door Wannes Neukermans in ’t Pallieterke .
Een interview over belastingen. “Zo saai !”, hoor ik u al denken. “Maar alles is fiscaliteit”, vindt Michel Maus (52), advocaat, rechtsgeleerde en hoogleraar fiscaal recht. “Je moet maar eens een hele dag rondlopen en zien wat er door de overheid, en dus met belastinggeld, gefinancierd wordt. Of dat allemaal moet ? Dat is een andere vraag.” In de media is Maus een graag geziene gast als het gaat over belastingen. Hij werd de dag na de Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen uitgenodigd op de Nederlandse ambassade en zakte nadien af naar de redactie van ’t Pallieterke.
Hoe reageerden ze op de ambassade op de gigantische overwinning van Geert Wilders en zijn PVV ?
“Zij waren toch geschrokken van de grote voorsprong die Wilders had. Verontwaardiging is een groot woord, maar er werd wel met de wenkbrauwen gefronst. En vooral : als dat is hoe de kaarten geschud zijn, wat is er dan mogelijk ? Dat is de belangrijkste vraag. Maar ambassades observeren gewoon, zij gaan zich niet bezighouden met politiek.”
Waarom nodigt de Nederlandse ambassade u uit ?
“Voor een gesprek over fiscaliteit. Zij wilden graag weten wat mijn visie over de evolutie van een aantal zaken is. We hebben de parallel getrokken tussen de twee landen en uiteraard heb ik moeten uitleggen waarom onze grote fiscale hervorming mislukt is. Zijn de hervormingsplannen die nog op tafel liggen voor de prullenmand, komen er mogelijkheden in volgende regeringen,…? dat soort zaken. Ze willen op de hoogte blijven van wat er bij ons aan de hand is en wat er gebeurt. Of vooral : wat er niet gebeurt.”
Zijn er positieve zaken die de Nederlanders kunnen overnemen van onze fiscaliteit ?
(Het blijft stil) “Nee, ik denk het niet. Andersom wel, natuurlijk. Maar de staatsstructuur is bij ons het grote probleem. Die zorgt ervoor dat veel zaken die in Nederland wel mogelijk zijn, bij ons niet kunnen. Puur omdat de bevoegdheidsverdeling zo scheef zit.”
Een actueel voorbeeld toont misschien aan waarom zoveel mensen gefrustreerd raken door de belastingen : verwarring met de fiscale fiches bij de belastingaangifte zorgt ervoor dat bijna 11.000 ouders met kinderen in de kinderopvang hogere belastingen en een fiscale boete moeten betalen.
“Dat is echt weer een sprekend voorbeeld van hoe de zaken hier mislopen. Veel te complex. Mensen die hun kinderen naar de kinderopvang sturen – en kinderopvang wordt zeer breed omschreven, want ook jeugdkampen, kindercrèches, naschoolse opvang,… vallen daaronder – hebben recht op een belastingvermindering van 14,40 euro per opvangdag. De onthaalinstanties moeten daarvoor een fiscale fiche uitschrijven. Maar zij zetten daarop het totaalbedrag dat mensen betaald hebben. Dat bedrag nemen mensen gewoon over in hun belastingaangifte, maar dat mag niet : zij moeten zelf die 14,40 euro per opvangdag uitrekenen. Niemand heeft dat natuurlijk door en nu komt de fiscus bij 11.000 gezinnen een rechtzetting vragen die ook middelen en mankracht kosten, terwijl dat nergens voor nodig is. Dat kan natuurlijk veel eenvoudiger.”
“Dat verhaal van de boetes wil ik wel even nuanceren. Dat zal geen probleem vormen, want er bestaat een absurde regel in ons fiscaal wetboek. De fiscus kan sanctioneren als je in de personenbelasting zaken niet aangeeft. Het gaat dan over een percentage van 10 tot 200 van de ‘ontdoken’ belasting. Maar die sanctie wordt niet opgelegd als het bedrag van niet-aangegeven inkomsten minder is dan 2.500 euro. Met andere woorden : tot 2.500 euro krijgen we carte blanche om te sjoemelen.”
Het probleem is dat veel mensen er enorm weinig van snappen. Is het logisch dat het belastingstelstel zo ingewikkeld in elkaar zit ?
