De media maken de boodschap

Politieke gasten in VRT-programma’s

Steven De Mey houdt al vier jaar bij welke politci in de duidingsprogramma’s van de VRT aan bod komen. Welke politieke partijen worden er over- en ondervertegenwoordigd ? En wat is daarvan de impact ? Reeds een viertal jaar tel ik de politieke gasten in VRT-actualiteitenprogramma’s. In dit artikel doe ik een poging de resultaten samen te vatten, de contingentering van politici in programma’s te vergelijken met het electoraal gewicht van de partijen en enkele conclusies naar voor te schuiven. Ik bekijk al de uitzendingen zelf, rechtstreeks, opgenomen of uitgesteld via internet. Alles wordt bij het bekijken ingevuld op een rekenblad. De google-docs tabellen met de details (namen politici, onderwerpen, data uitzending …) kunt u vinden op mijn website. Vooraf dit. Volgende personen worden beschouwd als ‘politieke gasten’ : alle mandatarissen (verkozenen op welk niveau dan ook), partijvoorzitters, regeringsleden, gouverneurs (ook al beweren ze geen politieke lidkaart te hebben) en ministers van Staat, ongeacht het onderwerp van het programma. Andere personen (waaronder deskundigen, professoren, artiesten, bekende Vlamingen, onbekende Vlamingen, gewone partijleden, enz…) worden in principe niét meegerekend, ook al is hun politieke overtuiging bekend of kan men deze vermoeden. Zeer uitzonderlijk kunnen deze personen wel meegerekend worden als zij expliciet over hun engagement voor een bepaalde partij of over hun steun voor het programma van die partij komen spreken. Slechts in een handvol gevallen werd deze uitzondering toegepast.

REYERS LAAT

Ik ben de telling van politieke gasten in VRT-programma’s ooit begonnen in 2011 met Reyers Laat, omdat m’n buikgevoel aangaf dat bepaalde verhoudingen niet klopten. De meting van Reyers Laat is vrij eenvoudig. De gasten komen min of meer gelijk aan bod, in een open en meestal gemoedelijke discussie over de actualiteit van het moment. De resultaten van de meting zijn voor Reyers Laat zeer uitgesproken. Uit de cijfers blijken volgende tendensen :

• Traditionele partijen komen het meest aan bod. In Reyers Laat behoren gemiddeld drie op de vier politieke gasten tot de federale regeringspartijen CD&V, sp.a of Open Vld.
• Traditionele partijen onderling worden min of meer als evenwaardig beschouwd. De enige uitzondering hierop was jaargang 2013, waar CD&V duidelijk meer aan bod kwam.
• Andere partijen volgen op grote afstand van dit drietal. N-VA wordt eerder behandeld als een partij van het formaat van Groen dan als een partij die meer dan 10% voorligt op de eerste achtervolger en (bijna) dubbel zo groot is als Open Vld en sp.a. Het summum was 2011 : toen N-VA piekte in de opiniepeilingen en de staatshervormingsperikelen op hun hoogtepunt waren, leek het erop of de redactie van Reyers Laat negeerde de N-VA.
• Vlaams Belang wordt in Reyers Laat – op een encyclopedische vermelding na – genegeerd.
• Groen komt in Reyers Laat licht boven zijn electoraal gewicht aan bod (alleen in de jaargang 2012 was dit in balans).
• LDD komt licht onder zijn (beperkt) electoraal gewicht aan bod en opmerkelijk is ook de aandacht die Reyers Laat heeft voor PVDA+.

 

TERZAKE

De meting van de politieke gasten in Terzake is iets ingewikkelder. Terzake is een verzameling van reportages afgewisseld met open interviews (in de studio of live vanuit een bepaalde plaats). Ook in de meting werd getracht dit onderscheid te behouden. De manier waarop een politieke gast aan bod komt in een reportage is fundamenteel anders dan in een interview of een debat. In een reportage komt de politicus onrechtstreeks aan bod via één of meerdere citaten. Het is de journalist(e) van dienst die bepaalt welk citaat er wordt geknipt, op welke plaats in de reportage het wordt gekleefd en hoe het citaat wordt ‘gekadreerd’. De macht van de duider om een politicus te ‘framen’ is hier zeer groot : hij/zij kan de politicus (en zijn cita(a)t(en)) tegenspreken of laten bevestigen door deskundigen, statistisch materiaal en vox populi; hij/zij kan het citaat verdrinken in een potpourri of het integendeel laten uitblinken; hij/zij kan een citaat uit zijn context rukken of tot zijn recht laten komen. De politicus zelf heeft geen verhaal tegen deze enscenering. In een reportage is het in essentie de journalist(e) die spreekt en niet de politicus. Bij een open interview of een debat komt de politicus rechtstreeks aan bod en heeft hij/zij steeds een verweer. De ruimte van de duider is veel beperkter : in het slechtste geval worden er enkele lastige of onvoorbereide vragen gesteld, iets wat niet noodzakelijk in het nadeel van de politicus hoeft te zijn. Er is ook een kwantitatief verschil : de duur van het in de uitzending komen is langer bij een interview/debat dan bij een citaat in een reportage. Geciteerd worden in een reportage acht ik daarom minder belangrijk en relevant dan op een open wijze geïnterviewd worden of deelnemen aan een debat. De meting van politici in open interviews/debatten geeft analoge tendensen als bij Reyers Laat, maar met enkele nuances :

