www.doorbraak.be

Als het stof wat gaan liggen is in de politieke arena wordt het tijd om conclusies te trekken. Valt er voor Vlaanderen iets te leren uit de overwinning van Trump in de VS ?

Irrationeel

Mensen zijn geen puur rationele wezens. Verkiezingen zijn geen feest van de rationaliteit, veel mensen stemmen emotioneel. Voor de traditionele partij waarbij hun ouders al militeerden, voor de man/vrouw die er goed uitziet op tv, voor iemand die ze kennen vanop tv, voor een uitspraak die ze hoorden, omdat het een vrouw is, of juist niet, … mensen pluizen de programma’s van partijen en kandidaten niet allemaal even grondig uit. Die stem heeft in onze democratie even veel waarde. Je kan zeggen dat die ‘uit de onderbuik’ komt, maar dan was de monsterscore van Leterme evenveel onderbuik als de overwinning van de N-VA.

Kandidaten kunnen ook winnen als ze beroep doen op die irrationaliteit. Op de angst, woede, frustratie wel ja ook daarop appelleren politici natuurlijk. Dat kan ook door cafépraat te vertellen. Rationeel weten veel Trump-kiezers dat een deel van wat hij zei niet rationeel was, maar ze begrepen wat hij wou zeggen. Ze herkenden zich daarin.

Peilingen

Misschien wordt het tijd om die peilingen eens in vraag te stellen. Vorige verkiezingen bleken de peilingen in Vlaanderen de grote verliezers. Peilingen zijn een marketinginstrument van de media geworden. Verkiezing na verkiezing blijkt een peiling geen voorspelling. Maar toch worden ze zo aan het publiek verkocht. Vaak zonder duidelijke wetenschappelijke duiding. Minuscule verschillen die niet buiten de foutenmarge vallen worden druk besproken. En als politieke realiteit geanalyseerd. En peilingen van de ene nieuwsgroep worden door de andere vaak niet eens als nieuws vermeld en door zichzelf een weekend lang tot hoofdpunt verheven.

Maar zijn we vergeten dat de peilingen in 2007 in Vlaanderen de opkomst van LDD compleet verkeerd (niet) hebben ingeschat ? De opgang van het VB (Blok/Belang) was moeilijk in te schatten met de peilingen, het VB scoorde steeds lager in de peilingen dan in de verkiezingen. Peiling na peiling bewees dat de partij ‘aan haar plafond zat’. De opgang van de PVDA+ bij de lokale verkiezingen in Antwerpen (2012) werd niet gepeild. In Groot-Brittannië waren de peilers zeker van een overwinning van de Remain bij de Brexit. In de VS waren de peilers duidelijk : Clinton zou winnen. Sinds Frank Thevissen Het is maar een peiling schreef is er nog niets veranderd.

Het is de migratie, dombo

Het thema waarvan de modale kiezer vandaag wakker ligt is de migratie en bij uitbreiding, de islam, integratie en dus ook identiteit en vergeet de veiligheid niet. Die muur die Trump beloofde en zijn retoriek tegen moslims, het ging erin als zoete koek. Clinton had niet echt een antwoord op dat discours, counteren lukte enkel met wat zeemzoeterige goedbedoelde retoriek.

In Vlaanderen is dat goed nieuws voor Theo Francken, die profileert zich volop op het thema en als staatssecretaris krijgt hij volop de gelegenheid om het gezicht te zijn van een harder migratie en asielbeleid. Het is geen toeval dat de vorige eigenaar van dat thema, het Vlaams Belang, zich tegen Francken keert. Ook Vlaams Belang zit niet toevallig opnieuw in de lift. Andere partijen zullen ongetwijfeld proberen om in de komende kiesperiodes andere thema’s aan te snijden, daarbij bijgestaan door de media, maar de sociale media ontsnappen aan hun controle.

De kracht van de sociale media

Trump deed het goed op de sociale media. Zeker het sentiment dat ‘de media’ tegen hem was, maakte een campagne op de sociale media extra effectief. Voor zijn aanhangers was daar de waarheid te halen. Tegelijkertijd heeft de media een heel belangrijke rol gespeeld. Trump is geworden wie hij is, dankzij de media. Een realityshow en de quotes in de journaals brachten hem onder de aandacht van wie politiek volgt en niet volgt. Het is een complex kluwen. Maar de conclusie is dat de media als gatekeeper hoogstens de deur op een kier krijgen, sluiten kunnen ze niet meer, de voet van de sociale media zit ertussen.