“Neen. Dat is wat mij betreft zelfs een democratisch probleem. We hebben met Het Laatste Nieuws in juni een grote belastingmarathon georganiseerd, waarbij we met mensen van de fiscus en van het beroepsinstituut van accountants duizend aangiftes van mensen hebben ingevuld of gecontroleerd. Wat je dan ziet, is schrijnend.”
“Onze complexe belastingen vormen een democratisch probleem”
Hoe bedoelt u ?
“De fiscus geeft aan iedereen een voorstel van vereenvoudigde aangifte. Het enige wat je nog moet doen, is ze controleren. Maar als je niet weet hoe je ze moet invullen, kan je ze ook niet deftig controleren. Het Algemeen Christelijk Werknemersverbond (ACW) heeft een steekproef georganiseerd en volgens hen is jaarlijks 30 tot 40 procent van die vooraf ingevulde aangiftes fout. Ik weet niet of het percentage zo hoog is, maar een groot deel is zeker niet oké. En daardoor betalen gewone mensen jaarlijks te veel belastingen.”
“Ik heb, zeker voor een fiscalist, misschien een afwijkende mening van wat fiscaliteit is. Iedereen heeft de plicht om belastingen te betalen. Maar iedereen heeft ook het recht om niet meer belastingen te betalen, dan wat eigenlijk wettelijk voorzien is. Om terug te komen op het voorbeeld van de kinderopvang : in die belastingmarathon hadden we de casus van een koppel met een zwaar gehandicapte zoon. Die zat vier jaar lang in een gespecialiseerd, duur internaat. En die ouders wisten niet dat ook dat onder die kinderopvangkosten viel, die ze fiscaal konden recupereren. Die vielen uit de lucht ! Ieder jaar betaalden zij dus 1.800 euro belastingen te veel, gewoon omdat ze er niet van op de hoogte waren. Dat is gewoon niet oké.”
“Mensen met hogere inkomens, die hebben ‘sjarels’ zoals ik die ervoor zorgen dat hun belastingen zo laag mogelijk blijven. Maar Jan Modaal heeft dat niet en zij betalen door die complexiteit te veel belastingen. En ik wijs echt naar de politiek, die daarvoor verantwoordelijk is. Als mijn kinderen uit de humaniora komen, weten ze alles over parallellogrammen en trapeziums. Maar van het kadastraal inkomen hebben ze nog nooit gehoord.”
Hoe kan de politiek hier iets aan doen ?
“Een eerste warme oproep die ik zou willen doen, is om het de effecten van die vooraf ingevulde aangiften te laten onderzoeken. Want ik ben ervan overtuigd dat de Schatkist miljoenen euro’s te veel int.”
Bewust ?
“Ik wil niet zeggen dat het bewust is, maar toch. Het verhaal van de kinderopvang is één ding, maar er is een ander probleem met de kinderen ten laste. We hebben vastgesteld dat het elektronische systeem van de fiscus er automatisch van uitgaat dat een kind werkt en niet meer ten laste is, zodra er een fiscale fiche op naam van dat kind wordt opgemaakt. Maar je krijgt al een fiscale fiche zodra je een vakantiejob doet. In die voorstellen van vereenvoudigde aangifte werden kinderen ten onrechte niet meer als ten laste aangegeven. Als je dat niet opmerkt, verlies je een enorm voordeel op de belastingvrije som. Dat is gewoon schrijnend, want het zijn niet de Marc Couckes die daar last van hebben, hé.”
Uw drijfveer is ‘een ideaal belastingsysteem’. Wat betekent dat ?
“Ik zeg altijd dat het ideale belastingsysteem ‘E tot de derde is’ : Eenvoudig, Efficiënt en Eerlijk. Maar dat is bij ons niet zo, want hier willen de mensen het Eenvoudig, Efficiënt en ‘Eerst den aftrek voor mijzelf en dan pas voor een ander’. Dat is de fiscale helaasheid der dingen : iedereen wil een fiscale hervorming en vindt dat het nu niet eerlijk is, totdat je hun voordeel afneemt.”
“We hebben in 2020 met De Morgen een grote enquête gedaan naar de fiscale moraal van de Belgen. Slechts 11 procent van de mensen vonden het een rechtvaardig systeem, 89 procent vond van niet. In diezelfde enquête hebben we gepeild naar de fiscale kennis en slechts 11 procent was geslaagd. Met andere woorden : 89 procent van de mensen vindt het systeem onrechtvaardig, maar ze kennen er eigenlijk geen bal van. En dat is een gevaarlijke cocktail, vanuit politiek perspectief. Dat onrechtvaardigheidsgevoel wordt onderschat.”
