door Pieter Vandermoere in ’t Pallieterke.
‘De antifascistische schutswal’, zo noemde het communistische regime de Berlijnse Muur die het in 1961 op een nacht liet bouwen om de massale vlucht uit Oost-Duitsland tegen te houden. Voor vele Oost-Duitsers was West-Berlijn een vrijhaven die ze soms te allen prijze wilden bereiken. Onbegrijpelijk vonden de Oost-Duitse presidenten Walter Ulbricht en Erich Honecker het. Hoe kon men immers ‘Democratisch Berlijn’ of bij uitbreiding de Duitse ‘Democratische’ Republiek willen verlaten? George Orwell was een visionair toen hij die valse terminologie beschreef in zijn werken. Ze blijven tot vandaag aanbevolen literatuur.
Het is moeilijk te bevatten hoe het leven moet zijn geweest in communistisch Oost-Europa. Dat geldt bij uitstek voor wie opgroeide na de val van de Berlijnse Muur in 1989, maar zelfs voor wie het IJzeren Gordijn nog heeft gekend. Vandaar is het verhelderend dat BBC-journaliste Helena Merriman de tijd neemt om de lezer mee te nemen naar de beginjaren van de tweedeling van Duitsland. Het land was al getraumatiseerd door de vele Duitse vluchtelingen die have en goed moesten achterlaten toen de Sovjet-Unie, Polen en Tsjechoslovakije gulzig hadden geknaagd aan het voormalige Derde Rijk. De Duitse bewoners die de pech hadden in de Sovjetinvloedssfeer te vallen zouden ruim een halve eeuw zuchten onder het communistische bewind.
Merriman schetst overtuigend de makke houding van het Westen tegenover de agressie en terreur vanuit Oost-Berlijn. Te vaak rekenden West-Berlijners erop dat president Kennedy de rug zou rechten en zich zou uitspreken voor meer vrijheid voor het andere deel van de stad. De schrik voor een kernoorlog deed hem initieel inbinden. Zo vertelt het boek schrijnende verhalen van vluchters die door de Oost-Duitse Volkspolizei (vopo’s) neergeschoten werden en lagen te sterven zonder dat Amerikaanse soldaten of de West-Berlijnse politie ingrepen.
Ontsnappingspogingen
Tegen deze politieke achtergrond kookte het bloed van heel wat West-Berlijnse jongeren. Zij wilden niet werkloos toekijken hoe hun oostelijke stadsgenoten aan wanhoop ten onder gingen. Een bezoek aan Checkpoint Charlie bezorgt u een mooi staal van ontsnappingspogingen, de ene al creatiever dan de andere. In dit boek verweeft de auteur vakkundig de levens van de verscheidene hoofdrolspelers in een van de meest gewaagde operaties uit het bestaan van de Berlijnse Muur: een tunnel onder de ‘Muur der schande’.
Merriman probeert in de geest te kruipen van een West-Berlijnse man die zich laat ronselen voor de Stasi, de alomtegenwoordige geheime dienst van de DDR. Ook de personages die hun leven riskeerden door de tunnel te graven, worden uitgediept. Met een speciale vermelding voor Joachim, die als gevluchte Oost-Duitser vanuit West-Berlijn probeerde ook anderen te laten ontsnappen. Uniek is dat de groep gravers toestemming gaf aan de Amerikaanse omroep NBC om hun operatie te filmen. Zo konden ze de nodige fondsen inzamelen om alle benodigde materiaal te financieren. Het biedt de unieke kans om 60 jaar later het uur van de waarheid te herbeleven (via YouTube ‘The Tunnel’ (1962)). Een boek dat net zo vlot leest als een spannende roman, maar tegelijk de lezer herinnert aan een periode van een antifascistisch schrikbewind, een periode die we hopelijk zo snel mogelijk achter ons kunnen laten.
Helena Merriman – ‘Tunnel 29 – Liefde, spionage en verraad. De spectaculairste ontsnapping uit Oost-Berlijn’ – Balans, 2021, 384 bladzijden – 24,95 euro, ISBN: 9789463821612 .
