Willen de Europese moslims wel integreren ?
Op 13 februari overleed professor emeritus Urbain Vermeulen van de KU Leuven en de UGent. Hij was sedert een halve eeuw islamoloog en arabist. Met het groeien van de moslimgemeenschap in West-Europa stelde hij zich steeds vaker en sterker de vraag of die inwijkelingen wel willen integreren. Ongeveer een jaar geleden had ‘t Pallieterke voor het laatst een interview met hem. U leest het onbewerkte interview hieronder.
Voor het huis van professor Urbain Vermeulen staat een knoestige kampeerwagen, een familiale trofee die wijst op verre reizen en een avontuurlijke geest. Zijn zwerfwagen was één van de eerste in België en is intensief gebruikt. Urbain Vermeulen is historicus van opleiding en hij koos nadien voor een studie Arabisch, islam en Hebreeuws. Zijn boeken, cursussen, lezingen over de Arabische wereld, Iran, de islam en de moslims draaien niet rond de pot.
‘t Pallieterke: is er een “vijfde colonne”, een geheime ondergrondse organisatie, van moslims in Europa ?
Urbain Vermeulen : “Er bestaat een vijfde colonne van moslims in Europa. België laat 274 Syrische vluchtelingen binnen, tel daarbij de illegale inwijkelingen uit dat land. Ik zou willen weten, wie zijn dat, welke contacten hadden en hebben zij ? Dat is essentieel voor de veiligheid van de Belgen. De Somaliërs arriveren hier, groeien in aantal en houden zich aan hun traditie van de vrouwenbesnijdenis, en zo schep je het ene na het andere probleem. Wij weten bitter weinig over de moslims in Europa. Wie zijn zij, welke netwerken hebben zij ? De burgemeester van Vilvoorde biechtte op dat hij zijn jihadi’s niet kende en verbaasd was over hun aantal. Wat is dat voor een burgemeester ? Ofwel heeft hij één en ander verwaarloosd, ofwel heeft hij feiten, als socialist en uit politieke correctheid, te laat en fout ingeschat. De moordenaars bij Charlie Hebdo waren bekend bij de Franse en de Amerikaanse politie. Waarom liet men hen betijen ? De tegenwerping luidt, maar zij hadden niks misdaan, het waren verdenkingen. Daarop zeg ik: les valeurs républicaines moet je toch niet tot in het zotte toepassen zodanig dat je er zelf het slachtoffer van wordt ? Charlie Hebdo bewijst de mislukking van het Europese vreemdelingenbeleid.”
’t Pallieterke : we zullen de moslims toch integreren ?
Urbain Vermeulen : “Met de grote aanwas van moslims in Europa is dé essentiële vraag niet of deze integreerbaar zijn, dan wel of zij willen integreren, en over dat laatste heb ik na vijftig jaar islamstudie, met reizen en veel gesprekken in het Midden-Oosten, groeiende twijfels.”
’t Pallieterke : meer en meer rijst vraag, kunnen wij moslims massaal wegsturen ?
Urbain Vermeulen : “De roep om moslims uit West-Europa te repatriëren naar hun landen van oorsprong, klinkt luider. Mijn grote vraag is, hoe zal men dat concreet aanpakken ? Men kan die honderdduizenden niet-Europeanen toch niet op transport zetten. Ik geef wel toe dat er in een recent verleden massale repatriëringen hebben plaatsgevonden. Denk aan de grote scheiding in 1947, de “Partition”. Na de Indiase onafhankelijkheid trokken moslims naar Pakistan, en hindoes zochten India op. Na de Eerste Wereldoorlog zijn honderdduizenden Grieken moeten vertrekken uit Turkije. Veel “pieds noirs” dienden Algerije te verlaten na de onafhankelijkheid van die kolonie.”
’t Pallieterke : de Koran is een onverbiddelijke leidraad, juist ?
Urbain Vermeulen : “Dat is een heel groot probleem. In de Koran staat dat men ongelovigen het hoofd mag afhakken. Gold dat voor de tijd van de profeet of is het een beginsel met eeuwigheidswaarde ? Ofwel past men het letterlijk toe, vandaag, ofwel zegt men neen, de tijden zijn veranderd en dit is voorbij. In de tijd van de profeet waren de ongelovigen de Mekkanen, de inwoners van Mekka, die nog geen moslims geworden waren. Christenen en Joden, volkeren van het boek, vielen niet onder die definitie.”
’t Pallieterke : is een imamopleiding in België een oplossing ?
