door Jurgen Ceder in ’t Pallieterke .
De grote winnaar van de verkiezingen was zondag de partij der wegblijvers. Meer dan een derde van de Vlamingen is niet gaan stemmen. Daarmee is die partij groter dan N-VA. Dat het afschaffen van de opkomstplicht een merkelijk effect zou hebben, werd vermoed, maar niemand had het absenteïsme zo hoog ingeschat. De evolutie in andere landen toont aan dat de opkomst in de toekomst verder zal dalen.
Persoonlijk ben ik altijd voorstander gebleven van de opkomstplicht. Heel wat partijen lijken nu geschrokken door de zwakke deelname en willen een ‘evaluatie’. Uit de reactie van Van Grieken op de verkiezingsavond leid ik af dat ook Vlaams Belang misschien bereid lijkt zijn standpunt (tegen opkomstplicht) te herzien. Ik vrees dat N-VA, de partij die het meest van de nieuwe situatie profiteert, hoe dan ook een stokje zal steken voor elke poging om de opkomstplicht opnieuw in te voeren. Studies in alle westerse landen wijzen uit dat mensen met een beter inkomen en een hogere opleiding meer gaan stemmen. Dat is goed nieuws voor N-VA, slecht nieuws voor VB en PVDA.
Burgemeesters en ‘Gemeentebelangen’
De tweede winnaar is de zetelende burgemeester. Sommige van die burgemeesters moesten wat inleveren, maar blijven aan de macht. De meesten deden het beter dan vorige keer. Dat zelfs Gwendolyn Rutten haar onbeschaamde carrièrisme beloond zag en nu in Aarschot opnieuw aan zet is, zegt veel. De burgemeestersbonus viel ook toe aan Lieven Dehandschutter, die in Sint-Niklaas kon standhouden tegen Conner Rousseau, en aan Wim Dries die in Genk Zuhal Demir kon afhouden.
De derde winnaar is de lokale lijstnaam. Nog nooit zijn zo weinig partijen onder hun eigen naam opgekomen bij de gemeenteraadsverkiezingen. Dat had in sommige gevallen te maken met het stigma dat kleeft op de nationale partijnaam, zeker bij Open Vld. In andere gemeenten kwamen kartellijsten op onder een neutrale naam of traden ‘onafhankelijken’ toe, met hetzelfde resultaat. In mijn eigen gemeente stemde bijna een kwart van de kiezers voor de ‘Lijst voor Edegem’. Ik ben er vrij zeker van dat niet iedereen zal beseft hebben dat dat een vermomde lijst van Groen was.
Vlaams Belang ging er prat op bijna overal onder eigen naam op te komen. In heel wat gemeenten bleek die merknaam echter niet sterk genoeg om een goede uitslag te waarborgen. Veruit het beste resultaat werd behaald in één van de weinige uitzonderingen op die regel, in Ninove, waar niet Vlaams Belang, maar ‘Forza Ninove’ opkwam. Grimbergen kreeg deze keer weinig aandacht, maar de lijst Vernieuwing van halve VB’er Bart Laeremans is daar opnieuw de grootste en Laeremans kan opnieuw burgemeester worden.
De heropleving van cd&v
De lokale verkiezingen waren nog nooit zo lokaal. Voor een politieke partij kon de uitslag een triomf zijn in de ene gemeente en een complete afgang in de buurgemeente. Dat betekent niet dat er geen tendensen waren die de moeite waard zijn om opgemerkt te worden. Ik overloop kort alle partijen in volgorde van succes. Met ‘succes’ bedoel ik niet de nominale vooruitgang of achteruitgang sinds zes jaar geleden, maar de gradatie van vreugde of verdriet die op de partijhoofdkwartieren zal gevoeld zijn.
