Mortsel
Zaterdagnamiddag vond onder ruime belangstelling de officiële inhuldiging plaats van het vernieuwde ere-perk voor de slachtoffers van het mislukte Amerikaans luchtbombardement op de Erla-fabrieken op 5 april 1943.
Het was een ingetogen en aangrijpende manifestatie. Verschillende toespraken van genodigden luisterden de herdenking op. Zo waren er toespraken van Mortsels burgemeester Erik Broeckx (zie bijlage), gewezen Europees president Herman Van Rompuy, een Nederlands historicus uit Nijmegen, de plaatselijke historicus en schrijver Pieter Serrien en Antwerps burgemeester Bart De Wever (zie bijlage). Een muzikale band zorgde voor de nodige ondersteuning en enkele tientallen jonge schoolkinderen zorgden voor de brug met de huidige generaties, door witte ballonnen op te laten en alle graven te voorzien van een bloem.
Na een goed uur en een kwartier was de manifestatie op de gemeentelijke begraafplaats van Mortsel-Dorp afgelopen en begon de receptie in de nabij gelegen Sint-Benedictuskerk.
**************************
Toespraak van Erik Broeckx, burgemeester van Mortsel
“Geachte aanwezigen,
Beste Mortselaars, Beste Buren,
Het is fijn zoveel volk te zien. Dankjewel voor jullie aanwezigheid. Vooral de aanwezigheid van veel generaties maakt ons gelukkig en hoopvol.
75 herdenkingen …75 x maal, steeds verschillend. Steeds anders en toch één … één en authentiek in hun streven naar het behoud van de herinnering en het streven naar een vreedzame wereld.
Jullie, die hier elk jaar opnieuw trouw op post staan om de herinnering levendig te houden, welkom !
Jullie, die hier voor de eerste maal zijn om de trieste geschiedenis van Mortsel intens even te voelen, welkom !
Het zijn WIJ allemaal samen, die er voor kunnen zorgen dat zulke totaal onzinnige oorlogsfeiten nooit meer mogen gebeuren. Hier en overal in de wereld. Het zijn WIJ samen die de geschiedenis van het verleden moeten doorgeven aan de toekomst.
Dames en Heren,
De herinneringen van vele generaties zijn ondertussen al voorbijgegaan. Maar de rampzalige lentedag blijft onuitwisbaar in het geheugen van wie het bombardement zelf onderging, of wie nadien met eigen ogen de tragische gevolgen te zien kreeg. De jaren vergleden maar de herinnering niet.
De herinnering aan dat ene moment, de herinnering aan die ene dag, de herinnering aan die enkele minuten is haarfijn genoteerd in het geheugen van de vele getuigen die hier nog aanwezig zijn. De herinnering spreekt in beelden en geluiden, gevoelens, soms in tranen en … voelt tot op heden nog steeds onrechtvaardig aan omdat het zoveel onschuldige burgers trof en omdat het “friendly fire” was.
Op maandag 5 april 1943, een bijzonder mooie lentedag, omstreeks halfvier in de namiddag wierpen 64 geallieerde bommenwerpers – en enkele minuten later nog 18 andere vliegtuigen – van op een hoogte van bijna 8.000 meter in totaal 223.000 kg. Of 223 ton zeer explosieve bommen af. De ERLA-fabrieken werden het mikpunt van de 82 bommenwerpers maar het hart van Mortsel werd het grootste slachtoffer.
Grote grijze wolken van stof en rook vormden zich enkele seconden later. Brokstukken van muren vlogen door de lucht, gebouwen stortten in, vuurhaarden ontstonden. Drie scholen in Oude-God werden gebombardeerd.
Meer dan 900 burgers vonden de dood, waaronder meer dan 200 kinderen.
1.350 personen raakten gewond …
3.400 huizen werden getroffen …
220 huizen werden totaal vernield …
4.900 Mortselse gezinnen waren slachtoffer.
Bijna geen enkele familie te Mortsel ontsnapte aan de grootse ramp van onze stad.