Urbain Vermeulen : “De kennis van de moslims over hun eigen geschiedenis en traditie is meestal zeer beperkt tot onbestaande. Door het feit dat er geen leergezag is in de islam, is deze godsdienst een chaos van strekkingen en strekkinkjes. Tel daarbij dat de theologie van de islam een zwakke geesteswetenschap is en weinig grote geesten lokt. Wat is de kennis van de imams in Europa ? Die is volgens mijn ervaring zeer beperkt. De imamopleiding van de moslimhogeschool in Rotterdam is weinig ernstig en draait uit op een mislukking. Om een imamschool in Vlaanderen te vestigen, zou de Moslim-executieve het initiatief moeten nemen, zoals de rooms-katholieke Kerk dat doet met seminaries, en de protestanten een theologische faculteit hebben opgericht in Brussel. Imams, priesters en dominees opleiden is geen taak van de Belgische overheid.”
’t Pallieterke : moslims zijn diepgelovig en zij getuigen van hun geloof in het ontkerstende Westen…
Urbain Vermeulen : “Hmm. De godsdienstige praktijk van het leeuwendeel van de moslims is flinterdun. De meesten volgen de vijf zuilen van de islam, bijvoorbeeld, de vasten, de dagelijkse gebeden, de bedevaart naar Mekka, de aalmoezen… In het christendom is de theologie een brede geesteswetenschap, dat is niet zo in de islam. Over God is alleen te melden wat hij zelf heeft gezegd en wat zijn gezant, Mohammed, heeft verklaard, aldus de moslims. Over de vrije wil, de goddelijke almacht en het scheppingsbeginsel, typische terreinen van speculatie en debat in de Griekse filosofie, en de christelijke theologie, hebben theologen als al-Ash’ari en al-Maturidi van rond het jaar 1000 weinig te melden. Dat zijn kwesties waarover moslims zich amper gebogen hebben, of die bij hen niet leiden tot grote maatschappelijke gevolgen, zoals in het christendom. In de islam is men het over niks eens, wat het discussiëren met een moslim haast onmogelijk maakt. Er is geen gezagvolle stem, geen gezagvol instituut, geen gezagvolle traditie die de hoofdlijnen uitzet. Iedereen zegt over de andere dat wat die beweert niet strookt met de waarheid. Essentieel voor de islam is de sharia, de wet, maar die bestaat niet als abstract begrip, meteen moet je duiken in de “fiqh”, de rechtsleer, en die regels moeten gevolgd worden. De bronnen, “oesoel”, zijn één zaak, het positief recht, “foeroe”, de takken van de rechtsboom, maakt in detail het verschil in de interpretaties. Het wettisme van de islam ankert zeer diep, bijvoorbeeld als erfrecht, als strafrecht, als hoederecht.” (zie ook kader: Joods-islamitisch gemenebest).
’t Pallieterke : de grote wereldgemeenschap van de moslims, de oemma, is veraf ?
Urbain Vermeulen : “De soennieten en de sjiieten groeien na een langere tijd van rust en vrede opnieuw sterker uit mekaar, waarop een grote clash tussen die twee tradities zal volgen. Daarbij is de vraag voor Europa, welke strekking zullen wij steun betuigen ? Geen enkele, één van de twee, en zal die keuze dezelfde zijn als die van de Amerikanen ?”
’t Pallieterke : kan een democratie gedijen in het Midden-Oosten ?
Urbain Vermeulen : “Staatsrechtelijk denkt de islam volgens twee beginselen. Er zijn de “ahl as-sayf”, de lieden van het zwaard, en de “ahl al-qalan”, de lieden van de pen. Het zwaard heeft altijd de zeggenschap, want een zwaard kun je iemand in de nek leggen om hem te bedwingen. Het Egyptische staatshoofd, generaal Sissi, is van de “ahl as-sayf””.
’t Pallieterke : de vierde-eeuwse christelijke kerkvader Augustinus van Hippo was een Berber…
Urbain Vermeulen : “Er was een herdenking van de geboorte van Augustinus als grote nationale held van voor Mohammed, maar de toevoeging Heilige kon er niet af. Tunesië was de bakermat van het christendom in Noord-Afrika, wat niet belette, ondanks die sympathie voor Augustinus, dat het Institut des Belles Lettres Arabes van de Witte Paters in Tunis tijdens de Arabische Lente aangevallen is, waarbij een antiwesterse en antichristelijke inspiratie aanwezig was. Bij mijn laatste bezoek aan Homs in Syrië, tien jaar geleden, logeerde ik bij de aartsbisschop. Die zei bij het afscheid iets wat ik nooit zal vergeten : “Mijnheer de professor, als de moslims hier de macht in handen nemen, dan zullen wij niet de tijd hebben om onze koffers te pakken.” Het is zover. In de wieg van het christendom, en die is oosters.”
