door Wannes Neukermans in ’t Pallieterke .
De federale regering-De Wever zet enkele concrete stappen richting efficiënter bestuur en zorgt voor meer inspraak van de deelstaten. Tegelijkertijd gaat de deur voor een grondige staatshervorming op voorhand dicht.
“Institutioneel functioneert ons land allesbehalve efficiënt”, benadrukt eerste minister Bart De Wever (N-VA) in het voorwoord van zijn regeerakkoord. Daarom wil de regering werk maken van een institutionele modernisering van het land. “Bovendien worden onder het toeziend oog van de premier de nodige voorbereidingen getroffen voor een grondige hervorming van de staat.”
Meer vertegenwoordiging
Het meest symbolisch zijn de geplande afschaffing van de Senaat en de de Vlaamse feestdag die er komt. Ook belangrijk : Vlamingen die in het buitenland wonen voortaan ook voor de Vlaamse – en niet enkel voor de federale – verkiezingen zullen kunnen stemmen.
Wat meer impact zal hebben op het beleid van Vlaanderen, is het gegeven dat de deelstaten meer betrokken zullen worden in verschillende overlegstructuren. Zo staat in het regeerakkoord de ambitie om de vertegenwoordiging van de deelstaten in onder andere de Nationale Bank, het Federaal Planbureau en het Instituut voor Nationale Rekeningen te bevestigen, via aangestelde waarnemers. De regering zal ook de samenwerkingsakkoorden inzake het buitenlands beleid, die al van 1994 dateren, actualiseren. Dat moet ervoor zorgen dat Vlaanderen een sterkere vertegenwoordiging binnen de Europese instellingen krijgt.
“De logica wordt eindelijk omgedraaid. Vlaanderen moet niet langer ten dienste staan van België, maar België komt ten dienste te staan van Vlaanderen”, benadrukte Sander Loones (N-VA) tijdens een actuadebat in het Vlaams Parlement over het federaal regeerakkoord. “Wanneer een nieuwkomer niet inburgert, moet hij geen boete meer betalen maar zal die zijn Belgische verblijfsvergunning verliest. Als iemand niet aan de slag gaat, zal die zijn Belgische werkloosheidsuitkering verliezen omdat Vlaanderen dat beslist.”
Wat ook als een serieuze communautaire triomf beschouwd kan worden, is de fusie van de zes Brusselse politiezones. Het maakt op politioneel vlak een einde aan de baronieën van de Brusselse burgemeesters en leidde al tot protest binnen Les Engagés. De vier Brusselse burgemeesters van de partij beslisten om het congres van hun partij over regeringsdeelname niet bij te wonen. Op het toetredingscongres van MR had Boris Dilliès, de burgemeester van Ukkel, zich eerder al onthouden. Volgens de Brusselse nieuwssite Bruzz was ook dat uit protest tegen de verplichte politiefusie.
(G)een staatshervorming
Binnen het kabinet van premier De Wever zal een speciaal samengestelde cel werken aan wetteksten op het vlak van bevoegdheidsverdeling, de financieringsregels en de instellingen. “Dit gebeurt met de steun van grondwetspecialisten en experten van beide taalgroepen en het wordt mee uitgewerkt door een aanvullende kabinetscel bij de eerste minister die hiervoor over een specifiek werkingsbudget beschikt”, aldus het regeerakkoord. Welke richting een eventuele staatshervorming moet uitgaan, staat niet gedefinieerd in het akkoord.
In principe kan een staatshervorming al, want op het einde van de legislatuur werd artikel 195, de ‘passe-partout’, al voor herziening vatbaar verklaard. De regering-De Wever wil de lijst van grondwetsartikelen die voor herziening vatbaar verklaard moeten worden beter voorbereiden. Daarom zal de eerste minister bij de aanvang van de legislatuur een voorlopige lijst opstellen, die aan het einde van de regeerperiode aangevuld kan worden. Artikel 195 maakt alvast zeker deel uit van die lijst.
Waarom niet onmiddellijk een staatshervorming? Wel, omdat de federale regering eerst enkele ambitieuze hervormingen op economisch en sociaal vlak op de agenda zet. Jan Jambon (N-VA) moet een pensioenhervorming doorvoeren, David Clarinval (MR) moet meer mensen aan het werk krijgen door te sleutelen aan de werkloosheidsuitkeringen en in de gezondheidszorg en de sociale zekerheid volgen besparingen.
