Het multi-culturalistische gedachtengoed belemmert een kritische analyse van de ideologie achter islamitische rechtbanken. Wat gebeurt er eigenlijk bij shariaraden ? Zijn het echt uitingen van het verlangen naar identiteit, zoals multi-culturalisten beweren ? Dr. Machteld Zee (Universiteit Leiden) deed onderzoek naar Britse shariaraden en de politieke ideologieën van het multiculturalisme en islamitisch fundamentalisme.
In het Verenigd Koninkrijk bestaan ruim 80 shariaraden. De eerste Britse shariaraad werd opgericht in 1982 en is het product van een samenwerking tussen de Moslimbroederschap en Saoedi Arabië. De oprichters hadden het uitdrukkelijke doel om Islamitisch familierecht naar moslimgemeenschappen in Europa te brengen. Deze shariaraden staan op gespannen voet met westerse morele en juridische beginselen van vrijheid, gelijkheid en rechtvaardigheid.
Voorstanders van het multiculturalisme hebben echter de neiging om een geromaniseerde weergave van shariaraden te geven. Zo zouden deze rechtbanken voortkomen uit een spiritueel-religieuze behoefte uit islamitische gemeenschappen. En volgens deze gedachte moeten moslims de keuze krijgen om te kunnen kiezen voor “hun eigen recht”. Deze romantische blik belemmert aandacht voor de negatieve praktijken en de ideologie die schuilgaan achter deze raden.
In de praktijk blijkt er namelijk veelal sprake te zijn van onvrijheid. Het zijn veelal vrouwen die afhankelijk zijn van deze rechtbanken. Terwijl in Europa de laatste decennia het burgerlijk recht is aangepast om rechtsgelijkheid en vrijheid te vergemakkelijken, worden moslima’s onder leiding van islamisten en multi-culturalisten een theocratisch rechtsstelsel ingezogen waarin hun afhankelijkheid van de man centraal staat.
Dr. Machteld Zee is politicologe en juriste aan de Universiteit van Leiden. Ze is gepromoveerd op multiculturalisme, Islamitisch fundamentalisme en Shariaraden. Dit jaar verscheen haar boek “Choosing Sharia ?”. Ze deed over dit onderwerp uitgebreid veldwerk in Groot-Brittannië. Zij is als onafhankelijk wetenschapper niet aan een politieke partij gebonden.
Enkele weken geleden, begin maart, sprak Dr. Machteld Zee op het congres van de Beweging voor Naties en Vrijheid in het Vlaams Parlement in Brussel. De Nederlandse PVV (Partij voor de Vrijheid) van Geert Wilders en het Vlaams Belang zijn leden van die Europese beweging.
We geven u hier de volledige uitéénzetting van Machteld Zee weer :
“Ik vind het heerlijk om over mijn onderzoek te vertellen. Het thema vrijheid sluit er ook zo goed op aan omdat er sommige academici en in mijn vakgebied tamelijk veel academici ook geloven in vrijheid en dan de vrijheid om te mogen kiezen voor eigen recht. Minderheidsrecht, religieus recht. Dan bestaat de vrijheid uit het kunnen kiezen voor sharia. Zo was er in 2008 een lezing van een aardbisschop in Engeland, Rowan Williams, en hij stelde dat het mogelijk moet zijn voor moslims on te kiezen voor sharia, als zij dat willen. Moslims moeten kunnen kiezen uit rechtsmachten als het gaat om huwelijksgeschillen of financiële geschillen. En daar waren de Engelsen heel erg boos om geworden. De Britten waren heel erg boos op de aartsbisschop omdat hij stelde dat sharia een vrije keuze zou moeten zijn. Deze aartsbisschop lag zo onder vuur en er werd opgeroepen voor zijn ontslag, zelfs dat hij op gegeven ogenblik hulp kreeg van de hoogste Engelse rechter. Die hoogste Engelse rechter die zei “waarom zijn jullie toch zo geschokt ? Mensen kunnen al lang kiezen voor hun eigen recht, voor sharia. Dat kan namelijk onder de arbitrage-wetgeving. Waarom zijn jullie zo verbaasd ?”
En ook in academische kring is de stelling dat moslims moeten kunnen kiezen voor sharia tamelijk sterk. Dat is eigenlijk een ontwikkeling in het multi-culturalistisch denken. Dus vroeger was het multi-culturalisme gestoeld op uitzonderingen, bijvoorbeeld voor de rituele slacht, maar tegenwoordig is dat multiculturalisme gericht op juridische zelfstandigheid, juridische autonomie. Dus religieuze gemeenschappen en dus vnl. moslims moeten hun eigen rechtsstelsels kunnen hebben in Europa. En waarom ? Omdat er wordt gedacht dat het geloof zo belangrijk is, zo de kern van iemands identiteit, dat als je dat niet respecteert of erkent, er psychologische schade optreedt.
