Voor de Schotten is 2014 niet alleen het jaar van de eeuwherdenking van het begin van de Grote Oorlog. Zij blikken dit jaar ook trots terug op hun overwinning op de Engelsen in de slag van Bannockburn in 1314. Precies 7 eeuwen na dat huzarenstuk kunnen de Schotten zich op 18 september in een referendum uitspreken voor onafhankelijkheid. Wij voelen ons nog meer betrokken door de eeuwenlange Vlaams-Schotse bindingen.
De Schotse ‘independentisten’ van de regerende Scottish National Party (SNP) willen Schotland afscheiden van het Verenigd Koninkrijk. In oktober 2012 kwamen ze met de Britse regering overeen hierover in de herfst van 2014 een referendum te organiseren. Op 18 september is het zover. De Britse regering maakt er geen geheim van dat ze hoopt op een status quo, maar het laatste woord is aan de kiezer. En zo hoort het ook in een democratie. In Spanje hebben ze dat niet zo begrepen. Catalonië organiseert een gelijkaardige volksraadpleging op 9 november. Maar Madrid heeft aangekondigd dit referendum met ‘wettelijke en juridische maatregelen’ te zullen verhinderen. De geest van de Spaanse dictator Franco, die zelfs de Catalaanse taal verbood, waait er blijkbaar nog altijd rond.
Vanuit het eigen ontvoogdingsstreven volgen heel wat Vlamingen de vrijheidsstrijd van andere volkeren op de voet. Soms is er positief nieuws, zoals toen de Baltische staten het juk van Moskou afwierpen. Maar het is niet allemaal rozengeur en maneschijn. Onder meer de Koerden kunnen er van meespreken. Maar ook dichter bij huis loopt niet alles op wieltjes. De Europese Unie bijvoorbeeld zwaait graag met de rechten van de mens om anderen op de vingers te tikken, maar heeft het moeilijk om binnen de eigen grenzen het nochtans internationaal erkende recht op zelfbeschikking te erkennen.
In het spoor van Mathilde van Vlaanderen
Weinig Vlamingen beseffen hoe sterk Schotland en Vlaanderen doorheen de geschiedenis zijn vervlochten. Algemeen bekend is dat de Normandiër Willem de Veroveraar in 1066 het Kanaal overstak en dankzij zijn overwinning in de Slag bij Hastings de kroon kon ontrukken aan koning Harold II, de laatste Angelsaksische koning van Engeland. Het wereldberoemde tapijt van Bayeux toont het verloop van de slag en het sneuvelen van de Engelse koning. Minder bekend is dat zijn tegenstander en opvolger Willem was gehuwd met Mathilde, de oudste dochter van Boudewijn V, graaf van Vlaanderen. In Willems leger zaten naast Normandiërs dan ook veel Vlamingen, die in de Slag bij Hastings de rechterflank vormden. In tegenstelling tot de Normandiërs met hun nog jonge adellijke traditie, voerden de fiere Vlamingen veel historische wapenschilden en heraldische praal.
Willem beloonde zijn Vlaamse strijders vorstelijk, onder meer met riddergoederen in Engeland. Door zijn huwelijkspolitiek kwamen ook veel verwanten van zijn Vlaamse vrouw op sleutelposities terecht. In Schotland kregen steeds meer Vlamingen vast voet aan de grond, vooral nadat David I in 1124 de Schotse troon besteeg. Zijn vrouw koningin Maud, een achternicht van Willem de Veroveraar, schonk tal van Schotse domeinen aan Vlaamse bloedverwanten. Dit droeg bij tot de neergang van de aloude Keltische tradities en de invoering van ons toenmalig feodaal systeem.
What’s in a name ?
De ingeweken Vlaamse ridders werden de voorvaderen van een veelvoud aan beroemde Schotse geslachten zoals de families Fleming (nazaten van Baldwin the Fleming, wellicht uit Gavere), Lyle (vroeger Lille), Bruce (met wortels in Leuven), Campbell (vroeger Erkenbald) en Douglas (afstammelingen van Theobald the Fleming uit het Ieperse). Zij bouwden, in de traditie van de Nederlanden, op militair kwetsbare plaatsen versterkte kastelen, die ‘burgh’ werden genoemd.
