Door Nick Peeters – www.sceptr.net
Vandaag is het honderd jaar geleden dat soldaten, aan het westfront, voor het eerst niet samen Kerstmis vierden. Maanden voordien had de leiding van alle legers gewaarschuwd dat een herhaling van de twee voorgaande jaren niet kon en dreigde ermee de artillerie in te zetten als soldaten opnieuw probeerden te verbroederen in het niemandsland. Zoals in 1915, toen ondanks bevelen nog steeds her en der mensen samen kerst vierden, werden soldaten en lagere officiers die het oorlogsgeweld in de kerstperiode achter zich lieten gezien als deserteurs, die zich konden verwachten aan standrechtelijke executies. Toen bleek dat in 1916 kogels daadwerkelijk rond de oren vlogen van soldaten die in het niemandsland contact zochten met de tegenstander, besloten ze dat jaar en voor de verdere duur van de oorlog niets meer te ondernemen met Kerstmis.
Met Kerstmis in 1914, toen de oorlog nog maar enkele maanden bezig was, lagen de zaken anders. Iconisch zijn de kerstzangen die opstegen uit de loopgraven van beide strijdende partijen, het vredevol ruilen van bezittingen met de vijand en de voetbalwedstrijden in het bevroren niemandsland. Op verschillende plaatsen bleef deze tijdelijke vredessituatie enkele dagen duren, overigens voldoende tijd om gesneuvelden tussen de loopgraven op te halen en hen te begraven. De Engelse kapitein Chater schreef in een brief aan het thuisfront : “I don’t know how long it will go on for. I believe it was supposed to stop yesterday, but we can hear no firing going on along the front today except a little distant shelling.”
Bij Ieper
De eerste verbroederingen vonden plaats op Vlaams grondgebied, nabij Ieper, waar Duitsers, Britten, Fransen en Belgen elkaar tegemoetkwamen. Niet minder dan de helft van de gemobiliseerde frontsoldaten, besloten de ladder op te gaan om de tegenstander de hand te schudden. Vooral de voetbalpartijen zijn symbolisch en in het (vooral Westers) collectief geheugen geprent. Niet voor niks huldigde Michel Platini, de nu geschorste voormalige voorzitter van de Europese Voetbalbond UEFA, in 2014 in het Henegouwse Komen-Waasten een gedenkmonument in ter herdenking van een balspel honderd jaar eerder.
Door wederzijds contact zagen de frontsoldaten van elkaar in dat lang niet iedereen voldeed aan de beschrijving die de propaganda had geschetst. Op sommige plaatsen begonnen beide kampen zelfs de zin van de oorlog ernstig in twijfel te trekken. De enorme waanzin van de oorlog werd nu pas goed duidelijk. De verhalen van Duitsers, die als barbaren steden in brand staken en vrouwen en masse aanrandden en het gerucht dat Engelse soldaten de verpersoonlijking waren van het Britse imperialistische monster kregen een ferme deuk. De frontsoldaten ondervonden dat ze vastzaten in een spel waarin ze niet meer dan pionnen waren in een spel van hoge heren. Desalniettemin verklaart historica en WO I-expert Sofie De Schaepdrijver dat onder andere Belgische soldaten, een verdedigingsoorlog voerend, wel steeds overtuigd bleven van het nut van hun strijd.
Schrik van vrede en het socialisme
De legerleidingen waren niet vergeten dat waarschuwingen en kritiek voor en op het hele oorlogsgebeuren grotendeels van links kwam. De Franse socialistische leider Jean Jaurès werd bijvoorbeeld op de vooravond van het conflict vermoord. De vredesgedachte, samengaand met het linkse gedachtegoed destijds, zorgde ervoor dat de generale staven beducht waren voor de uitbraak van een linkse/communistische revolutie onder impuls van opgeleide frontsoldaten, die dan ook zou plaatsvinden in Rusland drie jaar later. Verontrust uitten zowel de geallieerde opperbevelhebbers als die van de Centrale Mogendheden dat verbroedering met de vijand, ook tijdens de kerstperiode, gelijkstond aan hoogverraad.
Ondanks de sfeer van verbroedering, had de continue propaganda en indoctrinatie ook effect op de soldaten. Zo moesten Duitsers aanzien hoe hun kerstbomen – een sterke Duitse traditie uit de zestiende eeuw – in hun loopgraaf door overgekomen Engelse soldaten werden beschoten, omdat ze zichzelf ervan wilden verzekeren niet het slachtoffer te worden van primitieve boobytraps. Een ander effect van de mythes die werden verspreid over o.a. Duitse soldaten (zoals dat niet beter waren dan plunderende Hunnen en baby’s op hun bajonetten wierpen) is het simpele feit dat de soldaten, toen de vieringen over waren en het ijs begon te smelten, elkaar in het voorjaar van 1915 weer op de letterlijke manier op de korrel namen …
Lees meer op www.sceptr.net
Foto’s (c) Gazet van Hove