door Michaël Vandamme in ’t Pallieterke .
Als politicus is de tachtiger Paul-Henry Gendebien duidelijk iemand uit ‘die Welt von Gestern’, om het met de woorden van Stefan Zweig te zeggen. Hij liep jaren rond in, naar eigen zeggen, de “leeuwenkuil van de Belgische politiek”. Maar electoraal kwam zijn RWF dat hij twee decennia geleden oprichtte nooit van de grond. Anders, zo benadrukt hij, ligt het met de idee dat het DNA van zijn partij uitmaakt: het rattachisme. Vele Walen zweren om tal van praktische redenen bij België, maar wat als het op het federale niveau plots helemaal vastloopt ? “Op dat ogenblik is Frankrijk de enige rationele oplossing”, stelt hij. “Er is sowieso geen Belgische natie en de idee van Waalse onafhankelijkheid is te gek voor woorden.” Een gesprek met een icoon uit de Waalse Beweging.
“L’heure, c’est l’heure”, zegt men in de taal van Molière. En of het aan zijn gebeten francofilie ligt, of gewoon aan de punctualiteit eigen aan zijn generatie (geboortejaar 1939), laten we in het midden, maar feit is dat wanneer we ons Brussels restaurant van afspraak om klokslag 12 uur betreden, hij al keurig aan tafel zit. Net. Hij stond erop in Brussel af te spreken, want ons de verplaatsing naar het verre Luik (hij woont net op de grens met de provincie Luxemburg) uitspaart. “Hebt u een voorkeur voor Bordeaux of Bourgogne?”, vraagt hij wanneer de keuzes gemaakt moeten worden. Even denken we te repliceren met “liever niet-Frans”, maar niet wetend hoe de humor van de bezieler van de Mouvement Wallonie-France precies in elkaar zit, kiezen we diplomatisch voor een ‘normaal’ antwoord. Twee uur later weten we het wel zeker : het grapje had beslist geen brokken veroorzaakt.
Onze afspraak is niet toevallig, aangezien Paul-Henry Gendebien zopas zijn (politieke) memoires publiceerde. Vrij vertaald : mijn verblijf in het hol van de leeuw van de Belgische politiek. Op zich een wereldje waar zijn actieve rol drie decennia geleden al eindigde. Maar de belangstelling bleef, zij het dat hij de politiek met de nodige relativering is gaan bekijken (“Denkt u dat Vivaldi het einde van de rit haalt ?”).
“Er is sowieso geen Belgische natie en de idee van Waalse onafhankelijkheid is te gek voor woorden”
Is er voor iemand met uw stamboom een andere bestemming dan de politiek mogelijk ?
“Het lijkt inderdaad wel een lotsbestemming (lacht). Ik ben een afstammeling van Jean-François Gendebien die mee de Belgische Grondwet liet opstellen, net als van Alexandre Gendebien die in het Voorlopig Bewind zetelde. Mijn moeder was dan weer de dochter van Carton de Wiart die rond 1920 even premier was. En als je verder grasduint doorheen onze stamboom, kom je tot de conclusie dat ik zowat de tiende generatie ben die politieke mandaten heeft bekleed (glimlacht). Toch is het vooral mijn eigen overtuiging, niet mijn pedigree, die me gedreven heeft.”
Ergens is het paradoxaal dat u, komend van een geslacht dat mee België tot stand bracht, nu maar wat graag dit land zou ontmantelen. In eerdere publicaties bent u bijzonder scherp, een heuse ontkenner van de Belgische natie. Menig Waal zal u tegenspreken…
“Wellicht omdat de Walen ervan overtuigd waren en zijn dat ze België gecreëerd hebben, waardoor het ook een natie is geworden. Niets is minder waar. De Waalse manier van leven en de Waalse mentaliteit zijn ontzettend door Frankrijk beïnvloed. Je ziet dat vandaag aan de belangstelling voor alles wat er in Frankrijk gebeurt. Maar er is ook een belangrijke historische band die teruggaat naar het Ancien Régime. Wallonië maakte op het einde van de middeleeuwen de keuze voor het Frans, een beslissing die ontzettend belangrijk is gebleken. Je kan iemand als Jules Destrée niet herleiden tot die ene uitspraak, “Sire, il n’y a pas de Belges”. Hij zei ook dat Wallonië een stuk van Frankrijk is. Voor mij is het zo helder als pompwater: we zijn een provincie die om historische redenen buiten ‘la mère patrie’ is gebleven. En daar is maar één oplossing voor.”
