Hoe de ‘witte man’ de ideale zondebok werd
INTERVIEW – door Filip Michiels – www.doorbraak.be .
Met zijn nieuwe boek Schuldig over de hele lijn – Hoe de witte man de ideale zondebok werd dropte de bekende Franse schrijver en filosoof Pascal Bruckner nog maar eens een bommetje op progressief Frankrijk. Hoe is het zover kunnen komen dat linkse partijen en woke-activisten het ene racisme door het andere lijken te willen vervangen, vraagt Bruckner zich af. Hij geeft ook zelf het antwoord : ‘Het is veel eenvoudiger om de wereld in twee mooie blokken op te delen : enerzijds het schuldige westen en anderzijds de arme slachtoffers.’
Cynisme
Een stevige dosis ironie en cynisme zijn Pascale Bruckner – als schrijver bekroond met de Prix Renaudot en al decennialang een van Frankrijks meest vooraanstaande filosofen – niet bepaald vreemd. Hij sluit zijn boek af met een hartelijke groet aan iedereen die hem had afgeraden om dit thema opnieuw aan te snijden. Zogezegd omdat ze hem de vernederende en minachtende reacties wilden besparen. Hun terughoudendheid heeft me net vleugels gegeven, klinkt het.
Uw boek is er nu pas in het Nederlands, maar verscheen eind vorig jaar al in Frankrijk. Hoe werd het daar ontvangen en bent u intussen zelf ook gecanceld wegens politiek niet correct genoeg ?
Pascal Bruckner : ‘Ik ben met dit boek natuurlijk niet echt aan mijn proefstuk toe over deze thema’s. Ik had de pech dat het hier uitkwam enkele dagen voor Macron een tweede algemene lockdown afkondigde. Maar uw vraag is niet onterecht, want Le Monde bijvoorbeeld heeft er effectief voor gekozen om het boek straal te negeren.’
Met de ondertitel Hoe de witte man de ideale zondebak werd, gooit u uiteraard meteen de knuppel in het hoenderhok. Waarom moest dit boek nu geschreven worden ? Is het dan echt vijf voor twaalf, wat u betreft?
De woke-ideologie was aanvankelijk toch vooral een Amerikaans fenomeen, maar vandaag zien we hoe zelfs de Europese Commissie er al in meegaat
‘Heel wat mensen hebben me aangeraden om de polemiek niet zo nadrukkelijk op te zoeken, maar effectief, dit boek moest er nu komen. De woke-ideologie was aanvankelijk toch vooral een Amerikaans fenomeen, maar vandaag zien we hoe zelfs de Europese Commissie er al in meegaat. Ik wil dat mensen begrijpen hoe ver doorgeschoten deze maatschappelijke visie wel is, en waarom we regelrecht op een muur afrijden als we nu niet eens stevig met de vuist op tafel kloppen.
Westerse zelfhaat
U geeft in uw boek tal van voorbeelden die aantonen dat het Westen zich de voorbije jaren haast systematisch in een soort van destructieve zelfhaat en berouw over de koloniale periode en de slavernij wentelde, terwijl pakweg Rusland of de Arabische wereld daar helemaal geen last van lijken te hebben. Hoewel de slavernij in heel wat Arabische landen net veel later werd afgeschaft dan in de meeste Europese landen : in Saoedi-Arabië pas in 1962, In Pakistan zelfs pas in 1992. Waarom lijken enkel de westerse media en intelligentsia gebukt te gaan onder dat stigma ?
‘Ik denk dat een groot deel van de verklaring daarvoor bij onze joods-christelijke erfenis moet worden gezocht. In beide godsdiensten heeft het begrip ‘berouw’ altijd centraal gestaan : we moeten ons excuseren en vergiffenis vragen voor onze zonden. De westerse wereld heeft zich moeizaam losgerukt uit de slavernij en vervolgens het kolonialisme, waarna we nadrukkelijk op zoek zijn gegaan naar een manier om ons voor die wandaden te excuseren. Maar inderdaad, een dergelijk schuldbesef blijft tot vandaag in de Arabische wereld of in een land zoals Turkije totaal afwezig.’