Eerste minister De Wever vindt dat de socio-economische hervormingen die uitgevoerd zullen worden ook communautair zijn. “Zeker als je de cumul van uitkeringen gaat beperken. De werkloosheid beperken in de tijd is de meest communautaire hervorming die je kunt doen”, vertelde hij bij VRT NWS. “Dat is een revolutionaire hervorming in Wallonië, maar veel minder in Vlaanderen.”
Onder andere advocaat grondwettelijk recht Quinten Jacobs is het daar niet mee eens. “Rechts beleid is geen staatshervorming”, benadrukt hij in een column in De Tijd. Dat zowel Vlaanderen als Wallonië rechts(er) gestemd hebben, betekent niet dat de staatsstructuur plots geen probleem meer vormt.
Al lang in de atoma’s
Een opvallende passage, die pas later in het regeerakkoord werd toegevoegd, maakt een staatshervorming bovendien nog moeilijker. De eerste minister zal op zoek gaan naar extra steun in het parlement voor institutionele hervormingen om de benodigde meerderheden te bereiken, maar moet dat doen “zonder de steun van extremistische stemmen”. Wellicht bedoelt men hiermee de stemmen van Kamerleden van Vlaams Belang en PVDA. Volgens professor politicologie Bart Maddens (KU Leuven) betekent dit dat de regering een staatshervorming met tweederde meerderheid vooraf uitsluit.
Vlaams Belang (20) en PVDA/PTB (15) hebben samen 35 zetels in de Kamer. Om aan een twee derde meerderheid te geraken zonder beide partijen te gebruiken, moet de regering-De Wever (81 zetels) dus rekenen op de steun van andere partijen. De PS (16 zetels) is misschien nog hervormingsgezind en ook de als onafhankelijke zetelende Jean-Marie Dedecker zal een communautaire hervorming wel goedkeuren, maar bij partijen als Groen-Ecolo (9 zetels), DéFI (1 zetel) of Open Vld (7 zetels) zal weinig steun gevonden worden. Door 35 stemmen onbruikbaar te maken, maakt de regering-De Wever het zichzelf op voorhand al moeilijker.
Volgens Quinten Jacobs stond de passage over de ‘extremistische stemmen’ al een tijdlang in de zogenaamde atoma-schriftjes van de regeringsonderhandelingen. Een N-VA’er zegt dat die bijzin allicht op het laatste moment alsnog is toegevoegd “op vraag van Franstaligen of socialisten”. Jacobs dat het vermoedelijk op vraag van de Franstalige zijde is toegevoegd. “Zodat de N-VA daar achteraf niet moeilijk over kan doen, vanuit het perspectief van de Franstaligen dan”, aldus Jacobs. Al beklemtoont hij wel dat er nooit een staatshervorming is gestemd met steun van Vlaams Belang of PVDA/PTB.
Maar zelfs voor de afschaffing van de Senaat vormt de belofte om geen steun te zoeken bij ‘extremistische’ partijen een probleem. Toen Bart De Wever de ambitie om die “overbodige” parlementaire assemblee af te schaffen uitsprak tijdens zijn regeerverklaring, kreeg hij ook applaus van Open Vld en Vlaams Belang. “Ik denk dat ik aan 100 stemmen zal komen”, lachte de premier toen. Maar hij mag de stemmen van VB’ers niet gebruiken, staat in het regeerakkoord. Dat betekent dat hij 19 stemmen moet zoeken buiten de regering – al snel kom je daarvoor uit bij de Franstalige socialisten. “En het is nog maar de vraag of de PS die trofee aan Arizona zal gunnen”, besluit Jacobs.
Onthoudingen
Nog voor de verkiezingen schreven Jürgen Vanpraet, Maxime Vandenberghe en Quinten Jacobs in De Tijd een opiniestuk over het onbenutte potentieel van artikel 195. Dat artikel biedt een krachtig instrument om wijzigingen aan de grondwet door te voeren, zonder de strikte bijzondere meerderheidsvereisten. “Men kan via artikel 195 artikelen aanpassen die niet voor herziening vatbaar werden verklaard. Maar men kan ook volledige bevoegdheidsoverdrachten doen via de Grondwet, zonder nood aan meerderheid in elke taalgroep”, vertelde Maxime Vandenberghe (UGent) daar over.
Onthoudingen kunnen de effectieve drempel voor die tweederde meerderheid verlagen: de recente beslissing om dierenwelzijn in te schrijven in de grondwet. Maar gelden onthoudingen ook als ‘steun van extremistische stemmen’ ? Dat blijft vooralsnog onduidelijk.
foto’s (c) Gazet van Hove .