Vandaag, 17 juni, is het welgeteld 60 jaar geleden dat de inwoners van Oost-Berlijn en de D.D.R. (Duitse Democratische Republiek) in opstand kwamen tegen het communistische bestuur van de SED (Sozialistische Einheitspartei Deutschlands).

Russische tanks in de straten van Leipzig
Russische tanks in de straten van Leipzig

Het was de eerste naoorlogse opstand tegen de communistische dictatuur. Zestig jaar later een dag om trots op te zijn en te herinneren.

Op 8 mei 1945 luidde voor Duitsland het “uur nul”. De onvoorwaardelijke overgave van het nationaal-socialistische terreurregime (1933-1945) van Adolf Hitler bracht in midden-Europa een machtsvacuüm tot stand dat door de geallieerde overwinnaars werd ingevuld. Zowel gans Duitsland als de hoofdstad Berlijn werden verdeeld in vier bezettingszones (USA, Groot-Brittannië, Frankrijk, Sovjet Unie).

Na de Tweede Wereldoorlog startte bijna onmiddellijk de “Koude oorlog”. De voormalige bondgenoten begonnen mekaar meer en meer te wantrouwen. Het werd snel duidelijk dat de Sovjets in de door hun bevrijde Oost-Europese gebieden een eigen invulling gaven aan het “herstel van de democratie”.

In heel Oost-Europa werden communistische regimes geïnstalleerd die trouw waren aan Moskou en volgens dezelfde repressieve methodes werkten als in de Sovjet-Unie. In België probeerde de KPB via de aan haar gelieerde gewapende verzetsgroepen ook af te tasten hoe ver men kon gaan.

De brutale communistische staatsgreep in het voormalige Tsjecho-Slovakije (1948) deed de westelijke geallieerden (USA, GB, France) besluiten om hun bezettingszones samen te voegen tot een economische en politieke eenheid. Zo ontstond in 1949 de West-Duitse staat (Bündesrepublik Deutschland – BRD). In de Sovjet-zone werd later op dat jaar de Deutsche Demokratische Republik (DDR) boven de doopvont gehouden. De opdeling in west en oost van Duitsland was een feit.

Terwijl West-Duitsland zich ontwikkelde tot een “prille democratie” en met een “Wirtschaftswunder” langzaam maar zeker uit het economische dal kroop, bleef de DDR een economische woestijn, geregeerd door de almachtige communistische SED (Sozialistische Eenheitspartei Deutschlands).

De bom barst

Het ongenoegen van de bevolking in de Sovjet-bezettingszone was groot. Alle nog aanwezige belangrijke economische potentieel werd er naar de Sovjet-Unie versleept. Na een zoveelste gecontesteerde maatregel van het SED-politbureau (een feitelijke loonsverlaging van 10%) legden op 16 juni 1953 enkele honderden bouwvakarbeiders spontaan het werk neer. Hun aantal groeide en voor de volgende dag werd opgeroepen tot een algemene staking. De West-Berlijnse radiozender RIAS berichtte hierover en zorgde ervoor dat het nieuws in de hele DDR bekend werd.

17. Juni 1953 / Volksaufstand in der DDRIn de vroege morgen van de 17de juni hadden zich al tienduizenden betogers in Oost-Berlijn verzameld. Hun aantal groeide gedurende de dag aan, terwijl ook op honderden andere plaatsen in de rest van de DDR werkonderbrekingen voorkwamen. De schattingen over het totaal aantal mensen dat aan de protesten deelnam variëren van 400.000 tot 1,5 miljoen, verspreid over meer dan 500 plaatsen in de DDR.

De eisen van de betogers ontwikkelden zich gedurende de dag. Begon het als protest tegen de arbeidsnormen, gaandeweg werden politieke eisen gesteld en werden (politieke) gevangenen bevrijd. De betogers die opstapten onder Duitse vlaggen, scandeerden leuzen tegen de communistische machthebbers en de Sovjetbezettingstroepen en voor vrije verkiezingen en Duitse eenheid. Voor “Einigkeit und Recht und Freiheit” zoals het in het Duitse volkslied zo treffend klinkt.