’t Pallieterke : Edward Said, een man van de letterkunde, noemde de oriëntalistiek, uw studieterrein, verziekt door het kolonialisme en Europese rassenwaan. Heeft hij gelijk ?
Urbain Vermeulen : “Ik heb mij gedurende mijn ganse loopbaan verzet tegen de visie van Edward Said. Op een lezing aan de Nationale Universiteit van Singapore, met veel hoofddoekjes in de aula, heb ik dat zeer vroeg en publiek gezegd in een haast gewijde stilte. Mijn laatste les voor het emeritaat heb ik eveneens gewijd aan het oriëntalisme van die man. Zijn stelling is een ontkenning van het wetenschappelijke denken en heeft de kijk op de geschiedenis, de taal en de filosofie van de moslims kwaad gedaan. De jongere generatie van arabisten en islamologen begint zich daar stilaan aan te ontworstelen. Verdoezelen is een constante in ons vak, want er bestaat een heilige schrik voor de werkelijkheid, de waarheid. Spreek met japanologen, met sinologen en die zijn even huiverig om een kritisch woord te lossen over de verschrikkingen vandaag en in het verleden in China en in het verleden in Japan. Wetenschappers onderhouden met hun vakgebied een liefdesband en die passie houdt men instinctief graag zuiver. Bij de islamologen is die hang naar mooipraterij wat sterker, want men wil de beschuldiging ontlopen van moslimhaat, zijn contacten in het land van studie positief houden en geen breuk riskeren met de confraters. Hier bij ons is de geschiedenis van de oriëntalistiek weinig tot niet bekend. De Europeanen hebben altijd belangstelling opgebracht voor andere culturen, en de middeleeuwer Robertus van Kent was de eerste om via een parafrase van de Koran het christelijke Europa in contact te brengen met het boek van Allah.”
‘t Pallieterke: laat de vrije meningsuiting alles toe ?
Urbain Vermeulen : “Ik ben een honderdprocentige verdediger van de vrije meningsuiting, maar ik zie geen conflict met een stelregel van fatsoen en terughoudendheid. Toen de Vlaams-Marokkaanse regisseur Ben Chikha een blote Onze-Lieve-Vrouw in zijn theaterverhaal ten tonele voerde, was ik geschokt. Ik kan dus best begrijpen dat tekeningen van Charlie Hebdo de vrome moslims naar de keel grijpen. Provoceren om te provoceren zou ik nooit doen. Dat gaat voor mij op voor de christelijke heiligen, voor Boeddha, voor Jahweh, voor Mohammed.”
’t Pallieterke : moslims moeten niet het achterste van hun tong laten zien ?
Urbain Vermeulen : “Het beginsel van “taqiya” of “kitman” interpreteren westerlingen te breed. Dat is geen toestemming om overal en altijd te liegen. Wel is het de toestemming voor een sjiiet om zich in een regio met soennieten voor te doen als soenniet, om niet te worden blootgesteld aan vervolging, dus omwille van lijfsbehoud. Denk aan een katholiek in Amsterdam in de zeventiende eeuw die stiekem naar een schuilkerk gaat, maar op zondag aanschuift bij de protestanten en hun dominee. Anderzijds laat de profeet toe dat er mag gelogen worden als men daardoor een voordeel kan verwerven. Uitgesloten is dan weer kwaadsprekerij, “ghiba”, en dat is wetenschappelijk vervelend. Een moslim mag geen kwaad spreken over een andere moslim, dus zal een moslimwetenschapper een boek van een collega-moslim niet negatief recenseren, hij zal erover zwijgen.”
Frans Crols
Geen joods-christelijke cultuur, wel een joods-islamitische
Van de 6.000 verzen van de Koran zijn er ongeveer 600 met een juridische inslag. Tel daarbij de circa 6.000 verzen van de traditie (de “hadith”) met eveneens juridisch belang, werpt professor Vermeulen op (lacht) : “Ik kreeg tegenwind toen ik vertelde, er is geen joods-christelijke cultuur, neen, de joodse en de islamitische cultuur sluiten veel nauwer bij mekaar aan dan het jodendom en het christendom. Dat is een inzicht dat reeds op schrift gezet werd in 1833 door de islamoloog Abraham Geiger, een Joodse Duitser. De semitische volkeren delen hun hang naar strenge wetten. Het christendom ontsnapt aan die strakke normering, want is een kind van de Romeinse rechtstraditie met haar grotere ruimte om de wet aan te passen, te interpreteren. Ecclesia vivit legit romana. De Kerk leeft volgens het Romeinse recht. De Joden en de moslims delen hun wettisme, de besnijdenis, het verbod om varkensvlees te eten en andere voedingsrichtlijnen, enzovoort.”
Foto’s © Gazet van Hove.