Maar ook inwoners van Borsbeek, Boechout, Hove, Edegem, Kontich, Lint, Ranst en in het bijzonder Antwerpen ontsnapte niet aan het bommengeweld.
Het Mortsels stadsbestuur vond het een plicht om deze herinnering en de verhalen van de échte getuigen van 5 april te noteren, te bewaren, te koesteren …
De herinnering van de laatste getuigen en vooral hun vredeswens mocht niet verloren gaan. Vandaar het streven van het stadsbestuur – om de laatste vijftien jaar, met een intens programma – de “te lang verzwegen geschiedenis” over te dragen aan de jeugd. En dit onder het motto “Het geheugen van het verleden, doorgeven aan de toekomst.”
En … dames en heren …er gebeurde iets moois en unieks in Mortsel, want op verschillende manieren hebben verschillende generaties kennis gemaakt met het drama van 5 april 1943. Het stilzwijgen werd doorbroken, slachtoffers werden erkent en vandaag door het project met de herinneringsdoosjes ook herkent. Vele slachtoffers kregen een foto, een gezicht en werden zo opnieuw even levend en aanspreekbaar door jong en oud.
Wij hopen dat mede door dit participatieproject met de herinneringsdoosjes het ‘collectief Mortsels geheugen’ werd doorgegeven aan een volgende generatie.
Het stadsbestuur is er van overtuigd dat bij jongeren van vandaag de verschillende stadsprojecten, de herdenkingen, de geheugenplekken en –borden, de grote foto’s, de boeken van Achille Rely en Pieter Serrien, de schoolprojecten, de herinneringsdoosjes, het 5 april-lied van de groep Roes … én deze “vernieuwde stille plek van herinnering” iets kan losweken.
Beste vrienden,
Wij hopen dat jullie, samen met ons, het 5 april-verhaal verder vertellen en verder vertalen als een universeel verhaal. Een verhaal van gruwel, van waanzin, van zinloos geweld. Want het zijn jullie die, samen met ons, de noodzakelijke vredesboodschap moeten verder uitdragen.
Het is de hoogste tijd dat vanuit een diep doorvoelde afkeer van alle geweld, een nog sterkere afkeer van elke oorlog, en vanuit een intense bezinning over onze samenleving wij op deze plek, 75 jaar later, een oproep doen tot onvoorwaardelijke inzet voor echte vrede.
Want … Oorlog en vrede zijn zo dichtbij … ook vandaag herhaalt zich de 5 april-geschiedenis ergens in de wereld en vallen er duizenden onschuldige burgerslachtoffers in een waanzinnig conflict of oorlog.
Net daarom … dames en heren,
Laat ons samen het 5 april-verhaal uitbazuinen aan iedereen die wij op onze weg tegenkomen omdat de “Nooit meer Oorlog”-gedachte aan Vlaanderen, Europa en de Wereld doorgegeven wordt :
NO MORE WARE !
PLUS JAMAIS DE GUERRE !
NIE WIEDER KRIEG !
NOOIT MEER OORLOG !
Ik dank u en welkom op deze 75ste herdenking.”
