Devos fileert het politieke landschap in tijden van chaos en vernieuwing
INTERVIEW – www.doorbraak.be – door Filip Michiels .
Er bestaan geen zekerheden meer in het politieke centrum. Terwijl CD&V en Open Vld wanhopig op zoek zijn naar zichzelf én naar vernieuwing, neemt Vooruit-voorzitter Conner Rousseau standpunten in die zo uit het Vlaams Belang-programma geplukt lijken. ‘Zeker voor Open Vld en CD&V – en in iets mindere mate voor Vooruit – dreigt in 2024 echt een electorale afstraffing die hen mogelijk voor een existentiële crisis plaatst’, waarschuwt politicoloog Carl Devos (UGent).
Boostercongres
CD&V organiseerde net een zogenaamd boosterconges, waarop onder meer een nieuw logo en een nieuwe slagzin werden voorgesteld. Bij Open Vld schermt voorzitter Egbert Lachaert dan weer met de operatie ‘Liberaal Vuur’ om de partij te vernieuwen, en op termijn volgt ook een naamsverandering.
Zijn die twee vernieuwingsoperaties niet vooral een krampachtig en haast wanhopig antwoord op de desastreuze opiniepeilingen ?
Carl Devos : ‘Beide partijen staan er slecht voor. Zowel voor CD&V als voor Open Vld dreigt in 2024 een zware, zeg maar existentiële, nederlaag. Ik heb het dan niet over een verlies van enkele procenten, maar over een klap die zo zwaar is dat de politieke relevantie van beide partijen stevig vermindert.’
‘Stel dat ze nog maar 8 tot 9 procent van de stemmen halen : dat is niet enkel een historische electorale dreun, het zou meteen ook de betekenis van die partijen in ons systeem substantieel verminderen. En dus zoeken ze nu hun toevlucht tot vernieuwing, herbronning, opfrissing, noem maar op, omdat ze niet veel anders kúnnen doen. De regeringen waarin beide partijen nu zitten, laten hen om allerlei redenen niet toe om met doortastend beleid of grote hervormingen te antwoorden. Terwijl dit uiteraard het meest overtuigende antwoord zou zijn.’
Marketing en beleid
Het valt vooral op hoeveel energie en geld partijen dan telkens opnieuw in pure marketing investeren. Maar hoeveel kiezers zullen plots van partij veranderen omwille van een flitsend nieuw logo of een nieuwe naam ?
Beide partijen zijn echte beleidspartijen, en dus kunnen ze een existentiële crisis ook enkel afwenden met goed beleid
‘Weinig of geen, vrees ik, dat klopt. En dus kunnen ze enkel maar hopen dat een handvol geslaagde marketingingrepen het enthousiasme rond de partij opnieuw zullen aanwakkeren. Maar dit blijven inderdaad ingrepen in de marge. Beide partijen zijn echte beleidspartijen, en dus kunnen ze een existentiële crisis ook enkel afwenden met goed beleid.’
‘Het drama voor beide partijen is nu net dat onder meer de pandemie en de oorlog in Oekraïne ertoe hebben geleid dat ze nooit een antwoord hebben kunnen bieden op de grote politieke uitdagingen waar dit land mee kampt. Op de koop toe is de verstandhouding tussen de zeven partijen in de federale regering zo slecht dat het quasi uitgesloten is om nog een akkoord te bereiken over grote, cruciale dossiers, zoals de pensioenen of de hervorming van de arbeidsmarkt.’
Is het niet vooral het drama van dit land dat deze cruciale hervormingen al vele jaren op zich laten wachten, en dat onder meer diezelfde partijen er al jaren voor kiezen om ze systematisch op de lange baan te schuiven ?
‘Inderdaad. Zeker in het geval van Open Vld en CD&V, die al decennialang haast onafgebroken mee aan de macht zijn, wordt het hierdoor nog lastiger om nu op geloofwaardige wijze uit te pakken met politieke vernieuwing en frisse ideeën. Want waarom hebben ze die dan de voorbije jaren niet op de agenda gezet en gerealiseerd ? Dat is sowieso het lot van alle partijen die zich min of meer kapot bestuurd hebben.