“Vlaamse overheid wordt slapend rijk door erfbelasting”
Hoe bedoelt u ?
“Fiscale psychologie is een onderschat fenomeen. Mensen vinden dat ze te veel belastingen betalen en dat is de trigger voor ‘fiscaal foertgedrag’. Beginnen sjoemelen, de aannemer in het zwart betalen,… En dat is nefast, want voor elke euro die ontdoken wordt, moet de rest een euro extra in de pot gooien.”
Hoe kan een fiscale hervorming dan ooit lukken ? Van een wit blad beginnen, is moeilijk.
“Fiscaliteit is budget. Je hebt centen nodig, dus fiscale avontuurtjes zijn niet te verantwoorden. Je kan niet beginnen experimenteren, want de begroting moet in evenwicht zijn. Enfin… in theorie toch, want ze is nooit in evenwicht.”
Dat is een bijkomend probleem. De begroting is nooit in evenwicht, vergrijzingskosten stijgen,… Dat is een gevoel dat leeft bij mensen : met hoeveel geld komt de overheid toe ?
“Ik vind dat een moeilijk verhaal. We hebben een hoge belastingdruk, dat klopt. Volgens de OESO zaten we in 2022 op ongeveer 42 procent belastingdruk : van ons bruto binnenlands product gaat 42 procent naar de Schatkist. Daarmee stonden we in 2021 op plaats vier, terwijl we daarvoor altijd op de derde plek stonden. Nu, 2021 was een coronajaar, dus ik denk dat we nog steeds op plaats drie zullen blijven staan.”
“We moeten met een hoge belastingdruk door het leven gaan, maar daar staat wel iets tegenover. Ik doe voor mezelf soms de oefening om een hele dag, vanaf ik mijn huis verlaat totdat ik ’s avonds weer aankom, te kijken wat er allemaal met belastinggeld betaald wordt. Dat is echt wel veel, hoor.”
Maar moet dat allemaal door de overheid gesubsidieerd worden?
“Dat is inderdaad de vraag. Als ik dan in mijn eigen sector naar de universiteiten kijk : ik vind het eigenlijk krankzinnig dat wij niet kunnen samenwerken. Iedereen zit op zijn eigen winkel, iedereen probeert subsidies binnen te halen, want KU Leuven is een bedrijf, UGent is een bedrijf, VUB is een bedrijf. En daardoor werken ze niet of amper samen. Terwijl, als we bijvoorbeeld de master-na-masteropleidingen samen zouden organiseren, dat kostenbesparend zou werken. En bovendien komen studenten dan in contact met studenten en professoren van andere universiteiten, waardoor de onderwijskwaliteit stijgt. Je kan in alle sectoren heel veel efficiëntie winnen, maar dan moet er een mentaliteitswijziging komen.”
Er bestaat zoiets als de ‘waar-voor-je-geld-index’ van Voka, die de belastingdruk en de overheidsuitgaven vergelijkt met de kwaliteit van de diensten die je ervoor in de plaats krijgt. Qua belastingdruk en overheidsuitgaven scoren we hoog, maar qua kwaliteit van beleid niet.
“Nee, dat klopt. De belastingdruk is te hoog voor wat we ervoor in de plaats krijgen. We hebben ooit een enquête georganiseerd met de vraag : ‘Voor wat we ervoor in de plaats krijgen, hoeveel procent belastingen bent u bereid te betalen ?’ Het gemiddelde antwoord was toen 38 procent. We zitten nu op 42, dus dat is niet onoverkomelijk. Maar ja…”
Veel mensen vinden de erfbelasting een van de meest oneerlijke belastingen in ons land.
“Dat klopt. Vlaanderen zou morgen de beslissing kunnen nemen om die af te schaffen. En dat zou niet onlogisch zijn, want van de 27 EU-lidstaten, hebben er 10 die successierechten afgeschaft. Dat kost Vlaanderen ongeveer 1,7 miljard euro. Ofwel moet Vlaanderen ergens anders 1,7 miljard aan inkomsten zoeken, ofwel moet er 1,7 miljard euro bespaard worden.”