Lode Claes – en niet enkel hij – zei ooit dat de tegenstander van de Vlaamse natie niet Wallonië of de Franstaligen waren, maar de Belgische natie. Ik kan me inbeelden dat menig wallingant zich hierin kan vinden ?
“Ik heb Lode Claes nog gekend in de periode dat hij nog senator voor de Volksunie was. Hij was een man wiens intellect ik altijd ten zeerste heb weten te waarderen. Feit is dat hij hier een pertinent punt aanhaalt. De plaats van de Vlamingen binnen de Belgische constructie is fundamenteel anders geweest dan die van de Walen. Er was een begrijpelijke ontevredenheid, zowel omwille van de culturele als economische achterstelling. Dat heeft een natievorming in de hand gewerkt. En dat is een ontwikkeling gebleken die heel anders is dan in Wallonië.”
“De Waalse manier van leven en de Waalse mentaliteit zijn ontzettend door Frankrijk beïnvloed”
U hebt jarenlang geijverd voor een ‘andere’ Belgische staat die, toch wat u betreft, meer tegemoet zou komen aan de Waalse verzuchtingen, niet in zijn minst op economisch vlak. Heel wat jaren geleden veranderde u het geweer van schouder : een Belgische oplossing voor Wallonië werd begraven en vervangen door de Franse optie. Wat deed u voluit de Franse kaart trekken ?
“In alle eerlijkheid was het een trage evolutie, dat erken ik ruiterlijk. Twee grote factoren speelden hierbij een rol, twee mislukkingen eigenlijk. De eerste was die van het Belgisch federalisme. Steeds was het doel het bereiken van een definitieve pacificatie, toch aan Franstalige kant. Aan Vlaamse kant zag men het als een fase, als een opstapje naar meer. Eigenlijk heeft men de mensen een rad voor ogen gedraaid: men stelde het voor als de terugkeer naar een evenwicht dat eigenlijk nooit bestaan heeft. Het gevolg is gekend: zes staatshervormingen en permanente ontevredenheid. En terwijl men aan Vlaamse kant geërgerd was over de stappen die niet gezet waren, oreerde men aan Franstalige kant dat het land weer eens voor duizend jaar gered was. Tot de volgende etappe (lacht). Ik herinner me dat Joëlle Milquet in 2013 nog plechtig proclameerde dat het land gepacificeerd was. De jaren daarop wezen wat voor een lulkoek dit was.”
U had het over een tweede mislukking ?
“Klopt, misschien niet helemaal los te koppelen van de eerste, maar toch een onderwerp op zich: het mislukken van de Waalse Beweging, of het Waals regionalisme zo u verkiest. Economisch zeer zeker, maar het is ruimer. We kunnen enkel vaststellen dat aan Waalse kant een voldoende ontwikkeld nationaal gevoel ontbrak. Men mag niet onderschatten in welke deplorabele staat Wallonië zich bevindt, en dan doel ik niet enkel op de economische parameters. De macht van de politiek is dominant en overal aanwezig, veel meer dan in Vlaanderen, lijkt me. Nu wil ik de zaken niet te zwart-wit voorstellen, maar feit is dat er in Vlaanderen nog iets als een burgerlijke samenleving bestaat. Met een vrije pers die de gevestigde orde tegen de haren in durft strijken, jullie blad is daar het beste voorbeeld van.”
Deze vraag is geen vingerwijzing noch leedvermaak, maar is de keuze voor het rattachisme geen zwaktebod ? Er zijn wel meer staten die met 3,5 à 4 miljoen inwoners leefbaar zouden zijn, al dan niet binnen een confederale structuur. De keuze voor Parijs zou ingrijpende gevolgen hebben. Bereid om die te aanvaarden ?
“Ik denk dat we ter zake vooral realistisch moeten zijn. Als wallingant wil ik het beste voor mijn volk en in mijn ogen is dat aansluiting vinden bij de historische Franse lijn van dit stuk Europa. Stel dat zich morgen een Waalse staat zou vormen, dan zou de heterogeniteit ons parten spelen. Bij een implosie van België zou Luxemburg wel eens sterk naar het Groothertogdom kunnen lonken, een van de welvarendste staten ter wereld. Waals-Brabant wordt dan weer bestuurd door uitgeweken Brusselaars. Het gebied rond Moeskroen en Komen is dan weer erg op Rijsel gericht, die zouden ook niet opgezet zijn met de Republiek Wallonië. En zo zijn er wel meer voorbeelden. Een onafhankelijke Waalse staat is gedoemd om gefragmenteerd ten onder te gaan nog voor hij duidelijk het licht ziet.”
