Tweehonderdzes en negentig (296) dagen na 26 mei 2019, en na ruim meer dan één jaar zonder federale regering met een parlementaire meerderheid, verscheen onder de titel
‘Het DNA van Vlaanderen’ het boek van Ivan De Vadder en Jan Callebaut.
Het boek heet het resultaat te zijn van een 10 jaar lange zoektocht naar ‘het politieke verlangen van de Vlamingen’. Een andere benadering van de wil van de kiezer dan via de gewoonlijke peilingen.
Van CD&V naar VRT
Aanvankelijk ging de opdracht voor deze zoektocht uit van CD&V. De partij verzaakte echter aan het marktonderzoek waarna het bureau Why5Research van Jan Callebaut, het project voorstelde aan de openbare omroep.
De VRT pikte het onderzoek op en liet, gedurende meer dan 10 jaar, bevragingen verrichten bij Vlaamse kiezers naar aanleiding van de verkiezingen die plaatsvonden in 2009, 2014 en 2019.
Smeltende ijsschotsen
Uitgangspositie bij het onderzoek was de vaststelling dat, sedert 1999, het verval van de traditionele partijen, die langzaam maar zeker beginnen te gelijken op ‘smeltende ijsschotsen’ is ingezet.
De reden daartoe is voornamelijk dat de drie breuklijnen, waarrond deze partijen groot werden, namelijk (1) de ideologische tegenstelling – katholiek vs liberaal-, (2) de economische tegenstelling – vrije markt vs gestuurde economie- én (3) de communautaire twistpunten niet langer aanslaan. Nieuwe problematieken zoals klimaat en migratie traden op de voorgrond, andere partijen zagen het licht, kartels kwamen en gingen, de traditionele partijen kregen concurrentie die écht aansloeg.
Bovendien hadden ze, in tegenstelling tot de nieuwere en meer vinnige, aanvankelijk one-issue-partijen, de trein van de hedendaagse communicatie helemaal gemist.
Voeg daar de financiële crisis van 2007 en 2008 aan toe en het ARCO-debacle, dat het vertrouwen in justitie verder ondermijnde en het reeds fel aangetaste vertrouwen in de politiek verder de dieperik mee insleurde, en het uitgangspunt én besluit van de auteurs, die stellen dat het bevreemdend is dat de traditionele partijen nog bestaan, wordt meteen duidelijk.
Waar ligt u van wakker ? In welke instellingen heeft u vertrouwen ?
Om tot deze conclusie te komen benaderden de auteurs het onderzochte publiek met enerzijds de vraag naar hun angsten : ‘Waar ligt u wakker van? ’ en, anderzijds hun bezorgdheden, vertaald als ‘In welke instellingen heeft u vertrouwen ?’ .
Bij dergelijke onderzoeken bepaalt de keuzemogelijkheid qua antwoorden natuurlijk ook het resultaat en bovendien evolueerden de vragen en mogelijkheden tot antwoord doorheen de tijd.
Dat bijgevolg uitgerekend deze auteurs, op basis van het bekomen resultaat, proberen aan te tonen dat niet de splitsing van België of Vlaamse onafhankelijkheid tot de voornaamste bekommernissen van de ondervraagden behoren, komt wat krampachtig over en nemen we met een dikke korrel zout.
Het is ook duidelijk, na de covid-pandemie, en de krakkemikkige wijze waarop die in ons land werd aangepakt, dat de resultaten vandaag nóg helemaal anders zullen liggen. Het onderzoek is dus al een beetje geschiedenis.
Zes ideale samenlevingen
Maar voor het overige is de studie, zoals ze beweert ons Vlaams DNA te zullen definiëren, toch wel best opmerkelijk.
Na verschillende hoofdstukken in het boek, die de meest recente politieke geschiedenis in herinnering brengen, gaande, van de veiligheidsproblematiek voor en na de aanslagen, over 541 dagen zonder regering na de verkiezingen van 2009, langs de merkwaardige keuze van N-VA die eerst regeringsdeelname (2009) en vervolgens premierschap weigerde (2014) of nog de vluchtelingen en asielzoekers of de opkomende standpunten rond identiteit en integratie-(voor-)waarden en -normen, belanden we uiteindelijk bij het uittekenen van ‘zes ideale samenlevingen.
