Terwijl de N-VA in ijltempo het politieke landschap veroverde, verdween het progressief Vlaams-nationalistisch gedachtegoed in alle stilte langs de achterdeur. Het maandblad Meervoud en de Gravensteengroep houden de ideologische vlam brandende, maar veel meer dan een waakvlam is het niet. Hoe heftiger N-VA de Vlaamse trom roert, hoe stiller het lijkt te worden aan de progressieve Vlaams-nationalistische zijde. Veel blijdschap over de opmars van de vroegere partijgenoten lijkt er niet te zijn.
Denktank en maandblad, www.meervoud.org
“Ik heb er geen positief gevoel bij”, zegt Bert Anciaux. Vandaag is hij senator voor sp.a, maar in het verleden stond hij aan het hoofd van de Volksunie. “Mijn nationalisme berust op respect voor eigenheid, voor de eigen cultuur en identiteit. Ik merk echter dat het vandaag vooral draait om het zich afzetten tegen de ander. ‘Vlaams zijn’ moet iets zijn dat verenigt, een verzamelnaam. Het mag niet gekoppeld worden aan een ‘jij wel – jij niet’ discours.”
Bij Ludo Abicht, progressief Vlaams-nationalistisch schrijver, filosoof en lid van de Gravensteengroep overheerst een dubbel gevoel
“De N-VA pleit voor meer autonomie. Daar sta ik achter, maar tegelijk heeft die partij een sociaal-economisch programma waar ik helemaal niet achter sta. Wie conservatief en Vlaams is, zit vandaag op rozen. Wie progressief en Belgisch is ook, want die hebben met N-VA een gemeenschappelijke vijand. Net omdat het progressief Vlaams-nationalisme geen eigen politieke partij meer heeft, is het belangrijk dat we het debat op gang houden. Dat doen we bijvoorbeeld met de Gravensteengroep en met Meervoud.”
Fascistische traditie
In Vlaanderen gaan nationalisme en rechts hand in hand. Dat nationalisme ook samen kan vallen met een progressief gedachtegoed, lijkt bijna tegenstrijdig. Toch is het een formule die in verschillende Europese regio’s aanslaat. Dat weet ook Geert Lambert, voormalig lid van de Volksunie, Spirit, VlaamsProgressief en de Sociaal-Liberale Partij (SLP). “De Scottisch National Party is een linkse partij. In Spanje heb je de progressieve Esquerra Republicana de Catalunya, en zelfs de Friese Nationale Partij is een progressieve partij. Op enkele uitzonderingen na waren alle regionalistische partijen waar we destijds contact mee hadden progressief. In Vlaanderen lukt het om God weet welke reden niet.”
Abicht zoekt de verklaring daarvoor bij het Vlaams Belang. “Het Vlaams Blok, later het Vlaams Belang is er verantwoordelijk voor dat het progressieve Vlaams-nationalisme nooit kon doorbreken. Het Vlaams Belang gaat terug op een fascistische traditie en heeft de Vlaamse beweging geclaimd, zodat de Vlaamse eisen bijna synoniem werden met extreemrechts. Men werd bang om er openlijk voor uit te komen dat men Vlaamsgezind was. Ten tijde van Spirit was het bijzonder moeilijk om progressieve mensen ervan te overtuigen dat er plaats was voor een progressieve Vlaams-nationalistische beweging. Het succes van het Blok maakte hen sceptisch. Het was tegelijk ook erg moeilijk om het Vlaamsgezinde centrum ervan te overtuigen om zich achter een progressieve beweging als Spirit te scharen. Spirit was te Vlaams voor progressieven en te progressief voor het centrum van de Vlaamsgezinden.”
Kartel
Dat de historische erfenis uit de tweede wereldoorlog en de latere opgang van het Vlaams Blok het Vlaamse gedachtegoed in een welbepaalde richting hebben geduwd, staat buiten kijf. Toch heeft het nooit belet dat er ook aan de linkerzijde Vlaamsgezinde partijen opdoken. In tegenstelling tot N-VA, bleek echter geen van hen in staat om de kartelformule overleven : Spirit ging op in sp.a, SLP in Groen.
“Bert Anciaux had de illusie dat Spirit binnen sp.a zelfstandig zou kunnen blijven,” zegt voormalig Volksunievoorzitter en tot voor kort Open vld’er senator Patrik Van Krunkelsven. “Maar Spirit had te weinig massa om dat verlangen waar te maken. Een alliantie is sowieso moeilijk. Vaak worden de kleinere partijen opgeslorpt door de grote broer. Je kan je natuurlijk de vraag stellen of dat niet van bij het begin de stille ambitie van de grote partij was.”