Mettertijd nam de Vlaamse invloed in Schotland nog toe, zeker toen de Engelse koning Hendrik II in 1154 uit zijn land alle vreemde, hoofdzakelijk Vlaamse handelaars uitwees. Op dat ogenblik bouwde de Schotse koning alom grote kloosters, die zorgden voor schapenteelt op grote schaal en vandaar een enorme wolproductie. Onder de ingeweken Vlaamse handelaars waren tal van handelaars in wol, die vanuit hun ervaring allerlei technieken in Schotland introduceerden. De Vlaamse handelaars lagen ook aan de basis van een traditie van ‘beroepsgilden’ op Vlaamse leest, een in Schotland onbekend instituut. In 1927 stootten bouwvakkers in het historisch zeer belangrijke Berwick bij de bouw van een nieuw theater tussen de oude fundamenten van Red Hall, zeg maar de eerste gildenkamer van Schotland, op menselijke beenderen van de 30 Vlamingen die er sneuvelden in de strijd, tot ter dood, tegen de Engelse koning Edward I ter verdediging van Schotland en hun gildenhuis.
Al die Vlaamse invloed bleef niet onopgemerkt. Heel wat topografische namen en landgoederen verwezen naar Vlaamse bindingen. Niet minder dan 5 Schotse domeinen droegen ‘Flemington’ in hun naam. Ook het Nederlands liet zijn sporen na. Een knappe meid heet nog steeds een ‘felle bonnie’. Een kind dat weent, wordt ‘Yammering’ genoemd. Een sterke wind heet ‘snelle wind’ en de kleinste vinger heet ‘pinkie’.
Welvaart dankzij Vlaamse migratiegolven
Ook in latere tijden ging de intocht van Vlamingen in Schotland door. In de 16de eeuw immigreerde een golf Vlaamse protestanten, op de vlucht voor de inquisitie. Zij werden de navolgende eeuw gevolgd door een grote schare Hugenoten. Die waren als het ware vogelvrij verklaard door de Franse koning Lodewijk XIV. De Zonnekoning herriep het Edict van Nantes, met een zware repressie tegen al wie niet katholiek was als gevolg.
Deze vrij welgestelde groep van Vlaamse migranten droeg bij tot de Schotse welvaart, dankzij de in- en uitvoer met Vlaanderen, brug naar gans Europa. Niet toevallig kregen kinderpoppen, een luxeartikel, de naam ‘Flanders Babies’ opgespeld. Naar het vastenland werden vooral weefartikelen, vlas, visnetten vislijnen van vlasdraad en spinnenwielen uitgevoerd, terwijl harnassen, buskruit, kanonnen, klokken en beiaarden werden ingevoerd.
De Schotten wisten de Vlaamse inbreng naar waarde te schatten. In 1551 werd in Antwerpen een vrijhandelsverdrag geratificeerd tussen koningin Maria van Schotland en keizer Karel V. In 1587 nam het Schotse parlement op voorstel van koning Jacobus VI zelfs een Act aan om Vlaamse vlastelers allerlei faciliteiten toe te kennen. In 1707, toen het Schotse en Engelse parlement werden verenigd, werd in niet minder dan 25 Schotse graafschappen linnen geweven.
Vlaamse kunst
Ook Vlaamse kunst kwam in Schotland terecht. De Schotse koningin Maria van Gelre, vrouw van Jacobus II, bestelde als meesterstuk voor een door haar gebouwde kerk het beroemde Drievuldigheids-altaarstuk van onze Hugo Van der Goes, nu een van de topschilderijen in de National Gallery in Edinburgh en eigendom van de koningin. Vele kerken en beiaarden in Schotland zijn van Vlaamse makelij, o.a. St. John in Perth, Glasgow, Edinburgh. Ook de golfsport is ontstaan door een samenloop van Vlaamse en Schotse initiatieven. Maar dat is een te lang verhaal.
Je zou een hele bibliotheek kunnen vullen over de geschiedenis van Vlaanderen en zijn betrekkingen met andere culturen. Het zou ons identiteitsgevoel sterken. En wat Schotland betreft: misschien kunnen de Schotten, in het verleden zo onder Vlaamse invloed, ons over een halfjaar tonen dat zelfbestuur geen fata morgana hoeft te blijven.
Richard Celis – www.vosnet.org