• De traditionele partijen komen het meest aan bod (70% in 2012 en 63 % in 2013 van de genodigden is CD&V, sp.a of Open Vld) maar de afstand met de eerste achtervolger (N-VA) is hier kleiner. N-VA wordt in 2013 zelfs beschouwd als een partij die in de buurt komt van het formaat van een traditionele partij. In 2012 daarentegen wordt de N-VA als de duidelijke mindere beschouwd : N-VA komt daar bijvoorbeeld iets meer dan half zoveel aan bod als de sp.a, terwijl de partij bijna dubbel zo groot is.
• Opnieuw worden traditionele partijen onderling min of meer als evenwaardig beschouwd (de uitzondering op de regel is hier de sp.a die in 2013 iets lager scoort).
• Groen is wederom oververtegenwoordigd en dit op opvallend meer dan in Reyers Laat.
• VB wordt gemarginaliseerd : in slechts 3% van de gevallen mag een VB’er een debat voeren of een onderwerp toelichten in een open interview.
• LDD wordt opnieuw licht benadeeld en de electoraal marginale PVDA+ wordt steevast enkele keren per jaar uitgenodigd in de studio’s van Terzake.

Gelijkaardige trends kun je lezen in de metingen van de geciteerde politici in reportages. Toch ook hier de bemerking dat de afstand tussen N-VA en traditionele partijen kleiner is en de N-VA in 2012 qua formaat als gelijkwaardig aan een traditionele partij wordt beschouwd.

ZEVENDE DAG

De formule van de Zevende Dag is vrij eenvoudig naar meting toe. Onderwerpen worden behandeld in een interview of een debat en telkens een politieke gast daarin voorkomt wordt hij meegeteld.

• Traditionele partijen komen het meest aan bod, maar het overwicht in de Zevende Dag is het minst uitgesproken (gemiddeld ongeveer 60 % van de politieke gasten is CD&V, sp.a of Open Vld) van de drie gemeten programma’s.
• Traditionele partijen onderling worden als elkaars gelijke beschouwd (de uitzondering hier is CD&V die in 2013 een iets groter aandeel krijgt).
• N-VA wordt in de Zevende Dag als een partij van gelijkwaardig formaat als CD&V, sp.a en Open Vld beschouwd, maar ook hier moet N-VA genoegen nemen met een vierde plaats.
• Groen! is oververtegenwoordigd en de oververtegenwoordiging is het grootst in de Zevende Dag in vergelijking met de andere gemeten programma’s.
• De marginalisering van het VB is het minst uitgesproken in de Zevende Dag, maar zelfs hier komt de partij slechts half zoveel aan bod als ze electoraal weegt.
• De Zevende Dag is uiteindelijk het programma waar de wanverhoudingen tussen electoraal gewicht en vertegenwoordiging in het programma kleinst zijn …

JAARGANG 2014 (stand tot 1 maart 2014)

Onderstaande tabel geeft de stand van zaken weer tot 1 maart 2014, min of meer het begin van de sperperiode (die begon op dinsdag 25 februari). De meting is te voorlopig en te beperkt om er conclusies uit te kunnen trekken, maar toch ziet men dat de cijfers opnieuw in dezelfde lijn liggen als de trends die hierboven werden beschreven.

Nieuw – en niet onbelangrijk in het licht van de komende verkiezingen – is wel dat de kloof tussen N-VA/CD&V/Open Vld/sp.a enerzijds en VB/Groen/LDD/PVDA+ anderzijds groter wordt. De trend moet zich nog bevestigen, maar gebaseerd op de recentste metingen lijkt de periode van structurele oververtegenwoordiging van Groen afgesloten. De VRT lijkt zich te willen focussen op de strijd tussen N-VA en de traditionele partijen, waarbij N-VA evenwel naar representatie toe in het beste geval als (bijna) even groot als een traditionele partij wordt beschouwd, nooit als de fundamenteel grotere. De koerswijziging zou voor gevolg kunnen hebben dat ‘de rest’ (Groen, VB, LDD en PVDA+) zich de komende maanden met een bijrolletje tevreden zullen moeten stellen, iets wat voor Groen – tot nu toe royaal bediend – wel een aanpassing zal betekenen.