Een ander voormalig Spirit-kopstuk klinkt scherper. “Anciaux heeft er voor gezorgd dat Spirit al in de moederschoot werd geaborteerd door een alliantie aan te gaan met sp.a. Hij voelde het links-liberale verhaal onvoldoende aan, en wou vooral progressief Vlaams-nationalist blijven. We hebben op dat moment ook een te onduidelijke naam gekozen. Als je op café zat, en je moest uitleggen waar Spirit voor stond, had je een hele avond nodig. In het geval van N-VA was je rond in een minuut. N-VA appelleerde ook veel meer aan de emotie, wij meer aan de ratio. Waren we zelfstandig gebleven, dan hadden we misschien boven water kunnen komen. Al zouden we dan in het beste geval jojoën, ergens tussen de 7 en de 12 procent.”
Spirit – ofwel Sociaal Progressief Internationaal Regionalistisch Integraal-democratisch en Toekomstgericht – onderging in 2008 een naamswijziging, maar ook die bracht geen soelaas. “De naamswijziging naar VlaamsProgressieven was zeer ongelukkig,” zegt Lambert. “Voor een deel van de Vlaamse beweging is het blijkbaar not done om jezelf progressief te noemen. Een deel van die beweging heeft echt een afkeer van het progressieve gedachtegoed. Dat leidde ertoe dat zelfs de zogenaamd ‘correcte’ Vlaamsgezinde progressieven verdacht waren, want die zouden heulen met de PS of waren daar ten minste toe in staat. Dat heb ik echt gemerkt.” VlaamsProgressief werd in 2009 nog omgedoopt tot de Sociaal-Liberale Partij (SLP), maar ging even later finaal op in Groen.
“Ik denk dat we onze eigen kracht onderschat hebben,” gaat Lambert verder. “We hebben van meet af aan gekozen voor een kartelformule. Ik was er geen voorstander van, omdat ik wist dat het vroeg of laat zou betekenen dat de keuze zou komen : opgaan in de partij of de eigenheid bewaren. We hebben ons ook niet eenduidig achter een uitgebreide positieve ideologie geschaard en we waren lang niet altijd even duidelijk over wat we wilden zijn. Dat betreur ik. En ja, door de kartelformule zijn we zeer vlug verwend geworden met mandaten. Als je verwend wordt, betaal je daarvoor vroeg of laat de rekening.”
Nieuwe generatie
De progressieve Vlaams-nationalistische tenoren van weleer zijn op enkele uitzonderingen na niet meer actief in de politiek. Er lijkt ook geen nieuwe generatie klaar te staan om de fakkel over te nemen.
“In de periode van de SLP heb ik heel wat jonge mensen gezien die voor de politiek een meerwaarde zouden kunnen betekenen,” zegt Lambert. “Enkelen zijn tijdens de gemeenteraadsverkiezingen politiek actief geweest, maar hun probleem is dat ze dat onder de paraplu van de andere partijen moeten doen.”
“Wij konden met ons Vlaamsgezind en progressief engagement terecht bij de Volksunie,” zegt Vankrunkelsven. “Dat forum bestaat nu niet meer. Mensen met dezelfde idealen komen nu terecht bij Groen of sp.a. Je zou kunnen denken dat, als N-VA zich bestendigt, er ook een linkse vleugel zou kunnen ontstaan, maar dat betwijfel ik. Hun succes is er pas gekomen nadat ze voluit de conservatieve kaart trokken.” Volgens Vankrunkelsven ontbreekt vandaag het klimaat voor een progressieve Vlaams-nationalistische partij. “Ik sluit niet uit dat ik, mocht ik twintig jaar later geboren zijn, net zoals mijn kinderen eerder verontwaardigd zou zijn over de opwarming van de aarde en de klimaatproblematiek.”
Wie nu ?
Nu de tenoren verdwenen zijn en er is geen nieuwe generatie opstaat, blijft de vraag waar de progressieve Vlaams-nationalistische kiezer met zijn stem terecht kan. “Het progressief Vlaams-nationalisme is als op zichzelf staande politieke beweging dood,” zegt een voormalig VU-kopstuk, “maar zowel binnen rood, groen als blauw vind je nog mensen met zo’n profiel. Al moet je goed zoeken. Maar zelfs binnen N-VA heb je zo’n mensen. Ik denk bijvoorbeeld aan Jan Peumans.”