**************************
Toespraak van Bart De Wever, burgemeester van Antwerpen
“Ik ben een Mortselaar. Hier geboren in 1970 in het Sint-Jozefziekenhuis uit een Mortsels geslacht. Mijn wonderjaren spelen zich af rond de kerktoren van Sint-Benedictus, waar ik mijn communie heb gedaan. Elke dag fietste ik aan deze begraafplaats voorbij op weg naar het college in Edegem. Hier groeide ik op van kind tot jongeman in een traditioneel katholiek, Vlaams gezin. Geborgen. Veilig. Warm. Het idee dat oorlog of geweld mij of mijn familie zouden kunnen raken, was in mijn hoofd onbestaande. Ondenkbaar. En dat dit ooit anders was geweest, daar wist ik toen nauwelijks iets van. Zoals in zoveel families werd er thuis nooit over de oorlog gesproken, en al zeker niet over de 5de april 1943. Nooit. Geen woord. Als ik nu naar de schaarse foto’s kijk die er van die dag bestaan, dan zie ik een zwaar gehavend gemeentehuis. De klok ervan is stilgevallen, alsof ze de breuklijn in de geschiedenis van onze gemeente en onze gemeenschap tracht aan te wijzen. Ik zie tal van verwoeste huizen. Ik zie schroot dat een bus en een tram was geweest en waaruit geen enkele reiziger levend is ontsnapt. Ik zie doden en zwaargewonden die op handkarren worden afgevoerd. En midden in het puin zie ik mensen staan, verbijsterd, radeloos. Ik stel me nu veel vragen. Hoe hebben mijn grootouders dit beleefd ? Mijn bompa was onderwijzer aan Lieven Gevaertschool. Zoals elke eerste maandag van de maand was hij op 5 april met zijn leerlingen naar de sportvelden van de Oude God gegaan. Toen de aanval begon, werd er alarm gefloten zoals vaak geoefend. De leerlingen wierpen zich op de grond, de handen gekruist in de nek. Iedereen bleef ongedeerd. Na de eerste golf bommen ging bompa er op uit om hulp te bieden, hij raakte daarbij echter zelf zwaar gewond in de Edegemsestraat. Maar alles wat ik u daarover weet, dank ik dus aan het goede werk van historici. Als vader probeer ik me nu in te beelden wat er door hem heen ging toen de bommen vielen, wetende dat zijn zoon –mijn vader- nog op school zat. Hoe is hij op zoek gegaan naar de rest van zijn gezin ? Wat heeft mijn grootmoeder doorgemaakt ? En wat de met de rest van de familie ? Hoeveel van hun vrienden en bekende dorpsgenoten kwamen er om het leven ? Ik weet het niet. Wat hier op 5 april 1943 is gebeurd, verdween in decennia van stilte. Alleen de tijd werd als balsem op de wonden gelegd.
Vandaag sta ik voor u als Mortselaar en als burgemeester van Antwerpen, de stad waartoe Mortsel tijdens W.O.II deel van uitmaakte. 131 doden woonden toen in wat we vandaag het district Antwerpen noemen, 55 van hen liggen hier. 58 doden uit Berchem, 24 van hen liggen hier. 38 doden uit Borgerhout, 21 van hen liggen hier. 34 doden uit Deurne, 15 van hen liggen hier. 29 doden uit Wilrijk, 7 van hen liggen hier. 15 doden uit Hoboken, 3 van hen liggen hier. En 7 doden uit Merksem waarvan er 1 hier ligt.
Met deze en alle andere slachtoffers in gedachten, wil ik het stadsbestuur van Mortsel bedanken om de stilte te doorbreken. In de jaren 1990 werd een plaatselijke herinneringspraktijk opgestart en kregen de slachtoffers een prominente plaats in de openbare ruimte. Mortsel behoort een ‘lieu de mémoire’ te zijn waar iedere getroffen familie erkenning krijgt en waar iedere mens in de spiegel kan kijken naar de donkerste kant van de menselijke natuur. Mortsel is een waarschuwing tegen de mentale ontsporing van ieder volk, land, ideologie of geloof dat overgaat tot geweld.
Tot slot dank ik alle scholen en verenigingen en iedereen die er tijdens het toeleven naar deze indrukwekkende 75ste herdenking alles aan gedaan hebben om tot dit tot een bijzonder momentum te maken voor zoveel mogelijk tijdgenoten. Ik denk in het bijzonder aan de herinneringsdoosjes, aan dit erepark, maar ook aan de song “Vieux Dieu” van de lokale band Roes. De groottante van de drummer verloor hier 75 jaar geleden het leven. Zo worden cirkels rondgemaakt, generaties met elkaar verbonden. De wonde van toen is een litteken geworden dat we vandaag omzwachtelen met een liefdevolle herinnering en –bovenal- met de vaste intentie om tegen het kwade te vechten en de wereld beter te maken voor wie na ons komt. Dat is het eerbetoon waartoe wij verplicht zijn aan de slachtoffers van Mortsel. Laat ons dat altijd blijven gedenken.”
Foto’s © Gazet van Hove.