door Johan Sanctorum – www.doorbraak.be

Wist u dat het Nederlandse woord bank in de twee betekenissen (enerzijds het houten meubel, anderzijds de financiële instelling) dezelfde wortel heeft ? Welja, een bank was ooit een bank.

Het bankieren is verbonden met het ontstaan van het Europese kapitalisme in het Italië van de 14de eeuw. De geldwisselaars hadden op de markt elk een houten bank/ tafel waaraan ze hun handel dreven. Gingen ze overkop, dan werd er een bijl gehaald en de bank in stukken gehakt, vandaar het woord ‘bankroet’ (banca rotta, gebroken bank ofte bankbreuk). Banken werden een macht op zich, de Rothschild-familie financierde vorsten, legers en staten. Met datgene wat Karl Marx “de accumulatie van het kapitaal” noemde, verscheen de grootbank, als zenuwknoop van het economisch systeem, dat het systeem reguleert én compleet kan ontwrichten : ons hedendaags kapitalisme is een bankenkapitalisme.

Blijkbaar beseffen gewone klanten, personeelsleden, maar ook vakbonden nog altijd niet hoe de logica van het systeem werkt. Uiteindelijk heeft zo’n bankinstelling zoals elk groot bedrijf maar één doel : rendabel blijven en winst maken,- winst die dan als dividend naar de aandeelhouders gaat. Jammer, maar de rest is echt van geen tel.

Edoch, bij elke “herstructurering” wordt er luidkeels gejammerd over een “sociaal bloedbad”, alsof zo’n bedrijf een sociale functie heeft. Dat is gewoon niet zo : ondernemingen zijn er om kapitaal te verzamelen, waarvan een deel voor de groei is bestemd en een ander deel ter verrijking van de eigenaars, in casu de aandeelhouders. Rijkdom en armoede ontstaan zo vanzelf, en nemen ook elk toe, omdat geld geld opbrengt en kapitaal de neiging heeft om zich te concentreren.

Maar terwijl andere bedrijfstakken en zeker kleinere ondernemingen soms nog zoiets als een band hebben met hun product en de consument, vervelende klanten die kapotte koffiezetmachines binnenbrengen en hun geld terugvragen, vormen banken werkelijk de kwadratuur van het kapitalisme : hun grondstof is geld, hun productiemiddel is geld, hun product is geld. Het ogenschijnlijk immoreel karakter van de banksector, en de perceptie van de bankier als krapuleuze geldhond (en dan zeker als het Hollanders zijn !), gaat voorbij aan die simpele logica : een bank is het perfecte kapitalistische vehikel.

Kreten als “ING, shame on you” (Herman Vanderhaeghe van de christelijke vakbond LBC) of “Ik ga weg bij ING als klant. Ik wil al die on-professionaliteit niet” (TV-man Jo De Poorter, die tot voor kort blijkbaar dacht dat banken filantropische instellingen zijn) klinken dus tamelijk loos, om niet te zeggen infantiel. Hetzelfde woord is van toepassing op de kreet van Groen-kamerlid Kristof Calvo in de richting van een verbauwereerde Rik Vandenberghe (CEO ING België), dat diens “emotionele intelligentie nul komma nul is”. In welke wereld denkt Calvo dat hij leeft ? Van wereldvreemdheid gesproken.

We draaien mee in een vrijemarktstelsel dat winstmaximalisatie nastreeft in een privaat perspectief. Egoïsme is de mentale kern van dit systeem, sorry als ik nu voor sommigen open deuren instamp. Niet de totaliteit is van tel, wel de individuele positie die men in de economie inneemt. Concurrentie tussen bedrijven én tussen werknemers onderling heet de motor te zijn van de vooruitgang. Afslanken en rationaliseren is daarbij uitermate “professioneel”.