Ondanks de triomf van De Wever, komt cd&v als grootste morele overwinnaar uit de lokale verkiezingen. In juni zette die partij nog het slechtste resultaat uit haar geschiedenis neer en leek ze op weg naar de palliatieve zorgen. De lokale verkiezingen werden echter een onmiskenbaar succes. In heel wat gemeenten kon de partij standhouden – een sterk resultaat, gezien de achteruitgang van de partij in de laatste twee nationale verkiezingen – of zelfs vooruitgaan.
Juist, cd&v is een burgemeesterspartij, maar er lijkt meer aan de hand. Ik schat dat negen op de tien Vlamingen de naam van hun burgemeester kennen, maar ik denk dat niet één op de tien weet wie zijn gouverneur is. Ik weet dat dat bij ons Cathy Berx is, alleen omdat ze mij tijdens de coronaperiode opviel met haar onzinnige maatregel om ons te doen fietsen met een mondmasker op. Toch doet cd&v het ook goed bij de provinciale verkiezingen, waar populaire, lokale bestuurders de uitslag veel minder kunnen beïnvloeden en elke partij ook onder eigen naam moet opkomen. De partij staat in elke provincie in de top drie en blijft de sterkste in West-Vlaanderen en Limburg. Sammy Mahdi was zondagavond een gelukkig man.
Roma victrix
Op de tweede plaats komt N-VA. De meester-strateeg deed het weer. Een opiniepeiling van GvA/HNB liet uitschijnen – ik ben er ook ingetrapt – dat de verkiezingen in Antwerpen een spannende race zouden worden tussen Bart De Wever en Jos D’Haese. De mobilisatie tegen het rode gevaar kwam de uittredende burgemeester massaal ten goede. Ondanks de schrikbarende resultaten van de eerste drie telbureaus (blijkbaar allemaal uit het Kiel), werd N-VA uiteindelijk bijna dubbel zo groot als PVDA. Roma victrix!
Of de triomftocht achter een Romeinse adelaar een goed idee was, laat ik in het midden, maar het werd het beeld van de avond. Een Romeinse veldheer die een grote zege had behaald, mocht ook altijd een zegetocht door de stad houden. Volgens de overlevering stond op de strijdwagen telkens een slaaf achter de generaal, die hem een lauwerkrans boven het hoofd hield, maar tegelijk in zijn oor fluisterde : memento mori, gedenk dat je maar een sterveling bent. Ik hoop dat er ook in zijn partijbestuur nog steeds mensen zijn die De Wever daar af en toe aan herinneren.
De andere uitslagen van N-VA leverden een eerder gemengd beeld op. De uitslagen van de provincieraadverkiezingen bevestigen de partij als de grootste van Vlaanderen. Ook lokaal werden een aantal mooie resultaten genoteerd, maar net als bij Vlaams Belang kon dat enkel met een geschikte lijsttrekker en een sterke ploeg.
Forza Ninove!
De derde plaats is voor Vooruit. Het is overdreven over een ‘rode golf’ te spreken, maar de partij zet een aantal opvallende successen neer die bewijzen dat er nog flink wat leven in zit. Vooral in Oostende, Turnhout en Leuven scoorde Vooruit goed. Buiten de steden blijven de socialisten echter ‘quantité négligeable’. Ex-voorzitter Melissa Depraetere deed het ronduit slecht in Harelbeke. Rousseau scoorde beter in Sint-Niklaas, maar mag zijn burgemeesterschapsdromen opbergen.
Ik besef dat ik sommige kiezers van Vlaams Belang boos maak door hun partij slechts op nummer vier te zetten. Objectief gezien hebben ze ook gelijk : bijna overal ging VB vooruit tegenover 2018. Maar de partij had op meer gehoopt. De verkiezingen van juni hadden niet alle verwachtingen ingelost. Deze lokale verkiezingen deden dat ook niet. De uitslagen waren meestal goed, maar behalve in Ninove waren die niet van dien aard om de vijanden van de partij te verontrusten. In juni was Vlaams Belang in 143 gemeenten de grootste, zondag slechts in 2. Het cordon sanitaire zal wellicht nergens worden doorbroken.
Initiatiefrecht
Vlaams Belang zet wel een paar mooie resultaten neer, zoals in Geraardsbergen, Roeselare (Immanuel De Reuse), Turnhout (Reccino Van Lommel) en Dendermonde (Barbara Pas), maar werd daar niet de grootste en kan dus ook geen beroep doen op het initiatiefrecht. Dat is wel het geval in Denderleeuw, maar het is niet erg waarschijnlijk dat Kristof Slagmulder daar bestuurspartners zal vinden. Ik ga chauvinistisch ook mijn geboortedorp Erpe-Mere vermelden, waar de overstap van Gerdje Van Steenberge het VB naar de tweede plaats heeft getild, voorbij haar vorige partij, N-VA.
Het grootste lichtpunt voor de partij was uiteraard Ninove, waar de ploeg van Guy D’haeseleer eindelijk de meerderheid te pakken kreeg en geen andere partijen nodig heeft. Dat Vlaams Belang voor het eerst kan besturen, mag best historisch genoemd worden.
Kies je veldslagen
Die goede resultaten werden wat ontsierd door erg matige prestaties van gemeentelijke VB-lijsten, waarvan je je mag afvragen waarom ze überhaupt werden ingediend. Vlaams Belang heeft een paar keer ongunstig het nieuws gehaald met onvoorzichtige uitspraken van lokale kandidaten of met lijsttrekkers die niet opdoken op debatten of daar zwak presteerden. Die mensen verdienen geen minachting, want het gaat meestal over idealisten die alleen hun partij willen helpen, maar op het einde van de rit heb je noch hen, noch de partij een dienst bewezen door met een zwakke lijst op te komen.
Voor een partij die ernaar streeft om de grootste van Vlaanderen te worden, geven lokale resultaten onder de 10 procent ook een belabberde indruk. Kies je veldslagen, VB. De PVV van Wilders in Nederland neemt enkel in geselecteerde gemeenten met geselecteerde kandidaten deel aan lokale verkiezingen. De afwezigheid op alle andere plaatsen heeft de grote doorbraak van zijn partij bij de landelijke verkiezingen niet bezwaard, integendeel.
Politicologen zullen er nog heel wat studies aan wijden, maar ik denk dat ik gelijk had met mijn voorspelling dat het afschaffen van de opkomstplicht VB parten zou spelen. Ik vermoed dat men dat in de partij nu ook beseft. Kiezers die steeds voor VB stemmen en nooit iets zien veranderen, raken gedemotiveerd. Als je niet meer gelooft in de mogelijkheid om het systeem te veranderen via democratische weg, blijf je op verkiezingsochtend in bed liggen. Waar die mogelijkheid wel bestaat en de inzet tastbaar wordt, komen ze wel opdagen. In Ninove was de opkomst de hoogste van de hele provincie.
De grote verliezers
En dan komen we bij de echte verliezers. PVDA scoorde goed in Antwerpen, maar een stuk minder dan verwacht, tot spijt van de ‘bekende’ Vlamingen uit de culturele sector, die op voorhand een open brief hadden ondertekend voor een progressieve frontvorming mét de communistische partij. Als het niet lukt met het Gaza-effect en de vedettestatus van Jos D’Haese op TikTok, zal het nooit lukken. Zwakke resultaten bij de provincieraadverkiezingen suggereren dat PVDA alleen in de provincie Antwerpen de kiesdrempel zal halen. Ook van die partij mag je echter vermoeden dat ze heeft geleden onder het wegvallen van de opkomstplicht en het dus beter zal doen bij landelijke verkiezingen.
Over Open Vld en Groen kunnen we kort zijn. Ondanks enkele lokale opstekers, meestal met verdoezeling van de partij-identiteit, geven geen van beide de indruk te herstellen van het pak slaag dat ze in juni kregen.
foto’s (c) Gazet van Hove .