Elitair en ontworteld
Dit gezegd zijnde : de afkalving van de traditionele partijen dateert uiteraard niet van gisteren ?
‘Nee, maar nu dreigt echt wel een dieptepunt dat hen mogelijk voor een existentiële crisis plaatst. De voorbije jaren hebben we het politieke landschap almaar verder zien versnipperen, waardoor de politiek het ook steeds lastiger kreeg om echte daadkracht te tonen. De ooit leidende partijen zijn ofwel te klein geworden om nog echt staatsmanschap te kunnen tonen, ofwel – en dat geldt dan vooral voor de PS in Wallonië – staan ze zo zwaar onder druk dat ze in een overlevingsmodus zijn beland.’
‘Op dit moment is het overheersende motto in de politiek echt : redde wie zich redden kan. We botsen stilaan op de grenzen van het systeem, en de vraag is dus of de politiek in dit land nog tot grote hervormingen kan beslissen. Eerlijk gezegd, ik vrees er een beetje voor. Want let wel : ook de vorige regering heeft er weinig of niets van gebakken als het over die grote werven ging. En dat was een regering met gelijkgezinden en slechts vier partijen.
CD&V-voorzitter Joachim Coens stond zelf ook stil bij de achteruitgang van de centrumpartijen, die in zijn ogen “te elitair” en “te ontworteld” zijn geraakt. ‘Ze slagen er te weinig in om de zorgen van de gewone mensen te benoemen en te beantwoorden’, klonk het. Zich bezighouden met de zorgen van de gewone mensen, dat lijkt me nu net de essentie van politiek ?
‘Dat klopt, die uitspraak was bijna een motie van wantrouwen in zichzelf. Het is wel opvallend dat zowel Open Vld, CD&V als Vooruit sinds kort opnieuw de ‘gewone burger’ hebben ontdekt, in een poging de meer radicale partijen de loef af te steken. De traditionele partijen willen dus opnieuw volks worden.’
U rekent ook Vooruit bij de traditionele partijen die in de klappen dreigen te delen ?
‘Vooruit doet het iets beter, maar de heropstanding daar is en blijft in mijn ogen toch heel broos. En ze valt of staat met de figuur Conner Rousseau.’
Een volkspartij
Hoe geloofwaardig is zo’n discours dan uit de mond van de voorzitter van CD&V, een partij die decennialang als geen andere de echte volkspartij in Vlaanderen belichaamde ?
Ze hebben hun electoraat vooral vastgelegd op basis van marketingonderzoek en ze communiceren veel te veel via Facebook of Instagram, in plaats van opnieuw de straat op te trekken en daar hun voelsprieten uit te steken
‘Niet bijzonder geloofwaardig, maar je ziet het ook bij de anderen. Open Vld stuur premier De Croo het veld in om de bescherming van de democratie en van de vrijheid te claimen. En met zijn recente uitspraken over Molenbeek wil Conner Rousseau ongetwijfeld ook Vlaams Belang de wind uit de zeilen nemen. Het probleem is dat die traditionele partijen te veel staatsapparaten geworden zijn, het zijn geen ledenbewegingen of levende weefsels meer die diep in de samenleving geworteld zijn. Ze hebben hun electoraat vooral vastgelegd op basis van marketingonderzoek en ze communiceren veel te veel via Facebook of Instagram, in plaats van opnieuw de straat op te trekken en daar hun voelsprieten uit te steken. Hun politiek personeel bestaat voornamelijk uit hoogopgeleide professionals, kabinetsmedewerkers en parlementairen. Ze vertegenwoordigen eerder de staat in de samenleving dan de samenleving in de staat.’
Wat u hier schetst, is geen lichte uitdaging, en laat zich niet in enkele maanden veranderen. Verwacht u in 2024 een echte politieke aardbeving ?