“We zouden dat perfect kunnen opvangen door het collegegeld aan hogescholen en universiteiten te verhogen van 1.080 euro naar 20.000 euro, zoals in Groot-Brittannië. Maar zijn we dan beter af ? Ik wil maar zeggen : het gaat over politieke keuzes. Maar de Vlaamse overheid zwijgt liever zoveel mogelijk over die erfbelasting.”
Wat bedoelt u daarmee ?
“De belastingschijven van de erfbelastingen dateren uit 1997 en werden sindsdien nooit geïndexeerd. De Vlaamse overheid wordt dus slapend rijk door de erfbelasting. Vorig jaar was de inflatie 11 procent en de schijven zijn niet aangepast, dus de belastingdruk stijgt daardoor elk jaar. Dat is een verhaal dat onder de radar blijft.”
Hoe kan dat zomaar passeren ?
“Er is te weinig aandacht voor. En het is een ingewikkelde kwestie om aan Jan Modaal uit te leggen.”
De wereld verandert continu en daardoor komen er ook belastingen bij, die voor veel mensen oneerlijk aanvoelen : CO2-taksen, milieubelastingen, vliegtaksen,… Begrijpt u dat dat voor sommige mensen moeilijk is ?
“Natuurlijk. Maar het gevoel van onrechtvaardigheid heeft ook te maken met iets anders. Ik vind het systeem in zijn globaliteit redelijk logisch in elkaar steken, maar als we naar de actualiteit van deze week kijken, is dat weer iets dat moeilijk uit te leggen valt aan de mensen.”
U heeft het over het pleidooi voor een kilometerheffing.
“Inderdaad. We gaan inzetten op de vergroening en de elektrificatie van ons wagenpark, maar plotseling komt er een slimmerik tot het besef dat de overheid daardoor vanaf 2030 1,5 miljard euro aan belastingen en accijnzen op fossiele brandstoffen zal ‘mislopen’. Ik heb daar vijf jaar geleden overigens al columns over geschreven : de budgettaire marge is er niet om dat op te vangen, dus zal de overheid dat moeten compenseren.”
“Voor mensen is dat al onbegrijpelijk. ‘Je duwt mij eerst richting elektrische wagens, je geeft mij zelfs subsidies om er een aan te schaffen. Maar eens ik die auto heb, kom je af met een kilometerheffing ?’ Dat is moeilijk uit te leggen.”
Daardoor geeft de overheid eigenlijk toe dat het niet (alleen) over het klimaat gaat.
“Het gaat gewoon over de centen. Je kan sturen met de fiscaliteit, zowel bestraffend als stimulerend. Als je bestraffend gaat sturen, dan moet volgens Amerikaans onderzoek minstens 20 procent van de prijs van het product of de dienst belasting zijn. Dan begint het te werken. Maar zo’n vliegtuigtaks van 10 euro… dat doet gewoon niks.”
Is fiscaliteit gebruiken als sturingsmiddel voor u te verantwoorden ?
“Ik ben daar geen voorstander van. Je creëert daar alleen maar psychologische onvrede mee. Want fiscale psychologie wordt onderschat. Neem nu de btw op afbraak, die voor twee jaar lang op 6 procent werd gezet om de bouwsector te stimuleren. Na die twee jaar gaat iedereen ervan uit dat het een verworven recht is.”
“Ik herinner mij dat men na het faillissement van Ford Genk de tewerkstelling in Limburg wilde vooruithelpen. Men heeft toen voorzien in bepaalde kortingen voor bedrijven. Toen Limburg na vier of vijf jaar opnieuw op hetzelfde tewerkstellingsniveau als voor Ford Genk zat, dankzij die fiscale maatregelen, zag ik een tweet van Wouter Beke : ‘Nu is het tijd om voorsprong te nemen.’ Ah nee ! Het was een tijdelijke maatregel om ervoor te zorgen dat je weer kon bijbenen.”
Wat vond u van de blauwdruk van Vincent Van Peteghem ?
“Ik was het zeker niet eens met alles wat er instond, maar in zijn geheel vond ik dat een evenwichtige, goede hervorming. Het moment dat daar dan zaken beginnen uitgehaald worden, verliest dat onmiddellijk het evenwicht en dan ga je net versterken wat je wilde bestrijden. Elke partij had wel een veto tegen een bepaald deel van die hervorming, waardoor het snel duidelijk was dat het niet haalbaar zou zijn.”