Gaandeweg werd, door de onderzoekers, aan de eerste twee vragen naar ‘wakker liggen van’ en ‘vertrouwen hebben in’ ook de vraag toegevoegd, vanaf 2014, naar ‘welke thema’s door politici prioritair dienen behandeld te worden’. Of dat wetenschappelijk al dan niet gevolgen heeft en dus een impact op de resultaten van de studie, laten we in het midden.
Naast dit geheel van vragen werden de bevraagde personen ook verzocht om een standpunt in te nemen met betrekking tot waarden (25 opties) , overtuigingen (24) en persoonlijkheidskenmerken (24) (sic !) waaraan een ‘ideale samenleving’ dient te voldoen.
Zes archetypes rond ‘vertrouwen’, ‘angst’ ‘ik’ en ‘wij’
De mogelijke antwoorden op deze vragen worden gepositioneerd in een grafiek die bovenaan de verticale as het niveau van ‘vertrouwen’ weergeeft, waartegenover helemaal onderaan- ‘angst’ staat. Links op de horizontale as staat vervolgens het ‘Ik’-gehalte dat blijkt uit de antwoorden, tegenover, helemaal rechts het ‘wij’-gehalte van de aldus – nog steeds, denken wij – gekozen samenlevingsvorm.
Het geheel resulteert in zes ‘archetypes’ Vlamingen, als resultaat van hun aldus bepaald DNA gevolgd door de extrapolatie van dat resultaat naar de programma’s van de bestaande partijen nl.
1) Optimistische wereldverbeteraars, die tekenen voor vertrouwen en ‘wij’; deze Vlamingen zouden hun gading kunnen vinden, volgens de auteurs, in de standpunten van zowel Groen als SpA;
2) Warme buurtwerkers : vertrouwensvol en nog wat méér ‘wij’, ook daar met Groen als dé uitgelezen partij;
3) Familiale geborgenheidszoekers : angstig, maar ‘wij’ : deze Vlamingen vinden onderdak enkel bij CD&V;
4) Rechtlijnige houvastzoekers : angstig en ‘ik’ : van zowel N-VA als Vlaams Belang-signatuur;
5) Ondernemende succeszoekers : gaan voor ‘ik’ en zijn zowel vertrouwensvol als angstig (!) ; ook in dit vakje passen het N-VA en Vlaams Belang-programma maar daarnaast eveneens dat van Open-VLD;
6) En tenslotte : Gedreven bouwers : vertrouwensvol van aard en scoren meer op ‘ik’ : opnieuw een veld dat hoofdzakelijk door het programma van Groen ingekleurd geraakt.
Volledigheidshalve voegen wij er nog aan toe dat PVDA, volgens de auteurs, ook goed scoort daar waar Groen en SpA sterk staan.
En dat nog een grote toekomst wordt voorspeld voor een partij die de kenmerken van N-VA én Groen zou combineren. Iets wat écht wel verre toekomstmuziek is, de huidige federale onderhandelingen in acht genomen.
Vierhonderd zeven en tachtig dagen na de verkiezingen
De vaststelling dat het aanbod van partijen niet helemaal de verwachtingen van de kiezer dekt is een conclusie die, ook zonder dit onderzoek, reeds gekend is. We laten ook de tips die in het boek nog volgen voor de partijen om ze meer succesvol te maken voor wat ze zijn.
Met de algemene conclusie, namelijk dat de toekomst er voor de traditionele partijen allesbehalve rooskleurig uitziet en dat ze, terecht, nieuwe verkiezingen vrezen, zijn we het evenwel, vanuit ons onafhankelijkheids-DNA én dito archetype, roerend eens.
De teller van het aantal dagen waarin wordt gepoogd om een land zonder toekomst vruchteloos te reanimeren staat inmiddels op 487. De verwoede pogingen die worden ondernomen om er, kost wat kost en uit angst voor de kiezer, toch nog iets van te maken illustreren deze conclusie voor zo ver als nodig.
Het DNA van Vlaanderen, Ivan De Vadder & Jan Callebaut, uitgerij Vrijdag, Antwerpen, 2020, ISBN 978 94 6001 862 6.
lees meer op www.vvb.org .