‘In 2019 was er al een bijzonder stevig verloop van kiezers, maar ik sluit inderdaad niet uit dat 2024 nog een stuk heftiger wordt. Tegelijk blijft het bijzonder lastig om verkiezingen te voorspellen, zeker nu we uit een bijzonder atypische periode komen die veel mensen echt met fundamentele angsten heeft opgezadeld. Maar in het buitenland zien we hoe dan ook dat populistische en extreme partijen de wind in de zeilen hebben. Ik acht het niet uitgesloten dat zowel Open VLD als CD&V onder de tien procent duiken. Het zogenaamde sociologische minimum van die partijen bestaat niet meer, vrees ik.’
Opkomst N-VA
De achteruitgang van de traditionele centrumpartijen ging in Vlaanderen ook hand in hand met de opkomst van N-VA. Is die partij niet gewoon dé nieuwe centrumpartij die ontevreden kiezers uit liberale, christendemocratische en zelfs socialistische hoek samenbrengt ?
‘N-VA heeft inderdaad heel wat van die ontevreden kiezers onderdak geboden, maar bij de vorige verkiezingen kreeg ook die partij een tik van zeven procent. N-VA zal ongetwijfeld een van de hoofdingrediënten vormen in een eventuele nieuwe centrumpartij, maar ik geloof niet dat ze een soort van vijandig overnamebod zullen kunnen uitbrengen op Open Vld en CD&V. Als Open Vld en CD&V zware klappen zouden krijgen, zal N-VA na de verkiezingen misschien wel stukken van die partijen kunnen opslokken in een nieuwe partij, maar het blijft nog afwachten of N-VA in 2024 zelf heel veel kan groeien.’
‘N-VA zelf legt de lat alvast niet hoog, ze is anno 2022 niet fundamenteel anders meer dan de anderen. Het is een centrumpartij geworden die af en toe nog een radicaal discours durft te hanteren. Ik geloof dus niet dat de partij zich echt nog in de markt kan zetten als een uitdager van het systeem.’
Maar N-VA blijft voor heel wat mensen misschien wel aantrekkelijk genoeg als alternatief voor Open Vld of CD&V ?
‘Dat is ongetwijfeld juist. N-VA mikt uitdrukkelijk op die kiezers en ze zal er zo ook heel wat binnenhalen. Net zoals ze in 2014 fors groeide na de oppositie tegen de regering Di Rupo. Daarom verwacht ik ook dat de partij zich in 2024 kan herpakken tegenover de verkiezingen van 2019. Ze zal wellicht in Vlaanderen én in de Nederlandse taalgroep incontournable zijn. Als Open Vld en CD&V dan echt afgestraft worden, kan daar misschien de basis gelegd worden van een nieuwe grote centrumpartij. Tegelijk blijven natuurlijk ook echte anti-systeem partijen zoals PVDA en Vlaams Belang goed scoren in de peilingen, en ook zij vormen dus een aantrekkelijk alternatief voor kiezers die het gehad hebben met het systeem.’
Molenbeek
En dan is er nog Vooruit, een partij die vandaag plots met een waarden en plichten-discours uitpakt dat vintage N-VA is ?
‘Conner Rousseau wil duidelijk heel graag in de Vlaamse regering, en N-VA zal Vooruit ook nodig hebben om federaal – waar de PS nog altijd incontournable is – mee aan de macht te kunnen komen. Je ziet vandaag al dat De Wever en Rousseau elkaar vlot lijken te vinden. Misschien belanden we in Vlaanderen dus wel in een situatie waarin iedereen mee in de regering zit, op Groen, radicaal-rechts en radicaal-links na.’
Ook Vlaams Belang schommelt in de peilingen rond 25 procent. Mochten zij nog verder opklimmen, dan kan hun opmars in Vlaanderen toch een nieuwe situatie scheppen ?
‘Mocht N-VA uitgesloten wordt van federale regeringsdeelname – en dus ook geen staatshervorming krijgen – én samen met Vlaams Belang ook een meerderheid halen in Vlaanderen, dan zal de druk binnen N-VA om met Vlaams Belang in zee te gaan bijzonder groot worden. In dat geval dreigt N-VA haar federale ambities natuurlijk wel voor flink wat jaren te mogen begraven.’
