We worden overspoeld door allerlei initiatieven rond 100 jaar Eerste Wereldoorlog. Hopelijk blijft het niet bij een herdenken om te herdenken, maar worden er uit de herinnering ook lessen getrokken voor vandaag en morgen. Enkel door parallellen te trekken naar het heden, zullen we ook jonge mensen aanspreken.
Om de jongere generaties gemakkelijker bij de herdenkingen te betrekken kan gebruik worden gemaakt van een 5-tal ingangen.
Vrijwilligers
Op 5 augustus 1914, daags na de Duitse inval, deed koning Albert een passionele oproep om zich vrijwillig aan te melden bij het leger. ‘Gedenkt vóór de vijand, dat ge strijdt voor de vrijheid en voor uw bedreigde haardsteden. Vlamingen, gedenkt de slag der Guldensporen, en gij, Walen van Luik, die reeds de eer hebt in het vuur te staan, gedenkt de 600 Franchimontesen’.
Zo erkende de koning impliciet het bestaan van 2 bevolkingsgroepen in België. Vanuit die vaststelling gaf hij meteen hoop aan de Vlaamsgezinden en dat op de eerste dag van de oorlog. Toen de koning na de oorlog geen conclusies trok uit zijn oproep, was de teleurstelling navenant.
Hier gaat het ons echter in de eerste plaats om het ronselen van vrijwilligers. De koning had een gevoelige snaar geraakt. Ruim 20.000 vrijwilligers traden in dienst, waaronder vele jongemannen. Velen beseften allicht niet wat hen te wachten stond. Bij bezoeken aan militaire begraafplaatsen worden we nog altijd met onze neus op de feiten gedrukt. Onder de gesneuvelden waren velen de tienerjaren nauwelijks ontgroeid.
Gezagsdragers zagen er geen graten in om jongeren de strijd in te sturen. Jong geleerd, is oud gedaan. Op 5 april 1915 werd prins Leopold, de latere koning Leopold III, tijdens een plechtigheid op het strand van De Panne opgenomen in het 12de Linieregiment. Hij was toen nauwelijks 13 jaar en 5 maanden. Maar net als zijn vader bleef de prins natuurlijk buiten schot.
Zelfs religieuze leiders riepen op tot geweld. Op Kerstmis 1914 publiceerde kardinaal Mercier de herderlijke brief “Lettre pastorale sur le patriotisme et l’indurance”. Hierin zette hij de gelovigen er toe aan de wapens op te nemen tegen de bezetter.
Dàt nooit meer !
Onze pioniers waren daarin zeer duidelijk. Er mocht nooit meer worden geronseld voor oorlogsvoering. Zij beseften maar al te goed dat ze niet meer dan kanonnenvlees waren om de belangen te dienen van een elite die wel het hoge woord voerde, maar de daden aan anderen overliet. Desondanks mobiliseerden vrijwel alle landen voor de massaslachting in de Tweede Wereldoorlog. Collaborerende Vlaamsgezinden riepen op om te gaan vechten aan het Oostfront, waardoor eens te meer zovelen in het ongeluk werden gestort. Anno 2013/14 worden er in Vlaanderen strijders gerekruteerd voor de uitzichtloze Syrische burgeroorlog…
Gas
Bij de Duitse opmars in 1914 deden er zich dramatische toestanden voor langs de ‘via dolorosa’, de terugtrekking van het Belgische leger vanuit het Luikse via Aarschot, Leuven, Antwerpen enzovoort richting de IJzer. Daar transformeerde de bewegingsoorlog in een stellingenoorlog. De legers zaten vast. Het vrije België beperkte zich tot Bachten de Kupe. De rest was bezet gebied.
Om toch maar beweging te krijgen in de frontlijn, probeerden de Duitsers vanaf september 1915 een nieuw wapen – gas – uit. De makers waren vindingrijk. Uiteindelijk werden er 18 verschillende soorten gas gebruikt, waaronder chloorgas, fosgeen en mosterdgas, het zogenaamde Yperiet. Vele soldaten stierven een gruwelijke dood. Anderen ondervonden nog jaren later hinder van de aanvallen.
Dàt nooit meer !
