Jaarlijks herdenkt de vzw Pacificatielezingen met een prestigieuze lezing de Pacificatie van Gent en haar rijke erfenis voor de Nederlandse cultuurgemeenschap en dit afwisselend in Gent en in Breda. VOS herkent in de historische gebeurtenissen en in haar herdenking haar idealen van vrede, zelfbestuur en verdraagzaamheid en ging daarover op gesprek bij voorzitter Lieven Decaluwé.
* De Pacificatie van Gent, u zegt ?
“De Pacificatie van Gent is een overeenkomst uit 1576 tussen zeventien Nederlandse gewesten. Ze was één grote intentieverklaring voor vrede en godsdienstvrijheid – zeg maar verdraagzaamheid. De Pacificatie van Gent was een uniek initiatief. Normaal was het immers de Spaanse koning die het initiatief nam tot de Staten-Generaal, de vergadering waarin de afgevaardigden van de Provinciale Staten (standen) van alle gewesten in de Nederlanden zetelden. In die zin was de Pacificatie van Gent ook een eerste teken van democratie in een rijk dat geregeerd werd door een vorst met absolute macht. Dat signaal was niet te onderschatten. Het kwam van rijke, machtige gewesten zoals het graafschap Vlaanderen en het hertogdom Brabant en het opstandige Holland en Zeeland.”
* Waarom in Gent ?
“Voor de ondertekening waren in Breda de voorbereidende onderhandelingen gevoerd. Maar in de toenmalige Nederlanden was Gent de meest rustige stad. Brussel was te rumoerig. En in Antwerpen hadden muitende Spaanse troepen de stad aan de vooravond van de ondertekening in brand gestoken. Je moet weten dat één van de belangrijke aanleidingen tot de Pacificatie precies die Spaanse bezettingsmacht was. Filips betaalde hun soldij niet meer en dus trokken de soldaten plunderend rond.”
* De Pacificatie zette dus vooral in op vrede ?
“Inderdaad. Vrede stond ook gelijk aan het opnieuw opstarten van economieën. Je hebt hier niet te maken met gevestigde staten. Dit was geen oudmodisch vredesverdrag zoals we zoveel eeuwen later het verdrag van Versailles zouden kennen dat hoofdzakelijk een afrekening was. Dit was veel idealistischer. Raoul Van Caenegem van de UGent gaat zo ver om deze Pacificatie te plaatsen in grote stromingen als de vrijheidsstrijd in Amerika, de Franse revolutie, … Deze regio’s wilden niet ontrouw zijn aan de Spaanse koning. Ze wilden dat hun samenleving ‘bleef draaien’, dat de mensen terug wat geluk konden vinden. Als godsdienst daarvoor een probleem was, moest dat worden opgelost, met een vorm van passieve tolerantie. De Pacificatie was een laatste poging om de Nederlanden samen te houden. Dat zijn interessante gegevens om ook vandaag de dag bij stil te staan.
Het heeft niet lang mogen duren. Van 1577 heerste er in Gent de calvinistische dictatuur. Daarna kwam er het Plakkaat van Verlatinghe dat de Spaanse koning afzwoer. Waarna de breuk op staatkundig en godsdienstig vlak een feit was. Met de Unie van Utrecht en de Unie van Atrecht zou de scheiding van de Nederlanden definitief worden ingezet.”
Onze Vlaamse gewesten erkenden in de 16 deals
* Kan je die samenwerking van Nederlandse gewesten, voor de scheiding dan, zien als een streven naar zelfbestuur in een Europese context ?
“Holland en Zeeland waren de rijkste gebieden uit die tijd. Wat zij en de andere Nederlandse gewesten aan verdragen afsloten, was toen van ‘wereldbelang’, als je je beperkt tot West-Europa toch. Grote rijken als Spanje en Frankrijk : iedereen keek ernaar. Een conflict in dergelijk gebied heeft altijd een weerslag op de streken er omheen. Dat hebben we in de geschiedenis sindsdien tot in den treure ervaren. En vrede in zo’n kerngebied is meteen ook de vrede van héél Europa. Europa is hier dan minder territoriaal bedoeld dan het typisch Vlaamse territoriale denken over ‘Vlaanderen / de Nederlanden in Europa’. Daarbij, in Nederland denkt men niet zo. In contacten voel je dat de Groot-Nederlandse gedachte voor hen al lang is achterhaald. Wel waarderen Nederlanders de culturele en taalverbondenheid met Vlaanderen. Ze zien eerder de eeuwenlange geschiedenis die ze delen met Vlaanderen of, zo je wil, België.”
* Waar vindt de vzw Pacificatielezingen zijn oorsprong ?
