Karlsruhe (D) is naar Europese normen een vrij jonge stad, maar op het vlak van architectuur heeft ze al historische betekenis. De hoogtepunten waren de achttiende en de twintigste eeuw. In de achttiende eeuw was de stad vernieuwend inzake stadsplanning, in de twintigste eeuw op het vlak van woonbouw.
Aan de basis van de stadsstichting lag de tegelijk gehate en bewonderde Lodewijk XIV van Frankrijk, de Zonnekoning. Gehaat omdat hij rond 1700 diverse Duitse steden tot puin liet herleiden en bewonderd vanwege grote projecten zoals het kasteel van Versailles. Een van de verwoeste steden was Baden-Durlach, de toenmalige hoofdstad van het markgraafschap Baden. Markgraaf Karel III Willem koos niet voor een herstelling van de oude hoofdstad, maar de bouw van een nieuwe. Op 17 juni 1715 legde hij de eerste steen van zijn nieuwe paleis. Dat paleis was het centrum van Karlsruhe en het middelpunt van een cirkel met een diameter van 800 m, radiaal verdeeld in 32 sectoren.
Waaier
De stad vult niet de hele cirkel, maar had en heeft nog grotendeels de vorm van een waaier. Achter het paleis liggen groene zones, indertijd vooral jachtgebied. Langs de radialen bevinden zich secundaire gebouwen, langs de cirkellijn administratieve complexen. De strikte planopvatting zou tegen het einde van de eeuw inspiratie geboden hebben aan de ontwerpers van de Amerikaanse hoofdstad Washington.
Dammerstock
De opvallendste bouwkundige verwezenlijking van de twintigste eeuw is de wijk Dammerstock. Die kwam vanaf 1928 tot stand, na een stedenbouwkundige wedstrijd. Walter Gropius (1883-1969) won die wedstrijd en werd als hoofdarchitect aangesteld. Maar diverse andere laureaten van de wedstrijd mochten er, onder Gropius’ leiding, ook hun projecten realiseren. Het resultaat is dan ook een homogeen geheel van (in 1929) 228 woningen, in lange rijen, langs parallelle straten. De opmerkelijkste eigenschappen zijn de platte daken, die toen tegen de Duitse bouwtradities indruisten en de in zowel kleur als lijnvoering erg sobere gevels, die nu doodgewoon lijken, maar toen als erg nieuw golden. De inplanting was zo gebeurd dat ’s morgens de slaapkamers maximaal zonlicht ontvingen en ’s middags de leefkamers.
Nachtpotten
De woningen waren vrij klein voor de toen doorgaans nog omvangrijke gezinnen. Grapjassen gewaagden van ‘Jammerstock.’ Het gerucht liep zelfs dat wegens de geringe omvang van de woningen er speciale nachtpotten ontwikkeld waren, met de handgrepen langs de binnenkant. Het resultaat was dat er zich vooral kleinere huishoudens vestigden, voor wie de wijk ook nu nog altijd aantrekkelijk is.
Nazi’s
Na de machtsovername van de Nazi’s was het tijdelijk gedaan met het volgens hen ‘on-Duitse’ bouwen met platte daken. In de jaren dertig verrezen er wel enkele huizen met puntdaken in Dammerstock. Maar na de oorlog sloot de nieuwbouw toch weer aan bij Gropius’ ‘Neuen Bauens’.
Meer info
Karlsruhe bereik je vanuit België vlot met de hogesnelheidstein ICE. De rit met rustige overstap in Frankfurt, duurt vanaf Brussel-Noord 4.23 uur. Meer info over de stad bij de stedelijke dienst voor toerisme en de dienst toerisme regio Zwarte Woud.