door Pieter Vandermoere in ’t Pallieterke .
Er is de bekende boutade van Karl Marx dat ‘de geschiedenis zich tweemaal afspeelt, eenmaal als tragedie en de tweede keer als klucht’. De filosoof Johan Sanctorum ziet de Franse Revolutie in al haar grandeur en drama als een voorbeeld van het eerste. Maar hij vult aan : “De ‘Belgische omwenteling’ was een farce, een revolte zonder voorwerp. 1830 is een kluchtversie van 1789. Welkom in het circus. (…) De Belgische staat is een volgehouden en verder uitgewerkte karikatuur.”
De lezer is vertrouwd met de opvattingen en de schrijfstijl van Sanctorum : radicaal, republikeins, Vlaams, vol beeldspraak en scherp. Voor de auteur zijn geen bruggen nodig om de kloof tussen politiek en burger te dichten, liever die bruggen gewoon dynamiteren. Of om het in de taal van informatici te formuleren : zoek niet naar de knop om het programma opnieuw op te laden en zo te redden (‘reset’). Druk gewoon op de knop om het programma te beëindigen (‘exit’). Een verschillende toets, maar een wereld van verschil.
Prins Carnaval
Het boek leest vlot en is van tijd tot tijd doorspekt met (vaak cynische) spot. In tien korte hoofdstukken spoort de schrijver naar gebeurtenissen uit de actualiteit om zijn punt te illustreren. In het kort : we worden geregeerd door de slechtsten, minst bekwamen en meest gewetenlozen onder ons volk. Naar het schijnt nam een 17e-eeuwse prediker in het aangezicht van het Engelse parlement voor het eerst de term ‘kakistocratie’ in de mond. Meteen de titel van het boek.
Verkiest het volk dan niet de leiders die het verdient ? Volgens Sanctorum wel. Het volk heeft intussen wel door dat het regime enkel bezig is met zelfbehoud en zelfverrijking. Ook hier geldt België als voorbeeld ‘par excellence’ met zijn mistige staatsstructuur waar alle beleid – verzand in compromissen en complexiteit – in een groot zwart gat verdwijnt. De schrijver is van oordeel dat de burger het spektakel allang moe is en daarom de grootste onnozelaars verkiest om hen vervolgens – waar mogelijk – wegens hun ijdelheid en incompetentie in hun hemd te zetten. Prins Carnaval huist niet in Aalst, maar in de Wetstraat 16.
De relatieve waarheid
Maar wat met de taaie burger die tot het niveau van cynisme is beland en toch zijn vrijheid wil terugwinnen ? Die arme mens loopt zich in een mum van tijd vast in allerhande constructies die onder het mom van diens ‘veiligheid’ zijn opgezet. Sanctorum brengt de brutale inval bij juwelier en wapenhandelaar Yannick Verdyck in herinnering. Minister van Binnenlandse Zaken Annelies Verlinden was er als de kippen bij om zonder enig bewijs de man te linken aan ‘zware criminaliteit’. Media-adept van dienst De Standaard maakte het zo bont dat ze oud-KUL-rector Rik Torfs medeschuldig acht aan Verdycks activiteiten. Men hoeft heus niet ver in tijd en ruimte te gaan om schijnprocessen tegen te komen. ‘Framing’ heet dat tegenwoordig, ofwel het kaderen van een gebeurtenis in een bepaald narratief dat de maker goed uitkomt. George Orwell wist al hoe relatief de waarheid is in handen van een totalitair regime.
Denkt u dat meer ‘safe spaces’ de oplossing bieden voor de politieke malaise ? U hoeft de term als vrijhaven van de meningsuiting echter niet té letterlijk te nemen. Twee UA-personeelsleden die na een examen wat keuvelden, werden illegaal gefilmd en publiekelijk aan de schandpaal genageld. Rector Herman Van Goethem maakte het leven van beiden intussen tot een hel in plaats van de academische vrijheid en recht op privacy te vrijwaren.
Systeem heropbouwen
De situatie is ernstig, maar niet hopeloos volgens de auteur. Het is tijd voor een nieuwe, jonge generatie om het muffe systeem van onderuit herop te bouwen. Een kleinschaligere politiek, met een sterker burgerschap en zwakkere partijen. Meer initiatief ook voor en van de burgers, gaande van zelfverdediging tot inspraak. Lamme Goedzak is te lang Vlaanderens officieuze mascotte geweest. Het is tijd Tijl Uilenspiegel terug op te waarderen om de bestaande macht actiever uit te dagen.
Johan Sanctorum, ‘Kakistocratie – Pleidooi voor méér antipolitiek’, uitgeverij Doorbraak, 2022, 138 blz., 22,50 euro, ISBN 9789493306103 .
foto’s (c) Gazet van Hove – cover : Johan Sanctorum.