open Vld halen samen 29 van de 53 zetels; sp.a en CD&V zijn dan strikt genomen niet noodzakelijk om een meerderheid te leveren. De politieke wetenschap leert nochtans dat ‘minimal winning coalitions’ veel meer gangbare praktijk zijn dan zulke ‘oversized coalitions’. Die laatste zijn een abnormaal politiek gegeven omdat overbodige partijen binnen het bestuurscollege qua onderhandelingsmacht zeer licht wegen. Bij elk dossier waar CD&V of sp.a moeilijk over doet kan hun standpunt weggewuifd worden en hen zo nodig gevraagd worden om op te hoepelen wanneer zij niet akkoord gaan.
Het gebrek aan interne onderhandelingsmacht zie je ook weerspiegeld in de portefeuilleverdeling. De bevoegdheden die CD&V toebedeeld kreeg zijn bescheiden en weinig zichtbaar. Dit geldt in zekere mate ook voor sommige sp.a schepenen. Groen haalde wel opvallend zware portefeuilles binnen voor haar schepenen.
Lokale taksen
Bij Open Vld raakte het liberale partijmerk wat ondergesneeuwd door de sterk gepersonaliseerde campagne. Mathias De Clercq kannibaliseerde als kandidaat-burgemeester de partijstem. Die drang liet zich vervolgens ook voelen tijdens de onderhandelingen : de claim op de burgemeesterssjerp overstemde soms de aandacht voor de liberale beleidsprioriteiten.
Bijgevolg staan in het Gentse bestuursakkoord nogal wat verhogingen van allerhande lokale taksen wat nochtans ingaat tegen een belangrijke liberale verkiezingsbelofte. De nieuwe en/of verhoogde fiscaliteit treft de middenstand — bijvoorbeeld parkeren, terrassen, bedrijfsreclame en andere bedrijfsbelastingen. Verschillende verhoogde lokale retributies raken dan weer aan de burgerlijke middenklasse — bijvoorbeeld afvalophaling, kinderopvang en allerhande administratieve dienstverleningen.
Binnen de Gentse Open Vld rommelt het ook intern. Wanneer een partij echter haar aandacht en energie naar binnen toe moet richten dan verzwakt dit haar externe positie tegenover de andere partijen. Van de zes blauwe afdelingen voert ‘Gent-Zuid’ de boventoon. Het kostte Christophe Peeters een hernieuwd schepenambt. Op basis van zijn bijna 5.000 voorkeurstemmen maakte hij daarop nochtans ernstig aanspraak. Peeters blijft intussen ambitieus : rancune is zowat het gevaarlijkste sentiment in de politiek.
Groene wrevel
Belangrijker is evenwel dat tussen de vier coalitiepartners er ook spanningen groeien, en dan vooral met de Groenen. Van de extra gemeentetaksen werden er verscheidene onder het mom van corona tijdelijk ‘on hold‘ gezet. De epidemie wordt dezer dagen voor alles en nog wat als excuus ingeroepen. Maar kan je de Groenen hun overeengekomen fiscale maatregelen blijven ontzeggen ?
Het circulatieplan van Filip Watteeuw is verworven; de vraag verschuift nu naar een uitbreiding van het plan in de omliggende deelgemeenten. Voor fietsende inwoners is dit plan een zegen maar de lokale middenstand in de stadskern ondervindt zeker financieel nadeel. Tevens is er de voorliggende vraag om de lage emissiezone uit te breiden. Die trad op 1 januari 2020 in voege, maar ook hier vragen de ecologisten een spoedige uitbreiding naar aanpalende stadswijken. Naast Open Vld staat ook sp.a hier momenteel op de rem. Blijven zij dit verzet aanhouden ?
Naast de inhoudelijke twistpunten groeit ook op menselijk vlak de onderlinge wrevel. Dit jaar kwam het ongenoegen een eerste maal naar boven toen de gecontesteerde studiereis van de liberale schepen Sofie Bracke naar Israël toch werd goedgekeurd in de gemeenteraad, en dit ondanks de onthoudingen van Groen en sp.a. Een andere recente barst in de onderlinge persoonlijke verhoudingen is de afwezigheid van de toekomstige Groene schepen Hafsa El-Bazioui tijdens het actualiteitsdebat over de problemen in de Brugse Poort. Op aangeven van de burgemeester trad de politie er krachtdadig op om criminaliteit en ordeverstoring de kop in te duwen. Die directe aanpak vloekt evenwel met de zachtere houding die coalitiepartner Groen voorstaat — tot frustratie van verschillende van haar kiezers en mandatarissen.
Bourgondië
Als de inhoudelijke en persoonlijke wrevel met Groen in Gent blijft toenemen, dan dreigt de partij op termijn af te drijven van de bestuurlijke meerderheid in de stad. Open Vld heeft zich met de zeer zichtbare figuur van Mathias De Clercq als burgemeester verzekerd als leidende politieke factor. Toenemende onmin met de groenen kan ertoe leiden dat ze vroeg of laat wordt ingewisseld voor een meer werkbaar alternatief.
De krimpende CD&V, die in het grootstedelijke Gent nog slechts 8% scoort, krijgt het in de toekomst nog moeilijker om een noodzakelijke factor voor een nieuwe bestuurlijke meerderheid te vormen. Waarschijnlijk valt ze bij een volgende gelegenheid toch uit de boot. Dan komt N-VA in beeld als mogelijke coalitiepartner: werpt de huidige Bourgondische formule in Antwerpen haar vruchten af, dan ligt de weg open om zo’n samenwerking tussen sp.a, Open Vld en N-VA ook in Gent te bewerkstelligen.