door Julien Borremans in ’t Pallieterke .
Bart De Wever was het eerste politieke kopstuk dat in de PFOS-commissie op vrijdag 14 januari tekst en uitleg moest geven. De sfeer was om te snijden. De bitsigheid van de discussie wijst op de grote politieke consequenties, want wie is verantwoordelijk voor de chemische vervuiling door 3M in Zwijndrecht ? De start van de vergadering van de onderzoekscommissie werd ontsierd door een rel tussen Bart De Wever en voorzitter Hannes Anaf (Vooruit). Anaf liet zich tijdens het verloop van het onderzoek in Humo kritisch uit over de rol van Bart De Wever en de Vlaamse regering in dit dossier. Het verloop van de communicatie en het onderzoek in dit dossier spreken tot de verbeelding.
In 2002 waarschuwt het Amerikaanse milieuagentschap EPA voor de potentiële gezondheidsrisico’s van PFOS. Daarop stopt het bedrijf in Zwijndrecht met de productie van zowel PFOS als PFAS. Een onderzoeker van de UAntwerpen meldt in 2004 dat in het natuurdomein Blokkersdijk, vlak naast de 3M-site, de hoogste concentraties van PFOS ter wereld bij muizen zijn vastgesteld. De onderzoeker stelt bloedonderzoek bij de omwonenden voor. Toenmalig minister van Leefmilieu Jef Tavernier (Groen) zegt dat bloedstalen onnodig zijn. De risico’s zijn immers bekend. Een maand later zegt de groene schepen van Leefmilieu in Zwijndrecht dat er op basis van de geldende normen geen probleem is. In de Zwijndrechtse gemeenteraad waarschuwt het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek in 2009 dat er PFOS in de bodem en het grondwater zit. Bewoners krijgen het advies geen grondwater meer te drinken.
“Als het basisvertrouwen weg is, wordt het moeilijk om samen te werken”
Barslechte communicatie
In 2017 trekt Lantis – de bouwheer van de Oosterweelwerken – aan de alarmbel en meldt aan het politiek stuurcomité (de Vlaamse regering en de stad Antwerpen) dat de vervuiling ook in Zwijndrecht zit. Het politiek stuurcomité vraagt communicatie voor te bereiden, zodat de bevolking van Zwijndrecht kan worden geïnformeerd. Maar OVAM meldt in september 2017 tot tweemaal toe dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid, terwijl toxicoloog Jan Tytgat een maand later in zijn eindrapport voor Lantis tot de conclusie komt dat de inwoners van Zwijndrecht best geen eieren en groenten uit eigen tuin eten. Op 13 oktober laat OVAM nog eens weten dat er geen gevaar is, terwijl het haar beslissing baseert op metingen uit 2006. De informatieavond wordt geschrapt.
Bouwheer Lantis – die toen nog BAM heette – start in 2017 met de planning van de Oosterweelwerken. Uit onderzoek geven de bodemstalen slechte resultaten aan. In een mail aan de voltallige top van de toenmalige Vlaamse regering en het stadsbestuur van Antwerpen wordt de verontreiniging door Lantis gemeld. Toch verleent de deputatie van Provincie Oost-Vlaanderen een milieuvergunning voor de werken. OVAM meent dat er geen gevaar is voor de volksgezondheid. Er wordt over dit heikele dossier niet gecommuniceerd.
In 2018 gaan de werken van start. Lantis en 3M sluiten een dading af waarin wordt afgesproken dat Lantis de zone rond 3M voor 63 miljoen euro saneert. Op haar beurt trekt 3M 75.000 euro uit voor de stockage van de meest vervuilde grond in een veiligheidsberm rond de fabriek. Pas in juni 2021 verscherpt OVAM de PFOS-normen. Ook Zwijndrecht laat bodem- en grondwaterstalen nemen, waarvan de resultaten zorgwekkend zijn.
“De toepassing van de milieuwetgeving kan tot jaren vertraging leiden”
Vertrouwen is weg
Minister van Welzijn Wouter Beke (CD&V) zegt dat OVAM het Agentschap Zorg en Gezondheid nooit op de hoogte heeft gebracht van de PFOS-vervuiling, waardoor nooit bloedstalen zijn afgenomen. OVAM ontkent dat. Even daarvoor liet minister van Mobiliteit en Openbare Werken Lydia Peeters (Open Vld) weten niet op de hoogte te zijn geweest van de dading tussen Lantis en 3M. Op 9 juni vraagt minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) – zonder overleg met de rest van de Vlaamse regering – een parlementaire onderzoekscommissie. Ze blijkt als enige de ernst van de situatie te begrijpen. Het parlement gaat daar een week later mee akkoord. De Raad van State liet intussen het technisch verslag van de dading schorsen en de werken stilleggen.
In de onderzoekscommissie liet Bart De Wever verstaan dat hij reeds in 2017 op de vergadering van het politiek stuurcomité graag had beslist te communiceren, omdat hij wist dat vroeg of laat het nieuws van de vervuilde gronden naar boven zou komen. Toch deed hij het niet. Zijn ministers gaven negatief advies omdat er “nodelooos vragen zouden worden opgeroepen waarop geen antwoorden waren. Dat was een grote fout”. De tweede reden is dat het Groen-bestuur van Zwijndrecht op de hoogte was en niet in actie tegen Oosterweel zou komen.
Intussen staan de Oosterweelwerken op de helling. De toepassing van de milieuwetgeving kan tot jaren vertraging leiden. De politieke schade voor onder andere de N-VA zal dan niet te overzien zijn, terwijl Jambon I reeds een heel hobbelig parcours rijdt. “Als het basisvertrouwen weg is, wordt het moeilijk om samen te werken”, liet Hilde Crevits dit weekend veelbetekenend in Het Nieuwsblad optekenen.
Foto’s (c) Gazet van Hove.