Als u het toestaat een sprongetje naar de hedendaagse politiek te maken. MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez ziet alles in tricolore, tot in het absurde toe. En zeggen dat hij dan de partij leidt wier studiecentrum de naam van Jean Gol draagt. Daar wordt u wellicht niet vrolijk van ?
“Ofwel is Bouchez naïef, wat op zich sympathiek is, maar niet past in de politiek. Ofwel, en het een kan met het ander te maken hebben, mist hij de vereiste historische kennis van dit land. Nu, wat Jean Gol betreft, dat was een romanesk personage. Ik sprak hem voor het laatst ongeveer één jaar voor zijn dood in 1995, we hadden mekaar toen al zo’n tien jaar niet meer gezien. Er was natuurlijk veel gebeurd tussen ons. En Gol die in het zog van François Perin zijn politieke loopbaan bij het Rassemblement Wallon had ingezet, maakte daarna andere meer pragmatische keuzes.
‘De VLD heeft ons verraden, ze zijn even flamingant als de Volksunie’, zei hij me toen. Het was het moment van de liberale oppositiejaren en een Guy Verhofstadt die als een heuse stormram tekeer ging. Het viel me op dat, toen we reflecteerden over de Waalse toekomst, hij duidelijk op de Franse lijn zat. We maakten zelfs de oefening hoeveel Waalse vertegenwoordigers we in de Assemblée Nationale gehad zouden hebben. Rekening houdend met ons demografisch gewicht in de republiek, kwamen we uit op 33. Voldoende, vonden we. En wie niet tevreden is, krijgt dan maar een ‘légion d’honneur’ opgespeld, lachten we.”
“Men mag niet onderschatten in welke deplorabele staat Wallonië zich bevindt”
Wie pleit voor Vlaamse onafhankelijkheid krijgt steevast de vraag ‘wat met Brussel ?’ gepresenteerd. Waar situeert zich de hoofdstad in uw plannen ?
“De vraag is of Brussel nog wel weet wat het wil ? Ik heb alleszins die indruk niet. Het is een bijzonder verpauperde stad geworden en de situatie gaat van kwaad naar erger. Je kan ook niet naast de sociologische ontwikkeling heen. Dit merk je ook steeds meer aan de politici die het in deze stad voor zeggen hebben. Het valt me op dat mensen met, zeg maar, een allochtone achtergrond veel minder wakker liggen van met welke institutionele richting het verder moet. Het is een vaststelling.”
Uw verhaal kan intellectueel gesproken best prikkelend bevonden worden. Maar de hamvraag is wie politiek de idee van het rattachisme genegen is ?
“Guy Spitaels liet enkele jaren geleden in een interview met Le Soir optekenen dat het rattachisme een ‘redelijk alternatief’ was voor hem. En zo heb ik wel meer mensen zien opschuiven. Ook iemand als oud-Kamervoorzitter Jean Defraigne zit op die lijn. Net als voormalig minister-president Collignon. Zich open en bloot voor het rattachisme uitspreken is voor velen een brug te ver. Alleen sluimert er wat onderhuids. Men ziet zeer goed in dat de levensvatbaarheid van Wallonië buiten de Belgische context onmogelijk is. En dus moeten alternatieven gezocht worden. Reeds in 2008 wees een door Le Soir uitgevoerde enquête een opmerkelijk resultaat op: één Waal op twee zou met aanhechting bij Frankrijk instemmen op het moment dat België zou imploderen.”
Ligt men überhaupt wakker van een komst van de Walen in de Republiek ? Je kan dit koppelen aan de aloude geopolitieke obsessie van Parijs voor de Rijn, maar daartegenover staan tal van praktische moeilijkheden ?