“De herdenking van de Pacificatie is in Gent een oude traditie. In 1876 ging een grootse viering van de Pacificatie van Gent gepaard met hevige ideologische twisten tussen liberalen, die ‘de verdraagzaamheid van Oranje hoog hielden’, en de katholieken, die ‘verdrukkers van Spaanse katholieken’. Ook in 1976 was er een grote herdenking. Er was een opvoering van Don Carlos, een tentoonstelling ‘Eenheid en scheiding’. In 1981 begon de Marnixring met de lezingen, die later aan een aparte vzw werden toevertrouwd en een jaarlijkse traditie werden.”
Wat waren hoogtepunten uit de voorbije jaren ?
“De thema’s uit de eerste jaren getuigen van een grote vooruitziendheid. Dirk Dolman bracht het parlement als middel tot pacificatie terug op de voorgrond. Edward Schillebeeckx sprak over vrede door gerechtheid. Inzake ‘godsvrede’ en diversiteit mochten we eminente sprekers zoals Han Entzinger en Ludo Abicht ontvangen. De schrijfster Hella Haase, lid van de Koninklijke Academie voor Nederlandse Taal- en Letterkunde, was ongelooflijk boeiend over de gemeenschappelijke literatuur van Nederland en Vlaanderen, evenals Marita Mathijsen over de gevolgen van de scheiding in 1830 voor de Nederlandse en Vlaamse literatuur. De lezing van dit jaar door Luc Devoldere, hoofdredacteur van Ons Erfdeel, ware voor elke Vlaming en Nederlander verplichte lectuur. In elk geval kan de pacificatiegedachte een breed palet aan thema’s beslaan.”
* Bleef de samenwerking tussen Vlamingen en Nederlanders in de organisatie behouden ?
“In Nederland leert men op school over de Tachtigjarige oorlog en de Pacificatie van Gent, namelijk als begin van de opstand van Willem van Oranje tegen Spanje. Dat helpt. Na de eeuwfeesten bleef het thema Vlaanderen-Nederland altijd behouden. En we ondervinden nooit problemen om Nederlanders hierheen te krijgen.
Mij verwondert altijd dat Vlamingen niet weten wie er in Nederland interessant of bekend is, en omgekeerd. Zo kregen we vragen over Gerard Mortier. De man is intendant geweest van de Salzburger Festspiele! Luc Devoldere was in Nederland een openbaring : 300 luisteraars die hem niet kenden. Anderzijds vroegen de Vlamingen zich af : wie is Paul Schnabel, nochtans één van de 10 meest invloedrijke intellectuelen in Nederland en tot vorig jaar hoofd van het Sociaal en Cultureel Planbureau ? Wie is Herman Pleij ? De uitwisseling tussen Nederland en Vlaanderen heeft nog altijd grote zin. We weten veel te weinig van elkaar. Voor mij is het een verrijking deze Nederlandse sprekers te leren kennen. Het zijn allemaal ‘vrienden van Vlaanderen’.”
* Kan de vzw Pacificatielezingen ook in de toekomst een rol spelen ?
“Ik denk van wel. De vzw moet de symboolwaarde van de Pacificatie in ere houden en de historische idealen van de Pacificatie als een actuele inspiratiebron gebruiken. De geschiedenis is immers een dynamisch gegeven en het is alleen vanuit deze dynamiek dat we het maatschappelijke gebeuren van ruim vier eeuwen geleden ook vandaag nog zin kunnen geven. Er is dus niet één exclusieve interpretatie van de Pacificatie van Gent. Die is er historisch zelfs nooit geweest. Deze bedenkingen over het verleden gelden onverminderd voor de samenleving van vandaag. Alleen in een kader van verscheidenheid kan eigenheid ten volle tot ontplooiing komen. Is je eigenheid immers niet je anders-zijn ?
Het is dan ook een goede zaak om op te komen voor een eigen plaats van de Nederlandse cultuurgemeenschap in een multiculturele wereld. Op die manier vrijwaren we immers zowel de mondiale verscheidenheid als de Nederlandse eigenheid. Maar, tegelijk en even dwingend moeten we opkomen voor verscheidenheid binnen die Nederlandse cultuurgemeenschap, want zonder Nederlandse verscheidenheid kan er al evenmin Nederlandse eigenheid bestaan.
De Pacificatielezingen vzw moeten zowel eigenheid als verscheidenheid promoten en dat kan alleen wanneer we met respect en verdraagzaamheid alle culturen, religies, leeftijden, klassen, standen, geslachten, talen, enz. binnen en buiten de Nederlanden laten deelnemen aan onze eigenste verscheidenheid. Alleen dan is een vreedzame samenleving mogelijk. Alleen dan blijft de Pacificatie leven.”
Kristin De Winter – www.vosorg.net