The West and the rest
‘De Arabieren hebben eeuwenlang Noord-Afrika leeggeplunderd en er miljoenen slaven gemaakt, de Turken hebben zich schuldig gemaakt aan een wrede genocide op de Armeniërs, maar daar mag je vandaag zelfs niet over praten. In die landen is er zelfs nog geen begin van een kritisch gewetensonderzoek, want dat zou dan meteen een verraad betekenen aan de eigen gemeenschap. En bovendien zouden ze dan in hetzelfde rijtje belanden als het imperialistische en kolonialistische Westen. (cynisch) Het is toch veel eenvoudiger om de wereld in twee mooie blokken op te delen : enerzijds het schuldige westen en anderzijds de arme slachtoffers, zeg maar de rest van de wereld ? Of zoals ze dat in het Engels zo mooi zeggen : The West and the rest.
Terwijl linkse partijen traditioneel tegen sociale onderdrukking en voor meer sociale emancipatie streden, lijken ze vandaag in Europa vooral het noorden kwijt. Ze zijn verscheurd, stelt u, tussen een zieltogend communisme en een in het nauw gedreven sociaaldemocratie. De uit de VS overgewaaide identitaire ideologie is dan een welkome reddingsboei, maar ironisch genoeg was die identiteitspolitiek decennialang het haast exclusieve speelterrein van extreemrechts ?
‘Absoluut. Het idee dat we opgesloten zitten in onze raciale afkomst en huidskleur heeft links jarenlang verketterd. Maar intussen heeft de linkerzijde de klassiek-linkse strijd voor sociale emancipatie van de lagere sociale klassen volledig laten varen, en moest dat discours plaatsruimen voor de rassenstrijd. Blijkbaar kan niemand ontsnappen aan zijn ras, en is er voor zwarten of blanken sowieso al een welbepaald – en heel verschillend – traject uitgestippeld in het leven.’
Links trapt in dezelfde val als extreemrechts
‘Het is niet enkel bijzonder ironisch dat links nu in dezelfde val trapt als extreemrechts, het is vooral ook heel tragisch. Europees links volgt vandaag het Amerikaanse maatschappelijke model, waarin het concept ras centraal staat. De Amerikaanse grondwet en maatschappij zijn opgebouwd op segregatie en op de uitsluiting van de autochtone bevolking, en voor Amerikanen is die heel centrale positie van het ras dus helemaal niet zo shockerend.’
zo onbegrijpelijk dat Europees links vandaag in dit door en door Amerikaanse discours vervalt.
‘Europa heeft evenwel een heel andere traditie, en de gelijke behandeling van iedereen is in vele Europese landen een revolutionaire verwezenlijking. Zelfs al heeft niet iedereen in praktijk dezelfde rechten en kansen, op zijn minst delen we hier de brede overtuiging dat dit op termijn wel de bedoeling moet zijn. Net daarom is het zo onbegrijpelijk dat Europees links vandaag in dit door en door Amerikaanse discours vervalt.‘
Tegelijk kan je niet om de vaststelling heen dat in almaar meer Europese grootsteden het aandeel van de allochtone bevolking – vaak ook al tweede of derde generatie – intussen zo groot geworden is dat daar voor links ook een zeer aantrekkelijk nieuw kiezersreservoir wenkt. Is het niet gewoonweg plat politiek opportunisme om die dan ook ideologisch achterna te hollen, zelfs als de linkse partijen daardoor hun oude electoraat eerder richting extreemrechts jagen ?
‘In 2006 heeft de Franse PS het advies opgevolgd van een Franse denktank. Dat kwam er ruw gesteld op neer dat de klassieke arbeidersklasse niet enkel afkalfde in West-Europa, maar dat die vaak ook te reactionair en te traditionalistisch was. Daar stond tegenover dat er in de grote steden een jong en groeiend electoraat wachtte, waar links met succes een nieuwe voedingsbodem zou kunnen vinden. Vijftien jaar later zien we hoe de aloude PS in Frankrijk nog amper iets voorstelt. Op het platteland sloegen ze met dat discours uiteraard volledig de bal mis en vervreemdden ze hun oude electoraat volledig van zich.’