Wat denken multi-culturalisten wat sharia is ? Die moeten er namelijk wel een positieve gedachte over hebben. En dan inderdaad, het gaat volgens multi-culturalisten over beginselen. Sharia zijn religieuze beginselen die je vrij kan interpreteren om zo een invulling te geven aan je spirituele, religieuze identiteit. Dan is het natuurlijk maar fijn dat je lidmaatschap hebt van een religieuze groepering, want in het westen is iedereen sterk geïndividualiseerd en die gemeenschapszin is zo belangrijk. En dan zeggen ze uiteindelijk maar het mag niet schadelijk zijn voor de positie van vrouwen. Dus er moet een vrije keuze zijn, vrije toegang tot religieus recht maar het mag niet schadelijk zijn voor vrouwen.
En in die vier jaar dat ik mij op mijn proefschrift heb gericht, vond ik dat zo fascinerend dat ik in debatten heb gezegd ‘ja, dat is een geweldig idee, islamitisch recht en niet schadelijk voor vrouwen. Laten we dat doen. Vertel mij maar eens hoe ?’. En dan was het stil, flauw of ik was aan het provoceren. Neen, ik ben serieus. Vertelt u het maar. Dan kunnen we er over nadenken. U begrijpt, dan is het nooit tot iets nuttigs gekomen.
Dan weten we nu wat multi-culturalisten denken wat sharia is. Beginselen die je vrij kan interpreteren. Dan gaan we naar Engeland, waar ongeveer 80 à 100 shariarechtbanken zijn. Die zijn er al zo’n 25 jaar. De eerste sharia-raad is in de jaren ’80 opgericht, vroege jaren ’80 door de voormalige rector van de Al Azar universiteit in Caïro. De Al Azar universiteit is zelfs volgens de NRC een fundamentalistisch broeinest. Dan kunnen we er wel van uitgaan dat dit niet een gematigd instituut is. Hij was niet de enigste. Er was nog een andere. Een man die gestrand was in Saoedi-Arabië. Deze twee mannen zijn naar Engeland gezonden, een soort van missionarissen om daar islamitisch familierecht te brengen. Het is bijzonder interessant want dit was een tamelijk late vinding in mijn onderzoek omdat de gedachte heel stellig is dat die shariarechtbanken op een soort van natuurlijke wijze zijn ontstaan vanuit een religieuze behoefte, een spiritualistisch maatschappelijke behoefte. Het is niet zo. Ze zijn er daadwerkelijk naar geëxporteerd. En dan ook in een tijdperk, beginjaren ’80, toen Saoedi-Arabië samen met het Egyptisch moslimbroederschap is begonnen met die miljarden dollars de wereld in te sturen om daar moskeeën en onderwijs en imams mee te faciliteren.
Deze mensen, waarvan er ééntje nog leeft en nog werkzaam is bij de Londense shariaraad, die denken natuurlijk niet dat sharia bestaat uit beginselen die je vrij mag interpreteren naar gelang je eigen spirituele, religieuze identiteit. Neen, zeer zeker niet ! Sharia is, voor de niet-ingelichte, de leek, dat is dwingend recht. Het is gebaseerd op vier bronnen, ik noem er twee; de koran en de uitspraken van Mohammed en diens volgelingen. Het is een totalitair systeem. Dat betekent dat voor elk aspect van het leven sharia een voorziening heeft. Het varieert van hoe je je wenkbrauwen moet plukken tot hoe je een WC binnen moet lopen, tot hoe oorlog moet worden bedreven,, erfenissen, u beschrijft het maar, er bestaat een voorziening.
Mijn onderzoek richt zich vnl. op familierecht. Dus gaat het over echtscheidingen, erfenissen, voogdij, enz …De vraag is natuurlijk wat gebeurt er precies ? Wat gebeurt er bij sharia-raden ? Toen ik mijn onderzoek begon, had ik eerst een jaar achter mijn computertje gezeten, van alles gelezen, er stond allemaal arbitrage en geschillenbeslechting. Maar het werd mij nog niet duidelijk wat er precies gebeurt.
Ik ben dan naar Engeland gegaan. Ik heb er zes weken gezeten. Zo mogelijk iedereen in dat vakgebied gesproken, activisten, journalisten, die ene rechter die een belangrijke speech hield en overigens niets wist van wat er bij sharia-raden gebeurde. Een bijzonder interessante ervaring was dat. Wat gebeurt er precies ? Ik kan het u vertellen : 95% van de gevallen zijn echtscheidingsverzoeken ingediend door vrouwen. Dat is dus interessant want het hele academisch vakgebied stelt dat het gaat over arbitrage. Maar een verzoek tot echtscheiding, dat is één partij. En dan aan een rechter die niet direct het belang van de verzoekende partij in het oog heeft. Het zijn religieuze echtscheidingen. Je mag niet zomaar echt scheiden. Je kan niet zeggen ‘ik ben verliefd geworden op een ander, ik heb geen zin meer’. Neen, er moet echt een vaste grond zijn. Dat is ook zo in het Joodse familierecht. Zo kan er bijvoorbeeld sprake zijn van huiselijk geweld, of een man die langdurig afwezig is of een man die de islam heeft verlaten. En als er is voldaan aan die gronden, waarvoor soms ook bewijs geleverd moet worden, dan kan de rechter een echtscheiding toekennen.
