Vrijdag verscheen in Science Magazine een brief van een twintigtal Amerikaanse wetenschappers die zijn gespecialiseerd in coronavirussen. Ze leveren daarin kritiek op het rapport dat de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO) heeft afgeleverd over de oorzaak van Covid-19 en vragen dat er ernstig onderzoek zou verricht worden naar de mogelijkheid dat het virus is ontsnapt uit een laboratorium in Woehan en dus niet van dier op mens is overgesprongen.
Opmerkelijk is dat de oproep wordt gesteund door Anna Eshoo, een congreslid van de Democratische Partij, tevens voorzitter van de parlementaire commissie die zich bezig houdt met de gezondheidsaspecten van handel en energiebeleid. De brief werd ook positief onthaald door een aantal linkse kranten zoals de Washington Post. Voorheen werd de piste van een laboratorium-lek enkel ernstig genomen ter rechterzijde. Toen Trump in april 2020 de mogelijkheid opperde dat het virus uit het laboratorium van Woehan kwam, werd hij door de pers weggelachen. Ook in onze pers – De Morgen en Het Laatste Nieuws gebruikten de term “complottheorie” – werd er meewarig gedaan over die denkpiste.“Extreem onwaarschijnlijk”
De ‘factcheckers’ van de VRT, onder leiding van Tim Verheyden, publiceerden toen een lang stuk waarin ze zich afvroegen hoe een rechts internetgerucht in godsnaam ernstig kon genomen worden. Verheyden en zijn makkers schreven : “Wat maakt het verschil tussen een complottheorie en een door internationale kwaliteitsmedia ondertekend denkspoor ? In dit geval bleken enkele columns in een als geloofwaardig bestempelde krant als The Washington Post en berichten in Britse tabloids belangrijke katalysatoren. Ze lijken de geloofwaardigheid te versterken van een theorie die aanvankelijk vooral op radicaal-rechtse sociale mediaplatformen de ronde deed, en intussen door heel wat experts en virologen weerlegd werd. “
Intussen is er sprake van ‘voortschrijdend inzicht’. Toen de WGO in april het rapport publiceerde over haar onderzoek naar de oorsprong van Covid-19, kwam er felle kritiek, onder andere van 14 westerse landen. Zelfs Tedros, voorzitter van de WGO, die zich voorheen als heel vriendelijk voor het Chinese regime had laten kennen, vond dat de labopiste ernstiger moest onderzocht worden.
Het rapport deed de mogelijkheid van de ontsnapping van het virus uit een labo af als ‘extreem onwaarschijnlijk’. Er waren twee moeilijkheden met die conclusie : de piste werd nooit onderzocht en het onderzoek was zo beperkt, gestuurd en gemanipuleerd door China, dat het eigenlijk gewoon een Chinees onderzoek was. De samenstelling van het onderzoeksteam moest door China goedgekeurd worden. De onderzoekers mochten enkel de plaatsen bezoeken die door regime waren aangeduid. China bepaalde wat wel en wat niet mocht onderzocht worden (met een de facto uitsluiting van de labopiste). Alleen Chinese wetenschappers aangeduid door de Communistische Partij mochten de ruwe data verzamelen : de WGO mocht die dan ‘verwerken’.
De VRT bracht de kritiek van de westerse landen als nieuwsfeit, maar in plaats van een van de critici aan het woord te laten, kreeg de Nederlandse Marion Koopman, die mee het rapport had opgesteld, het woord op Terzake om de verwijten weg te wuiven. Zaak afgehandeld voor de openbare omroep.
Het belangrijkste argument van degenen die de labopiste verwerpen is steeds hetzelfde : er is geen bewijs voor (zie het stuk van de VRT, de verklaringen van Van Gucht, etc.). Het probleem is dat er voor de enige andere geloofwaardige piste, het overspringen van dier op mens, ook geen enkele bewijs is. De geloofwaardigheid van de ene of de andere uitleg hangt af dus van vermoedens. De feiten en omstandigheden die we kennen steunen steeds meer het vermoeden van een lek uit een labo. Ik som ze even op.
