door Angélique Vanderstraeten in ’t Pallieterke .
Werklozen die in Wallonië en Brussel geen inspanningen meer doen om een baan te zoeken, worden sinds het uitbreken van de coronapandemie in de lente 2020 amper nog gesanctioneerd. De arbeidsbemiddelingsdiensten hadden hun activiteiten twee jaar geleden om praktische en organisatorische redenen op een lager pitje gesteld. De terugkeer naar een normaal activeringsbeleid laat ondertussen op zich wachten.
Men kan tegenwoordig bijna geen economische rubriek in de kranten openen of het gaat over de krapte op de arbeidsmarkt. Ondernemingen smeken om werkkrachten. De Belgische vacaturegraad (het aantal vacatures in verhouding tot het totaal aantal openstaande en ingevulde betrekkingen) behoort met 4,7 procent tot de hoogste van de EU. Ze is bijna dubbel zo hoog als het EU-gemiddelde van 2,4 procent.
Verschil met Vlaanderen
Uiteraard zijn er hier significante regionale verschillen. In Vlaanderen is de spanning op de arbeidsmarkt het grootst met een vacaturegraad van 5,4 procent, gevolgd door Wallonië (3,8 procent) en Brussel (3,6 procent). Dus ook in Wallonië en Brussel waar er meer werklozen zijn, is er sprake van een arbeidskrapte die hoger is dan het Europese gemiddelde.
Aangezien Wallonië met een kleinere bevolking toch meer werklozen telt dan Vlaanderen (195.000 versus 181.000), ligt het voor de hand dat een doorgedreven activering de krapte beneden de taalgrens gemakkelijker kan doen dalen.
Maar dat is theorie. In Wallonië en Brussel laat die activering te wensen over. Terwijl sinds de staatshervorming van 2011 niet enkel de begeleiding, maar ook de sanctionering een bevoegdheid van de regio’s is. Alleen is er sinds het uitbreken van de coronapandemie in maart 2020 in Wallonië en Brussel veel minder sprake van de controle van de werkwilligheid van de werklozen. Laat staan dat ze effectief gesanctioneerd worden.
Invloed corona
Dat dit een goede twee jaar geleden geen prioriteit was, is te begrijpen. De arbeidsbemiddelingsdiensten (VDAB in Vlaanderen, Actiris in Brussel en Forem in Wallonië) hadden andere katten te geselen. Om te vermijden dat de economische stilstand door corona tot veel ontslagen zou leiden, werd het systeem van tijdelijke werkloosheid uitgebreid. Werknemers bleven aan de slag, maar kregen een werkloosheidsuitkering plus een toeslag van de werkgever. De arbeidsbemiddelingsdiensten hadden de handen vol om hierover advies te geven én om misbruiken op te sporen. Bovendien konden controles van werkzoekenden door thuiswerk en coronaregels moeilijk worden uitgevoerd.
Geen excuses meer
Nu zijn we een paar jaar verder en verloopt het professionele leven normaler. Men zou dus verwachten dat de activering van werkzoekenden opnieuw op volle toeren draait en niet-werkwilligen bestraft. Dat is niet het geval, zo blijkt uit cijfers van de federale RVA die nagaat in welke mate de regionale arbeidsbemiddelingsdiensten zich van hun taak kwijten. Er worden weliswaar nog controles uitgevoerd, maar er wordt dus amper gesanctioneerd (een waarschuwing, een tijdelijk verlies van uitkering of een schorsing).
De sancties voor passieve beschikbaarheid (zich aandienen voor een job zonder intensief te zoeken) is gedaald met 13,1 procent. De financiële sancties voor dit type beschikbaarheid zijn afgenomen met 9,3 procent en de waarschuwingen met 39,2 procent.
Wat de actieve beschikbaarheid betreft (zelf intensief solliciteren), zijn de sancties gedaald met 74 procent. Er zijn 71 procent minder waarschuwingen en 82 procent minder financiële sancties. Nemen we absolute cijfers, dan blijkt dat het aantal sancties in Wallonië gedaald is van 19.252 naar 5.181 tussen 2019 en 2020. En dat is niet omdat de Waalse werklozen plots intensief naar werk zijn beginnen zoeken, want de hoger vermelde cijfers over de krapte spreken dat tegen.
“Win for life” in Brussel
In Brussel daalt het aantal gesanctioneerde werklozen van 1.710 naar 451. In die mate dat leden van het beheerscomité van de Brusselse arbeidsbemiddelingsdienst Actiris onomwonden stellen dat de werkloosheid in de hoofdstad en de daaraan gekoppelde uitkering “een win for life” is geworden. Overigens blijkt uit onderzoek dat ook de cijfers van de Vlaamse VDAB hier ondermaats zijn, al is de situatie nog niet zo dramatisch als beneden de taalgrens. Van 1.952 gesanctioneerden door de VDAB in 2019 naar 1.220 in 2020.