Als er nu een echtgenoot is – soms is die niet meer in beeld want terug naar zijn land van herkomst – als die er nog wel is dan kan die dat actuele echtscheidingsproces frustreren en zo een vrouw jarenlang in huwelijkse gevangenschap houden. Dat betekent dat een vrouw da n al misschien voor het burgerlijk recht is gescheiden, maar niet volgens religieus recht. Dit geldt ook voor de orthodoxe Joden. Wat is het verschil ? Als een Joodse vrouw in huwelijkse gevangenschap wordt gehouden en zij krijgt toch kinderen buiten dat religieuze huwelijk, dan kunnen die kinderen niet huwen volgens het religieuze recht.
Wat is het vervelende als je als vrouw in huwelijkse gevangenschap wordt gehouden ? Je kan natuurlijk ook zeggen : het maakt me niet uit. Doe maar. Veel plezier. Neen, er zitten echt tamelijk nare gevolgen aan verbonden. Zo kun je bijvoorbeeld niet meer terug naar je land van herkomst of moeilijk want je kan vervolgd worden in islamitische landen voor huwelijkse ongehoorzaamheid. Het kan zelfs de doodstraf tot gevolg hebben als er roddels worden verspreid over eventueel overspel. Dat is levensgevaarlijk. Je kan de voogdij over je kinderen kwijt raken, die kan je ontnomen worden. Er is sprake van ‘sexuele opeisbaarheid’, wat eufemistisch is voor verkrachting. En dat is natuurlijk iets wat we niet willen.
Nu is er dus een geweldige beweging gaande en dat is protest, verzet van vrouwen zelf, vrouwen met islamitische roots, al dan niet zelf nog islamitisch. In Engeland heb je ook NGO’s die strijden tegen deze rechtbanken. In Nederland hebben we het geweldige ‘Act for freedom’ opgericht door een Pakistaans-Nederlandse vrouw en die heeft alternatieven bedacht, seculiere alternatieven waardoor vrouwen niet afhankelijk zijn van die sharia-raden. Die vrouwen worden in een theocratisch stelsel gezogen met religieus recht en dan moeten ze aan die man vragen ‘aub, kunnen we scheiden ? Wil je me niet vasthouden in een situatie van huwelijkse gevangenschap’. En als die man weigert, dan moeten ze gaan smeken bij zo’n islamitische rechter en dan zeggen die rechters zelf of sommige multi-culturalisten : ‘ja die sharia-raden, die helpen vrouwen’. Dus ze hebben een heel stelsel ingericht om vrouwen die naar Europa zijn gegaan, om die niet te laten vallen onder het Nederlandse of Belgische burgerlijk recht.
Er is hoop. Er zijn nu twee seculiere alternatieven voor die sharia-raden in Nederland. De eerste is het kunnen doen van aangiften. Een vrouw vasthouden in huwelijkse gevangenschap is sinds een jaar of twee strafbaar in Nederland. Een Joodse vrouw heeft aangifte gedaan en die man die schrok daar zo van dat hij na jaren lang toch heeft meegewerkt.
Een andere optie is de onrechtmatige daad. Dit betekent dat een Nederlands burgerlijk rechter niet de echtscheiding zelf uitspreekt, maar dan wijst hij die moeilijkheden aan van huwelijkse gevangenschap en dan moet die echtgenoot meewerken aan die echtscheiding. Twee maanden geleden was er zo’n zaak in Nederland. De moslima’s die vastzitten in huwelijkse gevangenschap zijn niet van die droeftroeters, het zijn sterke vrouwen en die willen niet naar die sharia-raden. Terecht, die willen dat het Nederlandse recht hen helpt in tijden van nood. Er kwam een rechter en die hoorde de eis van de eisende partij. Die hoorde het een beetje aan en die zei ‘ja, ik heb het dossier niet echt gelezen, ik heb geen tijd gehad, ik neem het over van een collega’. Die hoorde het een beetje aan en die zei ‘ja, ik ben zelf katholiek. Dit is gewoon een religieuze kwestie. Dat moet u maar onderling uitzoeken. Dus ik verwijs u door naar de Londense sharia-raad’.
Dan heeft die stichting jarenlang gevochten voor burgerlijke rechtbanken en dan zegt die rechter doodleuk ‘u gaat daar maar heen’. Er was geen proces-verbaal in deze zaak, want in het kader van bezuinigingen is er niet altijd een griffier meer aanwezig. Dus dat is drama op drama op drama.
Goed, ik rond af. Er is dus hoop namelijk die vrouwen steunen die niet willen meewerken aan hert sharia-stelsel. Die moeten gewoon een onderdeel uitmaken van ons recht. We moeten die erbij betrekken. Als er alternatieven zijn moeten we zorgen dat dit niet door de Nederlandse rechter gaat frustreren. We gaan met zijn allen meemaken welke kant we opgaan. Ik hoop de juiste. Dank u wel.”
Machteld Zee, Choosing Sharia ? Multiculturalism, Islamic Fundamentalism and British Sharia Councils. uitgeverij Eleven International Publishing, Den Haag, 2016, 224 blz., € 39 .
Foto’s © Gazet van Hove – coverfoto : Dr. Machteld Zee.