Dat vindt ook Geert Lambert. “Jan Peumans die ik nog ken van in de Volksunie was niet links, maar hij behoorde wel tot de linkerzijde van het centrum. Ik wil geen stemadvies geven voor Peumans of voor wie dan ook, ik mis gewoon overal het progressieve Vlaams-nationalistische gedachtegoed. Ik ben politicus genoeg om te weten dat je in een partij je eigen gedachtegoed deels moet afstaan. De N-VA is een conservatieve partij pur sang. Wie daar in functioneert, stapt mee in dat verhaal.”
Volgens Bart Staes kan je als progressief Vlaams-nationalist bij Groen terecht. Staes stapte na een carrière bij de Volksunie en Spirit over naar Groen en is momenteel Europees parlementslid voor die partij. “In 2010 was Groen bereid om mee te werken aan een nieuwe staatshervorming. Sommige dingen zullen ook worden gerealiseerd dankzij onze steun. Maar daarom moeten we uiteraard niet met de vlag paraderen. De core business van Groen ligt elders, al geeft, bijvoorbeeld binnen het Europees parlement, de groene fractie absoluut een plaats aan het regionalistische gedachtegoed.”
“Er is momenteel geen enkele partij die zich expliciet als Vlaams en progressief profileert, maar ik hoop dat er spoedig wel een komt,” zegt sp.a-senator Bert Anciaux. “Het is wat sp.a zou moeten zijn. Ik ben er van overtuigd dat de grootste groep sp.a-mandatarissen Vlaams en progressief is. Ze beseffen rationeel dat er nood is aan meer Vlaanderen, maar het wringt nog om daar openlijk voor uit te komen en zich zonder angst Vlaming te noemen. Het Vlaamse is in Vlaanderen gekoppeld aan rechts en extreemrechts. Dat Vlaamse kan van rechts losgeweekt worden, maar daar is tijd en communicatie voor nodig.”
Kan het wel ?
Nu Spirit, VlaamsProgressief en SLP van de politieke landkaart zijn verdwenen, kan men zich afvragen of er in Vlaanderen wel plaats is voor een politieke partij die tegelijk Vlaams en progressief is.
“Hugo Schiltz heeft altijd gezegd dat Vlaams-nationalisten aansluiting moeten zoeken bij de belangrijkste Vlaamse stroming, en die is toch net iets meer conservatief’,” zegt Vankrunkelsven. “Ik denk dat we dat moeten toegeven. Als je alle rechtse stemmen in Vlaanderen optelt, dan heb je een vrij brede conservatieve meerderheid. Ik wil niets afdoen aan de kwaliteiten van Bart De Wever. Hij heeft sterk bijgedragen tot het succes van de N-VA, maar op het moment dat N-VA voluit de conservatieve toer opging, zonder te vervallen in rechts extremisme, hebben ze de juiste mix gevonden. Een mix met verder ook anti-syndicalisme en een focus op Vlaams ondernemerschap.”
Wanneer we de vraag aan een ander voormalig VU-kopstuk voorleggen, valt ook daar de naam van Schiltz. “Toen ik nog de ijdele hoop had de VU een links-liberale koers te laten varen, zei Hugo me ooit : ‘Ik steun u, maar je moet wel weten dat Vlaanderen rechts is’. Dat is niet waar, dacht ik toen, maar ik moet nu toegeven dat hij gelijk had. De VU heeft een aantal sterke persoonlijkheden binnen de progressieve Vlaams-nationalistische strekking gehad. Dat heeft de illusie gecreëerd dat er ook een groot draagvlak bestond voor een progressief Vlaams-nationalistisch project.”
Bij Ludo Abicht is er meer terughoudendheid. “De crisis zal nog verhevigen. Die evolutie zou het progressieve Vlaams-nationalistische verhaal opnieuw geloofwaardiger kunnen maken. Bij crisissen is er een tendens naar behoud, maar toch zie je in Griekenland bijvoorbeeld een ruk naar links. Crisis leidt niet automatisch tot meer rechts.”
Geert Lambert gelooft er wel nog in. “Ik ben er altijd van overtuigd geweest dat er in Vlaanderen plaats is voor een progressieve nationalistische partij. Alleen zullen sommigen daarvoor eerst moeten ontwaken. Ik hoop op de flaminganten binnen de progressieve partijen : progressieve liberalen die beseffen dat Open vld toch niet hun partij is en sociaaldemocraten binnen de sp.a die vaststellen dat ze vaak gegijzeld worden door oubollig vakbondsmilitantisme en beter een links-liberale koers zouden varen. Mijn pogingen zijn mislukt, maar dat wil daarom niet zeggen dat iemand anders niet kan slagen. Ik sluit het niet uit, al zie ik het eerlijk gezegd ook niet snel gebeuren.”
Yves Coudron op www.apache.be – 15/ 01/ 2013.