Stenen tegen tanks

Het DDR-regime was helemaal niet opgewassen tegen zo’n massale volksopstand en bevond zich al in staat van ontbinding. In een poging om hun eigen vel te redden besloten de DDR-machthebbers om de hulp van de Sovjet-troepen in te roepen. In een gemeenschappelijke actie van T-34-tanks van het Russische Rode Leger en de Oost-Duitse Volkspolizei werd de opstand met grof geweld neergeslagen.In verschillende Oost-Duitse steden kwam het nog in de namiddag van de 17-de juni tot straatgevechten tussen Russische T 34-tanks en burgers die met stenen die tanks bekogelden. Het werd een strijd van ‘David tegen Goliath’. Maar de Bijbelse geschiedenis herhaalde zich niet. Goliath won.

17 juniMeer dan 200 Duitse burgers betaalden hun moed met hun leven, nog eens 25.000 anderen werden opgepakt en weggevoerd naar strafkampen en 300.000 Oost-Duitse inwoners vluchtten naar West-Berlijn. 20 Russische soldaten kregen “de dood met de kogel” omdat ze bevelen negeerden en weigerden om op ongewapende Duitse burgers te schieten.

Muur der schande

Vrije verkiezingen kwamen er in de oostelijke Sovjetbezettingszone zeker niet. Steeds meer inwoners zochten hun toekomst in het westen. Oost-Duitsland stroomde geleidelijk leeg. Geconfronteerd met deze uitstroom van reeds 2 miljoen burgers besloten de communistische machthebbers in Oost-Berlijn om de grenzen met West-Duitsland hermetisch te sluiten. Het sluitstuk hiervan was de bouw van de Berlijnse Muur in 1961. Deze “Muur van de Schande” werd door de DDR-potentaten cynisch omgedoopt tot “een verdedigingswal tegen het fascisme”, sneed door straten, wijken, dorpen, huizen, families en vele levens. Wie ooit het nog verdeelde Berlijn bezocht – vandaag al mensen boven de 40 jaar – zal de beelden niet snel vergeten : beton, prikkeldraad, wachttorens, honden, mijnenvelden … en vele kruisjes met namen van mensen die hun vluchtpoging met hun leven moesten bekomen.

36 jaar later wel succes

De val van de Berlijnse muur in 1989
De val van de Berlijnse muur in 1989

Het zou duren tot het jaar waarin het DDR-regime zijn veertigste verjaardag vierde, vooraleer het gehate bouwwerk naar de geschiedenisboeken werd verwezen. In 1989, zesendertig jaar na de eerste volksopstand, trok het Duitse volk uit de “Ostzone” opnieuw massaal op straat voor “eenheid, recht en vrijheid”. In de eerste dagen van november, toen het volksprotest zijn hoogtepunt bereikte, demonstreerden in Berlijn alleen meer dan één miljoen mensen. In Leipzig waren het er 500.000. Op 9 november 1989 viel de Muur in Berlijn letterlijk en figuurlijk. Die dag maakten jubelende massa’s komaf met het communistische regime en de Duitse verdeling. Op 9 november 1983 werd gerealiseerd wat op 17 juni 1953 mislukte.

Een dag om trots op te zijn

De betekenis van 17 juni 1953 kan maar moeilijk worden onderschat. Het was de eerste volksopstand tegen een totalitair communistisch regime in het naoorlogse Europa. Andere volksopstanden zoals deze in Hongarije (1956), Tsjecho-Slovakije (1968) en in Polen (1980-81) volgden later.

Deze dag blijft dan ook één van de grootste uit de Duitse geschiedenis. Een dag om trots op te zijn. Niet alleen voor de Duitsers maar ook voor iedere Europeaan die “recht en vrijheid” hoog in het vaandel voert. En voor alle mannen en vrouwen die via hun militaire dienstplicht – van ons leger en alle verbondenen – er voor zorgden dat overal in Europa de communistische tirannen konden inpakken.

Filmpjes: