Nieuwjaarswensen op sociale media in verschillende talen. Foto (c) Eigen redactie.

Cultuuroorlog

door Karim Van Overmeire in ’t Pallieterke .

I wish you a Merry Christmas and Happy New Year !

Net zoals de meeste lezers van ’t Pallieterke ontving ik de voorbije weken heel wat digitale en papieren wenskaartjes. Enkele wensen waren bijzonder origineel en het product van grote persoonlijke creativiteit. De meeste familieleden en vrienden stuurden mij en mijn gezin gewoon ‘Prettige kerstdagen en een gelukkig Nieuwjaar’ of een variant op dat thema. Er waren evenwel ook heel wat kaartjes waarbij de afzender mij ‘A Merry Christmas and a Happy New Year’ toewenste. In oktober had ik al heel wat ‘Happy Birthday !’-wensen gekregen. Neen, de meesten van die afzenders waren geen buitenlandse vrienden.

Wat brengt Vlamingen ertoe om naar andere Vlamingen wensen in het Engels te sturen ? Ik heb de Engelstalige wenskaartjes netjes tussen de andere op de kast gezet. Ik stel de vraag dus niet met de knorrigheid van een taalpurist, maar in een poging om inzicht te krijgen in de onderliggende mechanismen. Speelt hier hetzelfde fenomeen als enkele decennia geleden, toen de betere Vlaamse families elkaar geen ‘Beste wensen’ maar ‘Meilleurs vœux’ toestuurden ? Of toch niet ?

Diglossie

De vraag bracht mij naar de wondere wereld van de sociolinguïstiek. Dat is de wetenschap die het verband bestudeert tussen sociale groepen en de talen die ze gebruiken. Ik leerde het onderscheid tussen ‘diglossie’ en ‘codewisseling’. Diglossie verwijst naar de situatie waarbij een groep in verschillende situaties verschillende talen gaat gebruiken. Een specifieke taal is dan gekoppeld aan een specifieke context. In Vlaanderen werd lange tijd thuis dialect gesproken. In de kerk werd Latijn gebruikt. Het Frans was de taal van de officiële documenten, de handel en de cultuur. Diglossie komt wereldwijd redelijk vaak voor, vooral bij etnische minderheden en migrantengroepen.

‘Codewisseling’ is een ander fenomeen. Hier gaan sprekers tussen zinnen door of zelfs binnen dezelfde zin op een andere taal of taalvariëteit overschakelen. Soms gebeurt dat bewust, bijvoorbeeld wanneer men een citaat in een andere taal gebruikt. Vaak gebeurt de codewisseling zonder dat de spreker daarover nadenkt. Ik kan me niet voorstellen dat veel van mijn vrienden en kennissen mij zeer bewust nieuwjaarswensen in het Engels hebben toegestuurd. Mensen die een verjaardagsfeestje binnenstappen met de woorden : ‘Waar is de jarige ? Happy Birthday! Ik heb een cadeautje meegebracht. Kisses !’zijn er zich vermoedelijk ook niet van bewust dat ze daarmee aan codewisseling doen.

Modern en hip imago

Door het gebruik van het Engels meet de spreker zich een dynamisch, hip en modern imago aan. Men wil tonen dat men mee is met wat er in de wereld gebeurt. Daar zit natuurlijk wel een zekere gelijkenis met de rol van het Frans in de 19^de eeuw. Er is echter ook een verschil. Anders dan het Engels werd het Frans beschouwd als de taal van de elite. Het gebruik ervan diende om zich heel doelbewust te onderscheiden van het gewone volk. Er waren in Vlaanderen heel wat gezinnen waar ook in intieme kring Frans werd gesproken. Dat fenomeen doet zich bij mijn weten niet voor met het Engels. In de 19^de eeuw werd het Frans bovendien door de overheid opgelegd als de taal van de administratie, de rechtspraak en het onderwijs. De scholen gebruikten het signum om leerlingen te straffen die geen Frans spraken.

Het overvloedige gebruik van het Engels dient om een trendy, hip of kosmopolitisch imago uit te dragen. Het is echter doorgaans – en anders dan het Frans vroeger – niet bedoeld als afwijzing van de eigen taal of cultuur. Waakzaamheid blijft evenwel geboden. Vooral jonge mensen doorspekken hun Nederlands vaak met heel veel Engels. Het probleem is dan niet zozeer dat ze daarmee willen pronken met hun kennis van het Engels, maar dat ze vaak het equivalente Nederlandse woord gewoon niet meer kennen.

Het is bijzonder moeilijk om op dat fenomeen in te gaan zonder als hooghartig, wereldvreemd of verzuurd over te komen. Wie een opmerking maakt, dreigt al helemaal geen wensen meer te krijgen in plaats van Nederlandstalige. Misschien kan een vriendelijke, maar licht ironische opmerking helpen. One never knows.