“Het voordeel van mijn jaren in Parijs is dat ik er heel wat contacten kon leggen. ‘Off the record’ erkent men zeer zeker belangstelling te hebben, maar zelfs officieel schuwt men het onderwerp niet. Er is zelfs in de schoot van de Franse Assemblée een specifieke commissie opgericht die zich over de toekomst van België en mogelijke rattachistische scenario’s buigt. Er waren ook contacten tussen de Franse en Belgische PS die bekend raakten en nooit geloochend werden. En ook ter rechterzijde liet men verstaan dat het toekomstverhaal van België geen exclusiviteit van de linkerzijde mag zijn. Over het enthousiasme van de Fransen maak ik me heus geen zorgen. En niet onbelangrijk : die bescheiden uitbreiding die het land zou kennen, is niet van dien aard om de Europese evenwichten te verstoren.”
Robert Houben, de laatste partijvoorzitter van de unitaire CVP-PSC, zei ooit dat mocht België op een dag uiteenvallen dit niet het gevolg zou zijn van een afscheidingsbeweging, maar van de onmogelijkheid nog een nationale regering te kunnen vormen. Denkt u dat ook ?
“Wat Robert Houben een hele tijd geleden schreef, wordt steeds meer bewaarheid. Met hoeveel zitten ze inmiddels in Vivaldi, zeven dacht ik ? Wat wordt het volgende keer ? Stel u voor dat zich een meerderheid van VB en N-VA aftekent ? Wat gaat men dan doen ? Heel veel vragen rijzen in deze situatie die niet ondenkbeeldig is. In zo’n scenario doet zich een feitelijke situatie voor, ‘une situation de fait’. Of we het willen of niet, maar België zal dan de facto verdwijnen.
Op zich zijn er wel meer voorbeelden van vreedzame splitsingen. Tsjechoslovakije is hiervan een prima voorbeeld. Ook toen stelde men vast dat het geheel simpelweg niet meer werkte. Paradoxaal genoeg waren het vooral de Slovaken, het armste deel van het land, die het sterkst ijverden om er de stekker uit te trekken. En vergeten we de scheiding van Noorwegen en Zweden destijds niet. Weet u, ik ben niet anti-Belgisch uit plezier om het te zijn. Het is eerder een bepaalde redenering die me tot dit punt heeft gebracht. Tegelijkertijd ben ik ervan overtuigd dat de dingen in een stroomversnelling kunnen komen. Niet bewust, maar als gevolg van bepaalde omstandigheden.”
Europa is hypocriet
“Ik voel me Europeaan in hart en nieren, en precies om die reden betreur ik de manier waarop de EU evolueerde”, benadrukt Paul-Henry Gendebien. “Terecht wordt de hypocrisie rond Catalonië gehekeld. Geen woord hoor je over wat niet minder dan politieke gevangen zijn. Het moest maar eens in landen als Hongarije of Polen gebeuren (lacht). Maar dit verhaal gaat verder. Men heeft destijds vanuit ‘Europa’ ook Joegoslavië laten uiteenvallen. En wat men ervan gemaakt heeft is gekkenwerk. Ik ben voorzichtig, maar over enkele jaren zie ik Bosnië uiteenvallen en zal de Republica Srpska volwaardig deel uitmaken van Servië.
Maar stel dat Schotland onafhankelijk zou worden. Lang zou het niet duren voor men deze nieuwe staat lid zou laten worden van de EU. Je zou kunnen opwerpen dat de vergelijking Schotland-Catalonië niet helemaal opgaat, wat strikt genomen ook klopt. De Brexit is nu eenmaal een realiteit. Maar de opportuniteiten die men Schotland zou geven, vinden hun oorsprong in de ergernis rond het verrek van de Britten. Komt Glasgow objectief in aanmerking? Dat is irrelevant, de Britten jennen, daar gaat het om. Zeker tegen deze Europese achtergrond is het rattachisme interessant. Wallonië geraakt niet tussen schip en wal, hengelend naar internationale erkenning. Het gaat gewoon op in een bestaande lidstaat. Ook het ‘plan N’ van Matthias Storme waarover ik een tijdje geleden las, is gebouwd op het besef dat zo’n demarche heel wat praktische toestanden kan doen vermijden.”
Paul-Henry Gendebien
- Geboren in 1939
- Studeerde rechten en economie in Leuven
- Hij was parlementslid, Europees Parlementslid en voorzitter van de Rassemblement Wallon
- In 1988 werd hij vertegenwoordiger van de Franse Gemeenschap in Parijs (tot 1996)
- In 1999 richtte hij het Rassemblement Wallonie-France op.
