In 1956 publiceerde de Nederlands-Amerikaanse psychiater Joost Meerloo het boek “The Rape of the Mind”. Meerloo ontsnapte aan de vernietigingskampen door naar de Verenigde Staten te vluchten en beschrijft in dat 65-jaar oude boek de ‘bizarre transformatie van de vrije menselijke geest in een automatisch antwoordapparaat’
“The Rape of the Mind” werd een klassieker over wat Meerloo toen ‘hersenspoeling’ is gaan noemen. Hij kreeg zijn inzichten door nauwkeurig de werkwijze van de nazi’s voor en tijdens WOII te bestuderen, dat behoeft geen uitleg. Wie het boek nu opnieuw leest (er staat een link op Wikipedia naar de integrale onlineversie: een aanrader), loopt een rilling over de rug. Ik citeer vrijelijk: “De nazi’s noemden de techniek van het in lijn brengen van het denken van de massa ‘Gleichschaltung’ en het is het basiskenmerk van totalitaire overheden. Om de bevolking tot de gewenste gedragspatronen te temmen, moeten de slachtoffers tot een punt gebracht worden waar ze hun normale bewustzijn en geestelijke alertheid zijn verloren. Vrijheid van meningsuiting en vrije intellectuele discussie verhinderen deze conditionering. Gevoelens van terreur, angst en reddeloosheid, het gevoel dat je met je rug tegen de muur staat en er geen andere uitweg is dan degene die wordt opgelegd, moeten worden opgewekt.”
“Het zijn niet toevallig degenen die eerder al vervolgd werden, die deze patronen van totalitarisme snel herkennen”
Het zijn niet toevallig degenen die eerder al vervolgd werden, die deze patronen van totalitarisme snel herkennen. Ook de filosoof Spinoza, de eenzame denker, was er zich al in de zeventiende eeuw zeer van bewust dat ongecontroleerde emoties – het gebrek aan goede zeden, zoals hij het uitdrukte – het brein openen voor velerlei onredelijke gedachten. Zijn filosofische vrienden, die eerder aan zijn lippen hingen, keerden zich fel tegen hem toen zijn denken officieel niet meer mocht worden verkondigd. Spinoza besefte toen al dat de rede verdrongen kan worden door de vrees.
De Verenigde Naties definieerden de systematische onderdrukking, uithongering en vernietiging van minderheden als genocide, het uitroeien van bevolkingsgroepen. Een subtielere misdaad is menticide, het doden van de mogelijkheden tot ontwikkeling van de vrije scheppende geest, het fnuiken van vrijdenken, het inperken van de wetenschappelijke en intellectuele discussies door het negeren of ridiculiseren van de andersdenkende, ook als die zich baseert op gedegen wetenschappelijk onderzoek.
De werken van Meerloo lezen als een handboek voor de huidige tijd. Het probleem is uiteraard dat wie slachtoffer is van menticide dit niet zelf kan beseffen, want de oplossing zit in het probleem besloten. Het is een mentale “Catch 22”, een cirkel waaruit het moeilijk ontsnappen is: de gehypnotiseerde weet immer niet dat hij gehypnotiseerd is. Voor een dove lijkt iedereen die danst op muziek wel gek.
Een van de technieken die Meerloo omschrijft in zijn boek is de schuldinductie, gebruikt door de middeleeuwse inquisiteur en de 20ste-eeuwse maoïst.
In maoïstisch China was de hersenspoeler – aldus Meerloo – een opvoedende, sympathieke kameraad die diepe gevoelens van schuld in zijn slachtoffer wist te doen ontwaken om hem nog meer afhankelijk van hem te maken. Deze perverse manipulaties van ’s mensen gevoelens van schaamte en schuld waren eveneens het oude suggestieve instrument dat de inquisiteur in de Middeleeuwen gebruikte. De moderne hersenspoeler maakt er voortdurend gebruik van.
Terwijl Meerloo als psychiater in zijn boeken de technieken van massahypnose nauwkeurig beschrijft, deed Hannah Arendt hetzelfde op politiek en sociologisch niveau in haar standaardwerk over totalitarisme. Wie de moeite wil doen deze twee standaardwerken uit de post-WOII-periode te lezen, kan niet anders dan concluderen dat we midden in de creatie van een nieuw totalitarisme zitten, in een modern technologisch jasje gestoken weliswaar, maar met dezelfde kenmerken. Het enige verschil is dat progressieve Joden als Meerloo en Arendt in het post-nazitijdperk werden gezien als progressieve denkers. Wie nu openlijk kritiek durf geven, wordt geklasseerd als een rechts-conservatief. Mijn interview met professor dr. Mattias Desmet over – onder andere – massavorming kan u deze week bekijken via www.tegenwind.tv.
Foto’s (c) Gazet van Hove.