Links antisemitisme
‘Een nieuw-linkse partij zoals La France Insoumise vist met haar discours volledig in die moslimvijver, in die mate zelfs dat sommige linkse politici er zich niet langer voor schamen om uit puur opportunistische redenen ronduit antisemitisch uit de hoek te komen. Tegelijk ontstond er een nieuwe links-ecologische beweging die zich ook ook zeer woke en pro-migratie opstelt, maar die standpunten koppelt aan een ecologisch discours. Zij proberen van verschillende walletjes te eten, maar stellen electoraal niet echt veel voor. Het wordt almaar duidelijker dat partijen die zich niet duidelijk tegen de ongebreidelde migratie kanten het almaar lastiger krijgen, tenzij ze vooral in die kringen hun stemmen halen uiteraard.’
Hoe staat u tegenover de Me Too-beweging ? Enerzijds hanteert die een uitgesproken emancipatorisch discours en heeft ze de verdienste om de intimidatie- en zelfs verkrachtingscultuur in bepaalde milieus eindelijk aan de kaak te hebben gesteld. Anderzijds trekt ook zij soms heel ongenuanceerd ten strijde tegen elke vorm van discriminatie en doet ze daarin soms wat denken aan het woke-activisme ?
‘Wel, het is nogal paradoxaal dat Me Too uitgerekend in het Westen ontstaan is, waar het met de positie van de meeste vrouwen en het respect voor de vrouwenrechten stukken beter gesteld is dan in andere delen van de wereld. Me Too heeft zeker de verdienste dat het de wijze waarop er met vrouwen in bepaalde milieus werd omgegaan heeft aangeklaagd en bespreekbaar heeft gemaakt. Maar we moeten ervoor waken dat de beweging ook niet ontaardt in een soort van heksenjacht of mediatribunaal.’
dat het Westen elders in de wereld wordt afgeschilderd als een uiterst patriarchale, ja zelfs criminele samenleving. Terwijl vrouwen er wellicht nergens ter wereld beter aan toe zijn dan in West-Europa
‘Ironisch genoeg draagt net het feit dat geweld tegen vrouwen hier zo fel aan de kaak wordt gesteld er nu ook toe bij dat het Westen elders in de wereld wordt afgeschilderd als een uiterst patriarchale, ja zelfs criminele samenleving. Terwijl vrouwen er wellicht nergens ter wereld beter aan toe zijn dan in West-Europa, toch minstens vanuit een puur wettelijk perspectief. Omgekeerd is er vaak veel minder heisa rond landen waar vrouwen of homoseksuelen de facto dagelijks gedicrimineerd worden, of erger.’
Twee maten
Verwijt u westerse politici dan een zekere lafheid, omdat ze daar liever de ogen voor sluiten ?
‘Jazeker, onze politici hanteren vaak twee maten. Europa heeft op emancipatorisch vlak in vele domeinen het voortouw genomen, en het is niet meer dan normaal dat we eerst onze eigen stallen uitmesten. Dat mag ons er evenwel niet van weerhouden om fel te blijven protesteren tegen de mishandeling en discriminatie van mensen in andere landen, ook al zijn dat intussen geen kolonies meer en doppen zij dus liever hun eigen boontjes.’
U toont in uw boek ook met een pak soms hallucinante voorbeelden aan hoe een doorgeslagen politieke correctheid vooral over de oceaan het intellectuele debat stilaan monddood maakt. Moeten we ons daar ook in West-Europa echt zorgen over maken, in de wetenschap dat centrumrechts en zelfs extreemrechts in heel wat landen hier toch echt de wind in de zeilen hebben ?
Verzet tegen woke-activisme
‘In Frankrijk groeit het verzet tegen het woke-activisme, zowel vanuit rechtse als vanuit traditioneel-linkse hoek. Ik ben net terug vanuit de VS, en heb de indruk dat het tij nu ook daar begint te keren. Niet zozeer vanuit de hoek van wat ik als het Trumpisme zou omschrijven, maar vooral vanuit links-democratische hoek.’
Toch waarschuwt u in uw boek voor de gevolgen van het zogenaamde white bashing : elke etnische groep die lange tijd publiek aan de schandpaal is genageld, wordt vroeg of laat ook het slachtoffer van echt fysiek geweld. Is dat niet ietwat provocerend ?
