Na amper drie jaar vond de VRT het nodig Het journaal op Eén in een nieuw jasje te stoppen. Wij vonden dat ook. Het decor was om te huilen. De pasjes van de journalisten van dienst waren om te lachen. De kleuren en de muziekjes waren om meteen ogen en oren te sluiten. Het gewiebel op de krukken, de witte sokken onder de geïnterviewde, meer dan eens was het werkelijk amusant.
Ook het nieuwe Journaal krijgt al meteen kritiek. Grafieken en beelden zijn al eens belachelijk overbodig, titels te groot of te klein. Maar een stap vooruit is het wel. Oef. In hun commentaar op de vernieuwing focusten de kranten vooral op vorm en stijl, wij hebben het liever over de nieuwe inhoud.
Op een openbare omroep mogen u en ik verwachten dat de informatie correct en zakelijk is, en dat de duiding in essentie voorbehouden blijft voor de externen. Bij een openbare omroep zoals de VRT hoort die duiding meerzijdig te zijn, zowel achter de schermen, bij de keuze van de thema’s die behandeld worden, bij de selectie van de “deskundigen” die de duiding komen geven, en bij de toonzetting van de interviews.
Dat de VRT doelbewust groen en rood personeel zou rekruteren, moet nog worden bewezen. Waarschijnlijker is het dat die kleuren al bepalend zijn voor het politieke profiel van de sollicitanten die zich aanmelden voor een job. Als daar vooral mensen uit de menswetenschappen op af komen (politieke en sociale wetenschappen, germanisten, et cetera), dan weet je dat de inkleuring al bij die bron is gebeurd. In die aanbodzijde zijn Vlaams-nationalisten, conservatieven of mensen met een economisch eerder rechts profiel verhoudingsgewijs minder vertegenwoordigd dan ze dat zijn in het electoraat en in de politiek. Onderzoek hierover bevestigt dat. Dat is niet de schuld van de VRT.
Soenens
De vraag is dan wel : wat doet de VRT met dat gegeven ? In het maatschappelijke veld staat ze in grote lijnen ter linkerzijde. Het ziet ernaar uit dat dit niet snel zal veranderen. En daar stelt zich een probleem.
Wat we van de VRT mogen verwachten, wordt voor een groot deel mee bepaald door de hoofdredacteurs. Björn Soenens komt het vaakst in beeld. Soenens (47) werkt al meer dan twintig jaar voor de VRT. Hij is nu 2,5 jaar hoofdredacteur van Het Journaal en laat zichzelf al eens interviewen over de Verenigde Staten.
In De Morgen (‘De media zijn te lang lui geweest’, 19 febr.) rammelt Soenens een pak algemeenheden af, waar we niet meteen veel wijzer van worden. De VRT wil “de kijker helder en correct informeren”, “de kijkers dienen”, “de mensen wijzer maken”, tja…
Wijzer
Wat is dat, “wijzer” ? Vanaf hier gaan de lampjes branden : “De journalistiek bedrijven die wij willen”, “de feiten inbedden in een ruimere realiteit”, “feiten gebruiken om onze raket te lanceren”, en “het nieuws moet verhalend en betrokken zijn”. Tja, laat ons zeggen, dat dit interessant is, maar troebel.
Nieuws heeft verschillende kanten, daar zullen weinigen een probleem mee hebben. Na de feiten over een vliegtuigongeval de kijker meegeven dat vliegrampen al bij al uitzonderlijk zijn, is best oké. Maar de rest van de cursiveringen hierboven hebben hun betekenis. Soenens klinkt als een pater-missionaris. Samengevat : “Wij omkaderen nieuws vanuit onze betrokkenheid om onze boodschap te lanceren”. Let op de cursivering (bis).
“We mogen geen foute vijandbeelden voeden”, voegt Soenens daaraan toe, waarmee de missionaris zichzelf ook uitroept tot rechter. Wie bepaalt namelijk wat een fout vijandbeeld is ? De burgers zelf, die – gelukkig toch ? – van mening verschillen over wat er in de wereld gebeurt ? Of de redactie van Soenens ?
Internet
Dat Soenens en veel van de zijnen nijdig zijn omdat een anders soortige “rotte” berichtgeving circuleert op het internet (bv. over de asielproblematiek) is hun volste recht. Die Gedanken sind frei. En inderdaad, op het internet spreekt ook de onderbuik van de samenleving al eens irritant, soms degoutant. Waarop stoelt de “wetenschap” van Soenen en co dat de VRT “alleen maar juiste informatie de wereld instuurt”. Precies die groeiende pretentie zorgt voor toenemende felle kritiek op sociale media over de VRT.
