door Sander Carollo – www.doorbraak.be .

In 2012 startte dit prestigieuze vijfjarenproject met conferenties die de toekomst voor Vlaanderen via publieke conferenties op academisch niveau verkent. Zo ging het over de Nederlandse cultuur en taal in Europa (2012), sociaal beleid in Vlaanderen (2013), Vlaamse welvaart (2014) en migratie (2015). Toekomstverkenningen, een co-organisaties van Beweging Vlaanderen-Europa, Marnixring Internationale Serviceclub, VOS-Vlaamse Vredesvereniging en VVB-Vlaamse Volksbeweging, draagt uit waardering de naam van ere-notaris en nestor van de Vlaamse beweging Richard Celis met zich mee. (Naar aanleiding van de eerste editie van het prestigieuze symposium publiceerde Doorbraak een portret van Celis.)

Na vorig jaar (migratie) behandelde Toekomstverkenningen voor meer dan 400 aanwezigen opnieuw een actueel thema. In aanloop naar het panelgesprek over Europa gaven professoren Noël Clycq (UAntwerpen) en de Nederlander Luuk van Middelaar, allebei verbonden aan de leerstoel ‘Europese waarden : discoursen en perspectieven’, hun visie over het thema.

Europese identiteit

Professor Clycq besloot uit onderzoek van de afgelopen vijftien jaar dat burgers zich niet veel meer Europeser voelen door in een lidstaat te wonen. Ook de gedeelde munt en projecten zoals het studentenuitwisselingsprogramma Erasmus hebben een beperkte positieve impact op de Europese identiteit. Clycq merkte ook op dat de hogere klasse, die veel instrumentele voordelen van Europa gebruikt, zich tegenwoordig minder positief opstelt tegenover het Europese project.

‘Minderheden, zoals Italianen en Polen, identificeren zich moeilijker met de nationale identiteit, maar voelen zich dan wel meer Europees. Het Europees gevoel speelt dus een rol bij hun integratie’, concludeerde Clycq. ‘Deze lagere sociaal-economische klasse die minder mobiel is, kan je dus een nieuwe fanbase voor Europa noemen.’ Al nuanceerde Clycq dit kampvuur verhaal, want er zijn ook spanningen tussen vreemdelingen onderling. Daarnaast blijkt dat als burgers vertrouwen hebben in lokale instituties dit dan ook het geval is op Europees niveau. Ook aan de sociale mobiliteit in België is er nog werk, ons land hoort hier bij de slechtste leerlingen van de Europese klas.

Meer EU, minder Brussel

Professor van Middelaar begon aan zijn uiteenzetting met de stelling : ‘crises is het nieuwe normaal’, aangezien de EU sinds de bankencrisis al bijna tien jaar in slapte zit. Toch meende van Middelaar dat Europa voldoende veerkracht liet zien en de onderliggende waarden naar boven kwamen. ‘Dat Griekenland nog in de eurozone zit zal economische redenen hebben, maar het heeft ook met vrede, stabiliteit en eenheid te maken’, betoogde van Middelaar. Hij merkte ook een eigenaardige paradox op bij de bevolking. Enerzijds willen mensen meer EU, anderzijds minder Brussel. Ze willen minder regels, maar meer daadkracht. ‘De unie moet dus meer handelen dan regelen’, vatte van Middelaar samen. Dat kan institutionele consequenties hebben, maar van Middelaar voorspelt tegen 2030 geen sprong naar een federaal Europa. ‘Daar is veel argwaan over en het past niet bij de nieuwe taken.’ Volgens van Middelaar moet de EU vooral een nieuw evenwicht vinden tussen vrijheid en bescherming. ‘De EU biedt nog altijd de beste kans op veiligheid en welvaart voor de landen aan de Noordzee; voor Vlaanderen en Nederland’, besloot hij.

Nation building

In het daaropvolgende panelgesprek met professor Hendrik Vos (UGent), professor Matthias Storme (KU Leuven), Kim Putters (voorzitter van het Sociaal en Cultureel Planbureau in Nederland) en filosofe Tinneke Beeckman, vond Putters dat de zogenaamde Europese droom al in hoge bereikt is en onzichtbaar is geworden. Vos vroeg zich af of je voor een werkend Europees project wel nation building nodigt hebt. Beeckman meende van wel. Ze nuanceerde ook de rol van minderheden in steden omtrent de Europese identiteit, aangezien ook een deel daarvan zich achter antiliberale waarden schaart. ‘Aangezien deze groep weinig instrumentele steun geniet, moeten zij vooral verbondenheid voelen’, vulde ze aan.

Storme haalde het probleem van de taligheid in de Europese Unie aan. Het feit dat er geen Europese versie van De zevende dag bestaat, geen gezamenlijk publiek forum is een democratisch mankement. Hij merkt ook veel onbehagen op. ‘En zeggen dat mensen dom zijn, zoals bij de brexit of tijdens de Amerikaanse presidentsverkiezingen, zal helemaal niet helpen’, vond Storme.

Fundamentele waarden decentraliseren

Vos zei ook dat je de grote thema’s niet meer vanuit de natiestaat kan aanpakken, maar mensen zich tegelijk niet herkennen in compromissen. Hij ergerde zich hierbij aan premiers die mee onderhandelen, maar dan in eigen land akkoorden bekritiseren. Beeckman stelde daarop de vraag hoe je kan samenwerken en tegelijk soevereiniteit kan overdragen. Volgens haar hoeft dit niet noodzakelijk via deze EU. ‘De grote frustratie van mensen is dat de EU niets oplost; nochtans is dit wel een hoger niveau’, zei ze.

Op de vraag van de moderator, oud-De Standaardjournalist Guy Tegenbos, of er meer of minder Europa moet komen, antwoordde Storme : ‘Hier meer en daar minder’. Hij vroeg zich vooral af wat daarvoor een zinvol criteria zal zijn. Volgens hem moeten fundamentele waarden, zoals over abortus, gedecentraliseerd. ‘Want anders zal er nog meer onenigheid zijn over zaken waar op nationaal niveau al discussie over is’, argumenteerde Storme. Ten slotte had Putters begrip voor de aanpak van een aantal zaken, maar hij vond vooral dat de toetreding van een aantal lidstaten te snel gebeurde, iets wat de unie nochtans in eigen handen had.

Foto’s (c) Gazet van Hove.