En jawel, we accepteren dat systeem ook. Geen kat die roept om een andere samenleving, of een ander economisch model. Ik verbaas me dan ook telkens weer over de poeha bij zo’n sociaal bloedbad, want het is toch dat wat we willen ? Vlaanderen stemt economisch rechts : als ik de kiezers van N-VA, VB, Open-VLD en de halve CD&V optel, kom ik op zo’n twee derden. Als iemand in de media of op het web een links geluid laat horen, rond arbeidsherverdeling, belastingen op winst of inkomen uit kapitaal, meer inbreng van de publieke sector in de economie, een echte overheidsbank of, godbetert, een basisinkomen voor iedereen, wordt die zowat weggehoond. Socialisme is hier een scheldwoord, met met dank aan de N-VA,- ik spreek dan nog niet over het echte rood. Wie volkshelden als Fernand Huts bekritiseert, zelfs als ze ons pluimen met hun zonnepaneelparken of hun winst belastingvrij wegparkeren op de Bahama’s, is een verzuurde gauchist. Dus neen, we moeten dan niet gaan jammeren als 3.500 mensen de laan worden uitgestuurd bij ING-bank, omdat die kantoren worden opgedoekt en het goedkoper kan via het internet. Business as usal, meer is het niet.

Dat brengt ons op het tweede feit : de digitalisering van de economie. Het internet is een formidabele uitvinding, een ongelooflijke schat van gegevens, een zegen voor de porno-industrie, maar vooral een hefboom voor het postmoderne kapitalisme 4.0. Was voorheen het fysieke contact met de klant/ consument nog een hinderpaal voor de brutale winstrekenkunde, dan verdampt dat contact nu compleet dankzij het web. Bedrijven als Facebook en Google hebben echt de toon gezet, ING kijkt er met bewondering naar op : het zijn anonieme spookorganisaties. Probeer maar eens te bellen naar Facebook voor uitleg omdat u geblokkeerd bent, of zoek eens een Fb-bureel, om een boom op te zetten over privacy. Zelfs voor advocaten is het een hele zoektocht.

Met de digitalisering en de opkomst van de e-commerce verdwijnt het gezicht van de onderneming en maakt hij zijn status van pure winstmachine pas waar. Hij wordt een website met apps, die bovendien toelaten om te snuffelen in uw eigen systeem en de bekomen data door te verkopen. Niet betalen ? Geen waar. Problemen ? Raadpleeg de Faq. Klachten ? Mail maar, of laat u aan de praat houden door een callcenter via een dozijn keuzetoetsen en De Vier Seizoenen van Vivaldi.

Bizar genoeg komen achter die supermoderne web-economie trekjes tevoorschijn van het primaire uitbuitingskapitalisme : delokatie naar lage loonlanden met een onbestaande arbeidswetgeving, uit Portugal geïmporteerde seizoenarbeiders die in een soort kampen worden gehuisvest, e-shops zoals Amazon die de klok rond draaien met minimumloners in kilometers lange magazijnen waar nooit het daglicht doordringt, dwang tot grote “flexibiliteit”, nachtshiften, weekendwerk. De 21ste eeuw lijkt steeds meer op de 19de.

Voor de rest is het internet een zegen inzake loonkost : behalve wat IT-ers (ook weer in lage loonlanden gerekruteerd) is die kost quasi nul. Enorm winstgevende bedrijven zoals Facebook hebben, in verhouding tot hun omzet, nauwelijks personeel. Het zijn draaiende programma’s, en dat wil een bank zoals ING ook worden, en in haar zog alle andere. Het menselijk restafval zal min of meer geabsorbeerd worden door het sociale vangnet van de overheid, wij dus.

Want ook dat is een typische eigenschap van het bankwezen : de winst is privé, de brokken worden door de gemeenschap betaald. Too big to fail, heet dat. Zolang heel dit systeem niet in vraag wordt gesteld,- en dat is een vraag die diep naar de wortels van de samenleving gaat,- zijn de krokodillentranen over ontslagen en herstructureringen naast de kwestie. ING doet wat moet, en doet dat goed.

Foto’s (c) Reporters.