De budgettaire ellende valt dus eigenlijk amper nog te overzien
‘Los daarvan blijft natuurlijk de vraag : wie zal die staatshervorming betalen ? Zowel de Brusselse als de Waalse regering zijn virtueel failliet, in verhouding tot hun begrotingen is hun schuld alarmerend hoog. Er zal dus nog maar eens gepraat moeten worden over herfinanciering, wellicht in ruil voor bevoegdheden, zoals het altijd gaat. Maar intussen is ook de financiële situatie van de federale overheid bijzonder precair, met een begrotingstekort van ruim vier procent. De budgettaire ellende valt dus eigenlijk amper nog te overzien.’
Nieuwe breuklijnen ?
Zeker na de voorbije presidentsverkiezingen in Frankrijk – waar traditioneel links en rechts werden weggevaagd – maakt hier en daar de theorie opgang dat de aloude links-rechts opdeling verouderd is. Een centrumfiguur als Macron zou die tegenstelling overstijgen. Maar tegelijk stellen we vast dat rond een aantal cruciale thema’s – de pensioenen, migratie, meer of minder staatsinterventie – de tegenstellingen netjes langs die oude breuklijn blijven lopen ?
‘Ik zie helemaal geen tegenstrijdigheid tussen enerzijds de opkomst van een sterke centrumpartij en anderzijds het voortbestaan van de links-rechts tegenstelling. Zo’n centrumpartij neemt gewoon een plaats in op die klassieke links-rechts as. In Frankrijk hebben extreemlinks en -rechts overigens wél zeer goed gescoord, dus daar zagen we sterke scores aan beide uitersten én in het midden van die oude breuklijn.’
‘Wél zien we sinds de jaren negentig een ontdubbeling van het sociaal-economische en het sociaal-culturele. Partijen kunnen nu perfect sociaal-economisch links en sociaal-cultureel rechts zijn. Het Vlaams Belang is daar een mooi voorbeeld van, al ben ik er niet altijd van overtuigd dat hun discours op sociaal-economisch vlak altijd even oprecht is. Die partij is niet echt links. Maar de relevantie van de oude links-rechts breuklijn blijft maatschappelijk nog altijd even groot, zo blijkt uit tal van onderzoeken. Wanneer rechtse partijen zich nu sociaal-economisch eerder links profileren, dan doen ze dat wellicht uit politiek opportunisme. Omdat ze beseffen dat hun sociaal-culturele standpunten alleen niet volstaan om het systeem open te breken’.
Opportunisme of niet, voor traditioneel links maakt het er de zaken wel nog wat lastiger op : plots worden ze geconfronteerd met partijen die ze altijd verfoeid hebben en die hen nu zelfs langs links inhalen ?
‘Absoluut. Links voelt zich daar heel oncomfortabel bij. Wanneer Conner Rousseau standpunten inneemt die het Vlaams Belang al jarenlang verdedigt, dan voelen heel wat mensen ter linkerzijde zich daar bijzonder ongemakkelijk bij. Hamvraag is natuurlijk : zijn die standpunten of vaststellingen daarom ook fout ? Nee dus, heel veel mensen voelen zich in Molenbeek niet op hun gemak, het is dus niet verkeerd om dat ook hardop te zeggen. Al wordt het dat blijkbaar plots wel als ook Vlaams Belang al jarenlang hetzelfde beweert.’
‘De essentie is dat links haar eigen antwoorden op die uitdagingen biedt. Tegelijk moet het proberen aan te tonen dat het pleidooi van Vlaams Belang voor een minimumpensioen van 1.500 euro eigenlijk geen onderdeel is van een links programma bij Vlaams Belang. In heel wat andere discussies kiest die partij immers niet voor herverdeling of meer gelijkheid.’
FILIP MICHIELS
Filip Michiels is zelfstandig journalist.
Foto’s (c) Gazet van Hove.