Kiezen voor de minderheden en de meerderheid verliezen

In Elsevier besluit Syp Wynig dat het verlies van Clinton toont dat kiezen voor de minderheden ertoe kan leiden dat je de meerderheid verliest. Kan dat ook in Vlaanderen ? Vooral lokaal wordt gestreden voor de minderheden. Van bepaalde groepen is geweten dat ze blijkbaar in groep stemmen voor deze of gene partij/ kandidaat. Dat werd onderwerp van discussie toen de sp.a in Limburg Ahmet Koç aan de deur zette (in de nasleep van de anti-Gülen acties in Limburg). Die haalde uit en zei dat de Turkse gemeenschap zich zou afkeren van de sp.a. Maar John Crombez leek van de gelegenheid gebruik te willen maken om te tonen dat zijn partij niet naar het pijpen wil dansen van minderheden. Zou Cormbez die anlyse van Wynig ook al gemaakt hebben ?

Schelden is dom

Een van de zwakste campagnemoment was toen Hilary de keizers van Trump uitschold. Het leek wel het mestkever moment van Karel de Gucht (die vergeleek kiezers van het Vlaams Blok ooit met mestkevers). Op het net waren er ook allerlei vergelijkingen te vinden tussen Trump en de nazi’s en/ of Hitler. Paul De Grauwe sloot zich daarbij vlotjes aan (via een economische omweg wel).

Kent u de wet van Godwin ? Wel, hoe langer een online discussie duurt, hoe groter de kans dat iemand er de nazi’s of Hitler bijsleurt. De vraag is of dat de argumentatie kracht bijzet of juist blijk geeft van geen argumenten te hebben ? In ieder geval verkleint de impact van een vergelijking met de nazi’s omdat ze zoveel wordt gemaakt. Mensen halen de schouders op, dat kennen ze, die vergelijking, over naar het volgende. Herinner je de campagne met de affiche bij de opgang van het Vlaams Blok ‘Nie Wieder Faschismus, stop Vlaams Blok’ inclusief foto van Hitler. Hoeveel kiezers zou dat ooit hebben afgeschrikt om op het Blok te stemmen ? Vandaag zie je op het internet dezelfde dingen wel eens figureren over de N-VA. Misschien wordt het tijd dat tegenstanders beseffen dat je met schelden geen mensen doet veranderen van idee.

Het establishment is verdacht

Politici die nog dik incasseren van hun voorbije politieke mandaat en ondertussen bijklussen in de privé, liefst bij grote bedrijven, gooien de inzet en de geloofwaardigheid van de hele politieke klasse te grabbel. Clinton heeft nooit echt afstand kunnen doen van schijn van partijdigheid, de schijn dat ze te koop is. Het voedt beschuldigingen dat het allemaal een pot nat is, de 1% rijken, de hoogste politieke klasse, de CEO’s van de grote bedrijven, … en dan is de link snel gemaakt, politiek levert maatwerk voor die groepen. Het is onbegrijpelijk dat de graaiende politici niet beseffen dat ze op die manier de democratie zelf ondergraven.

Elke stem telt

Vele kiezers zijn er jaren van overtuigd geweest dat stemmen niet helpt. Deze of gene kandidaat was in een licht andere toonaard, gewoon meer van hetzelfde. Trump gaf hen het idee dat het wel kon, de rest is geschiedenis. Ook in Vlaanderen is er moedeloosheid omwille van de vergelijkbare muziekjes. De verschillen tussen partijen zijn vaak niet meer dan nuances. Als er dan een partij of een kandidaat opstaat die de indruk geeft dat het wel allemaal kan veranderen, dan kan er een grote dynamiek ontstaan. Dat kennen we in Vlaanderen. De vraag is hoe lang die dynamiek kan blijven, hoelang het appel op verandering aanslaat als die verandering moeilijker blijkt waar te maken dan oorspronkelijk werd verteld. Wat zegt Trump over vier jaar ? Wat zegt de N-VA in 2019 ? Blijven die kiezers ervan overtuigd dat hun stem de nodige stem voor verandering is ?

Foto’s (c) Reporters & Gazet van Hove.