Voor de oud-strijders moest gas uit de wereld worden gebannen. Maar dat was buiten niets ontziende despoten gerekend. Nog geen 20 jaar na de Grote Oorlog vergasten de nazi’s joden, zigeuners en dissidenten in de uitroeiingskampen. En gas blijft in trek. Enkele maanden geleden werden we nog geconfronteerd met de schokkende beelden van de gasbombardementen in Syrië…
Scheidingsmuur
Tijdens de Grote Oorlog trokken de Duitsers langs de Belgisch-Nederlandse grens een elektrische draadversperring op om desertie, smokkel, spionage en een vluchtelingenstroom te verhinderen. Vele gewone burgers die probeerden de draadversperring over te steken, werden geëlektrocuteerd of doodgeschoten.
Dàt nooit meer!
Maar sinds de Eerste Wereldoorlog werden nog tal van muren gebouwd om mensen en volkeren van elkaar te scheiden. Het IJzeren Gordijn en de Berlijnse muur moesten mensen beletten de communistische ‘heilstaat’ te ontvluchten. De muur in Belfast scheidde katholieken en protestanten. De Verenigde Staten wierpen een barrière op aan hun zuidergrens met Mexico. Egypte trok op aansturen van de VS en Israël op zijn grens met Gaza de ‘muur der schande’ op, om de blokkade van de Strook van Gaza verder op te voeren…
Vluchtelingen
Tijdens de Eerste Wereldoorlog gingen Vlamingen en anderen op de vlucht voor het oorlogsgeweld en vonden zij een veilig onderkomen in Nederland, Frankrijk en Engeland. Geboortestreken, dorpen, huizen en families werden verlaten voor onbekende oorden, een traumatische ervaring.
Dàt nooit meer!
Ook op dit vlak is er weinig nieuws onder de zon. Wereldwijd slaan nog altijd mensen op de vlucht voor hongersnood, terreur en vervolging omwille van etnische, politieke of religieuze gronden. Velen beproeven hun geluk elders, maar de ontvangst is lang niet altijd even vriendelijk. Ten einde raad betalen ze zich soms blauw aan mensensmokkelaars. Maar waarom zouden ze bij uitwijzing terugkeren naar hun onveilige moederland ? Denken we maar aan de Afghaanse jongeren…
Zelfbestuur
Over de rol van de Vlaamsgezinde Frontbeweging wordt vandaag in alle talen gezwegen. Die geschiedenis mag niet in een Belgische doofpot worden gestoken. Natuurlijk hebben aangedikte verhalen bijgedragen tot mythevorming. Maar dat doet niets af aan de historische kern. Die is waarheidsgetrouw.
Uit dagboeken van frontsoldaten vernemen we vaak dat jonge vrijwilligers naar het front vertrokken als Belgische patriotten, maar terugkeerden als ‘Vlaamsbewuste’ strijders voor gelijke rechten tussen Walen en Vlamingen. De eerste stappen naar een confederaal België werden gezet aan de IJzer, tijdens betogingen, door het verspreiden van vlugschriften, door de Open frontbrieven, …
‘Wij eisen Vlaamse regimenten’, ‘Vlaams bloed eist recht’, ‘Leve een vrij Wallonië, leve een vrij Vlaanderen in een onafhankelijk België’. Het zijn maar enkele van de vele leuzen tijdens en onmiddellijk na de oorlog. Bekrompen was het alleszins niet. Te dikwijls wordt genegeerd dat de Amerikaanse president Woodrow Wilson zich in 1918 uitsprak voor het zelfbeschikkingsrecht van alle volkeren.
Heldenhuldezerk ontworpen door Joe English, hij was een kunstenaarsoldaat geboren uit een Ierse vader en een Vlaamse moeder. Joe stierf op 31 augustus 1918 in het veldhospitaal in Vinkem.
Na de Tweede Wereldoorlog werd het recht op zelfbeschikking zelfs internationaalrechtelijk bekrachtigd. Maar dit recht blijft veelal dode letter. Vandaag kennen we nog veel te veel volkeren zonder staat. Denk maar aan de Basken, Bretoenen, Catalanen, Schotten, maar ook aan de Koerden, Palestijnen, Tibetanen en … Vlamingen.
Lionel Vandenberghe was voorzitter van het Ijzerbedevaartkomitee en nadien senator
www.vosnet.org