“Twitter lijkt wel een goor café aan de kaaien”, zei Kathleen Cools in Dag Allemaal (16 febr.). Opnieuw, dat is zeker zo. Maar het vogelenkoor van deze samenleving zingt nu eenmaal niet unisono. Haar snedige interviews zijn fantastisch voor gelijkgezinden, doch superirritant voor andersdenkenden. Is dat een probleem ? Neen, als…
Neen, als het ook eens omgekeerd mag. Dat gebeurt nu zelden of nooit. En dat is wél een probleem. Als Soenens een Brusselse hoteleigenaar opvoert die vluchtelingen onderdak geeft, is dat mooi nieuws. Nieuws uit het hart. Maar als een ruim deel, of zelfs een overgrote meerderheid, van de Vlamingen vanuit de ratio andere signalen uitstuurt, is dat evenzeer nieuws. Noem het verstandig nieuws. Alleen, dat wordt veel minder gegeven. In dit subtiele spel zit de manipulatie van Soenens en zijn team.
Alle kanten ?
“Wat is er fout mee om menselijke verhalen te tonen ?”, vraag Soenens zich af. Niets, als je ook laat zien dat er ook een andere kant aan dat verhaal zit. Een kant waar we via de VRT weinig over horen : vragen over de te grote aantallen vluchtelingen, over het grote percentage economische vluchtelingen, over het mislukken van spreiding ervan in Europa of in dit land, over de kostprijs van hypermigratie, over de culturele gevolgen, zelfs over de enige echte oplossing : help die mensen ter plaatse, of in de buurt…
“Naar alle kanten kijken”, zoals hij schrijft, dat doen Soenens en de zijnen veel te weinig. Dat blijkt uit incidenten rond het kritiekloze Bart Schols-interview van ex-Syriëstrijder Younes Delefortrie, of over de eenzijdige aanpak van politici als Sven Gatz, Bart De Wever of Joke Schauvliege. Dat blijkt uit de almaar driester geformuleerde meninkjes van ankers als Martine Tanghe (“en ze komen zelf van overal in de wereld”, over VS-maatregelen tegen Mexicaanse migratie) of Katheen Cools (“laat ons genieten van Bernie Sanders”, over de radicaal-linkse presidentskandidaat).
Opmerkingen hierover worden door links steevast geminimaliseerd – raak niet aan de “redactionele vrijheid”, weet je wel – maar die vlieger zal niet lang meer opgaan. De woede van de burger zal zich politiek vertalen.
Vertroebeling
“Constructieve verslaggeving vertroebelt het zicht op de werkelijkheid”, schreef de Nederlandse filosoof Ger Groot vorige week in Trouw. Dat fenomeen herkennen we in de VRT-benadering van de communautaire problematiek. Herinnert iemand zich één zakelijke reportage over BHV, over nationalisme, over Schotland en Catalonië, over het dossier van de geldtransfers ? Herinnert iemand zich één reportage met een kritische kijk op de EU ? Een diep kritische reportage over het syndicalisme ? Een tweezijdige reportage over Ronald Reagan, of Donald Trump, of Poetin, of Marine Le Pen ?
Als we ons niet vergissen, is het politieke succes van die figuren zo ongeveer recht evenredig met de moeite die links zich getroostte om ze te stigmatiseren. De VRT hoeft niet rechts of links te zijn, wel moeten rechts én links (en centrum) correct in beeld worden gebracht. Ook radicaal-rechts én radicaal-links, waarom niet.
Om af te ronden, nog even Ger Groot : “Vrijheid is een prachtig politiek ideaal… maar een staat moet het aan de burgers zelf overlaten hoe zij daaraan vorm willen geven. Zodra de staat meent dat zelf het beste te weten, gaat hij morele voorschriften opleggen, en voor je het weet ben je van een vrije samenleving beland in een ‘surveillancestaat’. Want op de naleving van al dat verplicht gestelde moois moet wel toezicht worden gehouden en hardnekkig onwilligen moeten worden gestraft”. De VRT leeft op kosten van de (Vlaamse) staat. Van links én rechts. Het is tijd voor een reactie op dat wijsvingertje van Soenens en co.
’t Pallieterke
Foto’s © Reporters & VRT.