1. Er zijn nog steeds geen dieren gevonden die drager zijn van het coronavirus
De theorie dat het virus op de mens is overgegaan op een wildmarkt in Woehan steunde op het aantal besmette mensen die deze markt hadden bezocht. Maar bij later onderzoek van de dieren daar en van stalen in de omgeving kon geen aanwezigheid van het virus ontdekt worden. Er zijn sindsdien ook al 80,000 dieren in heel China getest en er werd nergens besmetting vastgesteld. Het dier dat als gastheer heeft gefungeerd tussen vleermuis en mens is na meer dan een jaar nog niet geïdentificeerd. Bij SARS was dat al binnen de vier maand gevonden.
2. Kan het toeval zijn dat een labo in Woehan toen met coronavirussen experimenteerde ?
Het Woehan Instituut voor Virologie is niet zomaar een labo. Het is de meest gespecialiseerde instelling van China inzake virusonderzoek. Het staat vast dat er sinds 2015 ook experimenten werden gedaan in virusontwikkeling, waarbij nieuwe eigenschappen aan bestaande virussen worden toegevoegd om ‘supervirussen’ te construeren. Dat gebeurt waarschijnlijk niet met slechte bedoelingen : men wil klaar zijn voor varianten die spontaan kunnen ontstaan. Maar een onopzettelijke lek is wel degelijk mogelijk. In het najaar werden trouwens drie medewerkers van het labo ziek met verschijnselen die lijken op de symptomen van Covid-19. Bovendien was het virus meteen goed aangepast aan mensen, hoewel daar meestal een reeks mutaties voor nodig zijn.
Wat is de kans dat het virus in de stad ontstond met het labo dat precies dit soort virussen ontwikkelt en in het verleden al op de vingers werd getikt voor gebrekkige veiligheidsmaatregelen ?
3. Waarom belemmert China het onderzoek ?
Waarom legde China zoveel beperkingen op aan het onderzoekswerk van de Wereldgezondheidsorganisatie? Waarom, in het bijzonder, werd het onderzoek expliciet beperkt tot de dierlijke oorsprong van Covid-19? Dinsdag daagde voormalig buitenlandminister Mike Pompeo, die de labopiste reeds lang ernstig neemt, China uit om onderzoek toe te laten en daarmee zijn ongelijk te bewijzen. Hij heeft een punt: wat heeft China te verliezen met de waarheid?
De politieke instrumentalisering van de wetenschap
Maar ook deze drie overwegingen blijven wat ze zijn : vermoedens, giswerk. We mogen echter niet vergeten dat verschillende wetenschappelijke beweringen eerder met grote stelligheid de mogelijkheid van een in een labo gecreëerd virus hadden afgewezen. Ook factcheckers overal ter wereld keerden zich tegen dissidente opinies ter zake.
In een het tijdschrift Medium heeft gerespecteerd wetenschapsjournalist Nicholas Wade begin deze maand een zeer uitgebreid artikel geschreven over de oorsprong van Covid-19 en ook hij besluit dat de labopiste minstens even geloofwaardig is als de mogelijkheid van dierlijke afkomst. Hij bekritiseert ook de studies die de eerste uitleg volledig van de hand hadden gewezen, zoals de gebrekkige opinie van professor Kristian Andersen.
Een andere wetenschappelijke stelling in dezelfde richting was door meer aangetast dan een eerlijke vergissing. In februari 2020 hadden een aantal wetenschappers een verklaring gepubliceerd in het toonaangevende medische tijdschrift The Lancet, waarin ze stellen dat elke niet-dierlijke verklaring van Covid-19 een samenzweringstheorie is. Er blijkt nu dat deze verklaring werd opgesteld en de wetenschappers gemobiliseerd door Peter Daszak, de voorzitter van EcoHealth Alliance of New York, die een sponsor is van het Woehan Instituut voor Virologie.
Ik geloof heilig in de wetenschap, als fundament van de westerse beschaving en als middel tot vooruitgang, maar ik kan niet naast de vaststelling dat steeds meer van wat ons wordt voorgeschoteld als gevestigde wetenschap dat eigenlijk niet is. Sinds het begin van de coronacrisis vallen de verschillende pogingen op tot instrumentalisering van de wetenschap in dienst van een politieke agenda. De alarmistische maar onjuist gebleken studie van het Imperial College speelde bijvoorbeeld een cruciale rol in de lockdown-maatregelen die de meeste Europese landen werden uitgevaardigd. Het is een fenomeen dat we ook al kennen in de sfeer van de klimaatwetenschap. Het slachtoffer is niet alleen het beleid, maar ook het geloof van de samenleving in de wetenschap.