BESLUIT

Uit bovenstaande metingen blijken duidelijke afwijkingen ten opzichte van het electoraal gewicht van elke gemeten partij. De afwijkingen zijn structureel in de tijd en over de programma’s heen en altijd in dezelfde richting. Er zit een duidelijke methode in. De afwijkingen zijn meestal erg opvallend. De wanverhoudingen treden iets minder op in de Zevende Dag, maar vallen ook daar op. Het staat iedereen hier vrij te geloven in toeval. Ikzelf meen hierin een onderliggende beleidslijn te zien. Traditionele partijen (CD&V, sp.a en Open Vld) zijn structureel en nadrukkelijk oververtegenwoordigd. In hun relatie onderling worden zij min over meer als gelijkwaardig beschouwd, ondanks de verschillen in electoraal gewicht.

N-VA wordt in het beste geval behandeld als een partij van (bijna) hetzelfde formaat als de traditionele partijen, in het slechtste geval (Reyers Laat, Terzake 2012) als de duidelijke mindere. In Reyers Laat bijvoorbeeld komt N-VA half zoveel aan bod als elk van de traditionele partijen, terwijl ze (bijna) dubbel zo groot is als sp.a en Open Vld. Het Vlaams Belang wordt genegeerd (Reyers Laat) of in het beste geval gemarginaliseerd. Groen is structureel oververtegenwoordigd, in verschillende gradaties. In Terzake komt Groen drie keer zo veel aan bod in een interview of een debat als VB, terwijl VB electoraal anderhalve keer groter is. LDD wordt licht benadeeld. PVDA heeft een vaste voet aan huis in alle programma’s en wordt door de VRT uit de electorale marginaliteit gehaald. Er zit eigenlijk weinig evolutie in deze trends. Het ‘VRT-systeem’ gaat gewoon door. Het argument dat er een relatie zou zijn tussen oververtegenwoordiging en deelname aan het beleid zal ik niet ontkennen, maar wil ik toch relativeren. Zo zijn VB en Groen beide pure oppositiepartijen. De ene is ondervertegenwoordigd, de andere oververtegenwoordigd. N-VA is een (kleine) regeringspartner op Vlaams niveau en is kwantitatief het sterkst ondervertegenwoordigd. Open Vld is een (kleine) regeringspartner op federaal niveau en is wellicht de partij die het meest oververtegenwoordigd is.

SLOTBESCHOUWINGEN

Tot slot laat ik de vraag naar de zin van dit alles door de Factchecker zelf stellen. Wel, een ‘specialist’ ben ik niet, maar uit het ongerijmde heb ik in dit artikel trachten toe te lichten wat het resultaat is als je electorale politieke verhoudingen niet of nauwelijks respecteert. Politieke partijen en kiesuitslagen zijn uiteindelijk niets anders dan een weerspiegeling van wat in de maatschappij leeft. Uiteraard hoeft de politieke bezetting in actualiteitsprogramma’s niet op een apothekersweegschaal afgewogen te worden aan de verkiezingsuitslag, maar wie – zoals de VRT – onvoldoende rekening houdt met het electoraal gewicht van partijen geeft geen getrouw beeld van de politieke en maatschappelijke realiteit. Als de VRT bepaalde stromingen negeert, minimaliseert of niet ernstig neemt en andere opblaast, overmatig aan bod laat komen of belangrijker voorstelt dan zij zijn, creëert zij haar eigen politiek universum. Als bovendien de scheeftrekkingen onredelijk groot zijn door de televisieprogramma’s én door de tijd heen steeds in dezelfde richting evolueren, wordt op zijn minst de schijn van favoritisme gewekt.   

Communisten en ecologisten krijgen een voorkeursbehandeling van de VRT

De VRT is – wat betreft kijkcijfers, bereik, en zendtijd besteed aan het politieke gebeuren – de belangrijkste politieke redactie van Vlaanderen. Zijn rol gaat echter verder dan puur journalistieke weergave. Door een keuze van thema’s en van politici die aan bod komen in uitzendingen heeft de openbare omroep ook een impact op het politieke gebeuren. Het gaat allicht niet zo ver dat politici en politieke onderwerpen ‘gemaakt en gekraakt’ worden in de VRT-studio’s, maar dat er een wisselwerking is zal niemand betwisten. Het is zoals met roken en de effecten op je gezondheid. De concrete grootte van de uitwerking is moeilijk te becijferen, maar langdurige over- en ondervertegenwoordiging van politieke partijen bij de belangrijkste verslaggever van de politiek in Vlaanderen, heeft gevolgen op de beeldvorming bij het grote publiek van politiek, op populariteit van politici, op de politieke agenda … en op verkiezingsuitslagen.

Steven De Mey – www.doorbraak.be

Foto’s (c) VRT – deredactie