‘De feiten geven me helaas gelijk. In heel wat Parijse voorsteden met een grote moslim-meerderheid zijn haast alle joden intussen weggetrokken. Uit angst. In diezelfde banlieue is sale blanc vandaag een doordeweeks scheldwoord geworden. Er is een nieuw racisme ontstaan, en ik zie eerlijk gezegd niet goed in waar de vooruitgang dan precies zit, in vergelijking met het andere racisme pakweg tien jaar geleden. Er is daar ook al regelmatig sprake van fysiek geweld tegen blanken of zogenaamde ongelovigen. We moeten niet zo naïef zijn te denken dat het bij ‘onschuldige’ woorden blijft, een kleine minderheid is almaar meer bereid om ook echt de daad bij het woord te voegen.’
Of we dat nu willen of niet, de multiraciale maatschappij is in de meeste West-Europese landen een realiteit, maar dit hoeft niet te betekenen dat we ook de multiculturele maatschappij zomaar moeten omarmen, vindt u ?
Naast elkaar leven
‘Ik bedoel daarmee dat we ons niet moeten openstellen voor culturele tradities of gewoonten die onverenigbaar zijn met het ‘republikeinse credo.’ Het kan niet de bedoeling zijn dat we in Europa met al die verschillende rassen en origines nu plots naast elkaar gaan leven, waarbij iedereen de vrijheid krijgt om gewoon de eigen wetten of tradities te volgen. Uiteraard zullen er culturele verschillen zijn, maar het moet duidelijk zijn dat iedereen die hier wenst te leven wél onze wetgeving moet volgen. Op dat vlak mogen we geen toegevingen doen.’
Dat klinkt goed in theorie, maar ook wetten evolueren en veranderen constant : waar trekken we dan de grens ? Is pakweg een gewone hoofddoek in het onderwijs – vandaag in heel wat landen verboden – dan eventueel wel nog aanvaardbaar ? Of trekken we de wettelijke grens enkel maar bij de boerka ?
‘Specifiek rond dat thema heeft Frankrijk jaren geleden al een heel duidelijke wettelijke grens getrokken, waarop we in heel wat angelsaksische landen als racisten werden weggezet. Als bepaalde zogenaamd culturele gebruiken een instrument worden om net de verschillen met de lokale cultuur of gebruiken in de verf te zetten, dan wordt dat in mijn ogen al snel problematisch.’
Afkomst overstijgen
Het zou toch onaanvaardbaar zijn dat een moslimmeisje in Frankrijk of België niet dezelfde rechten en kansen geniet als een niet-moslimmeisje ?
‘Uiteraard kunnen wetten hier en daar evolueren, maar een maatschappij met aparte wetten in functie van de culturele achtergrond van mensen is onwerkbaar. In dat geval is er niet langer sprake van een gemeenschappelijke natie. Ik noem dit sociale balkanisering, en daarmee zetten we deur wagenwijd open voor allerlei misbruiken. Het zou toch onaanvaardbaar zijn dat een moslimmeisje in Frankrijk of België niet dezelfde rechten en kansen geniet als een niet-moslimmeisje? Daar bestaat een woord voor : apartheid.’
Zitten we de facto al niet een beetje in zo’n situatie in sommige grote steden, waar je in bepaalde wijken amper moslims of mensen van buitenlandse origine aantreft, en in andere wijken haast amper nog autochtonen ?
‘Dat klopt, en op dat vlak dragen de pleitbezorgers van ongebreidelde migratie of zelfs open grenzen een loodzware verantwoordelijkheid. Je kan het die migranten niet kwalijk nemen dat ze elkaar gaan opzoeken in bepaalde wijken. Daar staat tegenover dat er in West-Europa intussen al vele duizenden rolmodellen te vinden zijn die aantonen dat de ‘sociale lift’ echt geen illusie is, maar dat die ook werkt. Je afkomst is hier al lang geen noodlottigheid meer waaraan niet te ontsnappen valt. In West-Europa krijg je wel degelijk de kans om je afkomst te overstijgen, laat ons daar dan ook vooral op inzetten.’
Het boek ‘Schuldig over de hele lijn‘ van Pascal Bruckner is, samen met 105.000 andere titels, verkrijgbaar in onze webwinkel, Boeken.doorbraak.be tijdelijk tegen een voordeelprijs !
FILIP MICHIELS
Filip Michiels is zelfstandig journalist.
Foto’s (c) Gazet van Hove.