De Wetstraat heeft haar eigen vakjargon. Zo wordt er doorgaans gesproken over de ‘V-partijen’ wanneer men het heeft over die partijen die nadrukkelijk de Vlaamsgezinde zaak behartigen. We denken in dat verband vooreerst aan N-VA en Vlaams Belang. Maar nog twee andere politieke formaties dragen sinds jaar en dag de ‘V’ van ‘Vlaanderen’ uitdrukkelijk in hun partijnaam: Open Vld en CD&V. Nu beiden echter een federale regering met Vlaamse minderheid in het zadel helpen, rijst de vraag : is het zelfverklaarde Vlaamse karakter onder CD&V en Open Vld nog wel aanwezig ?
Al sinds de laatste verkiezingen worstelen quasi alle gevestigde partijen met een interne denkoefening. Die is er in hoofdzaak op gericht om te proberen de eigen toekomst te verzekeren. Het meest recente wapenfeit : het herdopen van sp.a tot ‘Vooruit’. Verwijzingen naar de gekende politieke ideologieën uit de 19e eeuw staan vandaag onder druk. Deze containerbegrippen appelleren naar verluidt niet langer aan het actuele kiezerspubliek. Zelfs de Zwitserse christendemocraten veranderden onlangs hun partijnaam van ‘CVP’ naar ‘Die Mitte’. Deze evolutie doet me pijn aan de ogen. Immers, net het ontbreken van een betrouwbaar richtinggevend kompas bij veel politieke hoofdrolspelers vandaag is de dieperliggende oorzaak voor de stuurloosheid in de lopende onderhandelingen en in het gevoerde beleid.
Ook binnen Open Vld wordt openlijk gepraat over een naamswijziging. Dat ‘Vooruit’ daarbij één van de alternatieven was die de revue passeerde — de term figureerde zelfs in de verkiezingsslogan van de nieuwbakken partijvoorzitter — is tekenend voor de actuele inwisselbaarheid van beide stemalternatieven. Niet toevallig waren er onder de waterlijn al voorzichtige verkennende gesprekken tussen liberalen en socialisten over een mogelijke samenwerking. Die leverden evenwel geen concreet resultaat op. Of Open Vld de uitdrukkelijke verwijzing naar het liberalisme uit haar nieuwe partijnaam zal schappen, is nog een open vraag. Maar mogelijk krijgt alvast de blauwe kleur een prominentere rol toebedeeld.
Vivaldi-trein
Partijen proberen om zichzelf opnieuw uit te vinden en hertekenen zo het politieke landschap. Maar ook de regeringsvorming draagt bij tot die herinrichting. Als de Vivaldi-trein vertrekt, dan betekent dit een de facto tweedeling van het bestaande partijpolitieke landschap in Vlaanderen. Aan de ene kant krijg je dan de vier traditionele politieke partijen die vanuit de federale regering er alles zullen aan doen om te bewijzen dat ‘België werkt’. Aan de andere kant krijg je de twee Vlaams-nationale oppositiepartijen die bij elke gelegenheid zullen verkondigen dat ‘België niet werkt’. De communisten tot slot zullen te midden dat heftige debat ook stelling moeten innemen.
Als de vooropgestelde timing in de federale regeringsvorming wordt gehaald, dan krijgen we begin oktober bij de vertrouwensstemming in de Kamer al zo’n eerste clash. Dergelijke scène doet dan terugdenken aan het verhitte parlementaire debat over de Marrakeshresolutie, waarbij N-VA en VB lijnrecht tegenover de andere partijen in het halfrond kwamen te staan.
Voor N-VA betekent deze wending dat de partij zich opnieuw een federale oppositierol moet aanmeten, nadat het de voorbije jaren mee aan de Belgische bestuurlijke knoppen stond. Waarschijnlijk zal de federale N-VA fractie naast het Vlaams Belang opnieuw radicaliseren in haar (communautaire) gedachtegoed.
Octopus-coalitie
Eind december 2019 schreef ik al over een mogelijke ‘Octopuscoalitie‘ zoals die nu in de steigers staat. De zesde staatshervorming in 2011 werd immers al beslist door een soortgelijk monsterverbond van de vier traditionele partijfamilies: socialisten, christendemocraten, groenen en liberalen. Van die acht partijen wordt nu enkel cdH uit de nieuwe federale ploeg geweerd. Niet om inhoudelijke redenen, maar vooral omdat de overige drie Waalse partijen zo meer ministerposten onder elkaar kunnen verdelen.
De zeven Octopuspartijen schrijven momenteel aan een regeerakkoord dat de kool en de geit spaart. Door het onderlinge wantrouwen is er geen ruimte voor een echte ruiloperatie waarbij de partners elkaar iets gunnen. Er mag vooral niemand écht pijn worden gedaan of zwaar gezichtsverlies lijden : bijgevolg maken de teksten slechts weinig fundamentele beleidskeuzes. Zijn we het tijdperk van het ‘non-governo’ binnengetreden ?
Implosie
Met de Octopuscoalitie vertrekt meteen de Belgische regering van de laatste kans. Wie ontevreden is met het federale bilan kan in 2024 enkel nog op de communisten of Vlaams-nationalisten stemmen. Ook al heeft de Octopus-formule vandaag zetels op overschot, het “tienjarenproject” waarover formateur Lachaert spreekt is geen evidentie. Een doorstart wordt vooral nipt wanneer één van de regeringspartijen onder de kiesdrempel van 5% duikt.
Wie loopt het grootste risico ? Het tempo waarmee de electorale aanhang van CD&V afkalft, baart kopzorgen : recente peilingen zetten de partij nog op 11%. Maken we de implosie van dé staatsdragende partij bij uitstek mee ? Het lokale bestuursniveau, waar CD&V electoraal nog het sterkst staat, wordt niettemin veronachtzaamd. Terwijl de geïnterviewde burgervaders en de online ledenenquête een federale regeringsdeelname met Vlaamse minderheid duidelijk afwezen, gooit de nationale partijtop het nu toch over deze avontuurlijke boeg. Veroorzaakt dit gewaagde manoeuvre onherstelbare electorale schade ?
Open Vld is een tweede mogelijke kandidaat voor decimering. Ook hier is de stem van de burgemeesters en van de ledenbevraging(en) onvoldoende gebleken om de gewilde Vlaamse koers aan te houden. Interne druk vanuit koepelorganisaties LVV en LVSV om communautair het rechte pad te bewandelen vallen in dove-mansoren. Haalt de huidige federale formatiepoging de eindmeet, dan dreigen de Vlaamse liberalen uitgekleed de finish te bereiken. Het premierschap gaat logischerwijs naar de grootste coalitiepartij PS en sociaal-economisch moet er veel worden toegegeven om én socialisten én groenen geëngageerd te krijgen voor deze coalitie. Het ethische stokpaardje werd op vraag van CD&V al in de wachtkamer geplaatst.
Als CD&V en Open Vld de volgende periode de ‘V’ uit hun partijnaam verloochenen, dan levert hen dit op korte termijn bestuursmacht op. Maar op langere termijn kan dit hun bestaan fundamenteel bedreigen. Bezint eer ge begint, zo luidt een gekend oud Vlaams spreekwoord…