“De politiek moet verantwoording afleggen, maar tegelijkertijd ook niet. Ik zie nu dat er extra belastingaftrek gegeven wordt voor groene investeringen : 100 miljoen euro kost dat ding. Dat wordt door deze regering beslist, maar zij moeten er geen verantwoording voor afleggen, want de ingangsdatum is 2025. Cadeautjespolitiek dus. Terwijl ik denk dat een partij die nu zou zeggen : ‘Jongens, we gaan moeten besparen’, goed zou kunnen scoren. Al weet ik niet of ik dat politiek goed inschat.”
U heeft zelf ook een aantal politieke opdrachten vervuld. Hebt u banden met de Vlaamse socialisten ?
“Nee, niet speciaal. Ik heb al met Tom Van Grieken aan tafel gezeten, ik ben al eens gaan spreken met Raoul Hedebouw en twee weken geleden hoorde ik opeens bij Lijst Dedecker (lacht). Ook was ik op de Nederlandse ambassade : ik ga met iedereen spreken.”
“Mijn carrière als cabinetard bij toenmalig staatssecretaris voor Fraudebestrijding John Crombez heeft drie weken geduurd. Ik werd door Steven Vanackere (cd&v), die toen minister van Financiën was, voor de keuze geplaatst : ofwel werken op het kabinet, ofwel voortwerken als advocaat. Ik had toen een aantal fiscale dossiers lopen tegen de Belgische staat en ze vonden dat dat niet kon, omdat ik toegang had tot allerlei informatie. En dan was de keuze snel gemaakt !”
U werkte ook als adviseur voor Johan Vande Lanotte.
“Dat was in de periode van de 541 dagen, toen iedereen eens informateur of formateur geweest is (lacht). Johan belde mij met de vraag of ik hem wilde helpen met de onderhandelingen over de Bijzondere Financieringswet (BFW). Ik heb toen een week lang in die regeringsonderhandelingen meegedraaid. Dat was enorm boeiend, vooral om eens van dichtbij te zien hoe hard het eraan toe gaat. Johan woont in Oostende : om zeven uur ’s ochtends was hij in Brussel en tegen middernacht was die pas thuis. In de week dat ik naast hem zat, kreeg hij een sms waarin stond dat zijn moeder overleden was. Na een schorsing van tien minuten, nam hij het woord en zei hij : ‘Mijn moeder is overleden, maar ik sta erop dat we verder onderhandelen.’ Om maar te zeggen : op dat niveau aan politiek doen, is toch iets anders.”
U werd inderdaad ook genoemd als een van de geïnteresseerden om Lijst Dedecker terug op te starten.
“Dat zijn van die verhalen die enorm opgeblazen worden. Enkele jaren terug kopte de zaterdagkrant van De Morgen : ‘Michel Maus richt nieuwe politieke partij op’. Ik had toen enkel verteld dat we in de vriendengroep soms lachen met het idee om een eigen partij op te starten. Totaal niet serieus !”
“Dat verhaal van LDD is eigenlijk hetzelfde. Een gerespecteerde ondernemer uit Oost-Vlaanderen, die ik goed ken en enorm apprecieer, had me uitgenodigd om een avond mee te discussiëren over politiek. Ik kwam daar aan en er stond een tafel gedekt voor 14 mensen. Naast vader en zoon Dedecker waren daar nog wel wat belangrijke mensen uit het politieke milieu aanwezig. Een vraag die daar gesteld werd door Jean-Marie Dedecker was : ‘Vinden jullie het een goed idee om Lijst Dedecker nieuw leven in te blazen ? En als jullie het een goed idee vinden : zouden jullie mee in de boot springen ?’ Maar dat was het eigenlijk.”
Heeft u toen gezegd dat u mee zou doen ?
“Die vraag was voorbarig, want er was niet eens een programma-tekst. En een aantal dagen later was het al N-VA. En oké, ik heb er weinig last mee, want ik ben nog wel eens aan politieke partijen gekoppeld. Maar voor andere personen die op deze meeting waren, heeft dat wel politieke gevolgen.”
foto’s (c) Gazet van Hove.