door Pieter Bauwens – www.doorbraak.be .

Zo’n dag van de vrijheid van de pers zou ons al snel kunnen verleiden tot goedkope beschouwingen over Noord-Korea, Mexico of Turkije of andere landen waar de persvrijheid onbestaande is of op de helling staat. Misschien is het ook een mooie gelegenheid om de hand in eigen boezem te steken. Persvrijheid is meer dan enkel de juridische persvrijheid, die je toelaat je te schrijven en uit te geven wat je wil. Is het niet het moment om stil te staan bij de persvrijheid van de gebruiker ? Heeft die nog wel keuze ?

Neem nu ons land. Daar ben je als persjongen (m/v) juridisch goed beschermd. ‘De drukpers is vrij; de censuur kan nooit worden ingevoerd; geen borgstelling kan worden geëist van de schrijvers, uitgevers of drukkers. Wanneer de schrijver bekend is en zijn woonplaats in België heeft, kan de uitgever, de drukker of de verspreider niet worden vervolgd.’ Zo staat het in de Belgische Grondwet. De overheid kan dus geen censuur opleggen. En die getrapte verantwoordelijkheid wil de zelfcensuur tegengaan. De hoofdredacteur of uitgever is niet medeaansprakelijk bij eventuele sanctionering achteraf. Maar is het bij ons allemaal rozengeur en maneschijn ?

Concentratie

Een groot probleem in het Vlaamse medialandschap is de concentratie van de schrijvende pers in grote mediagroepen. Je bent in Vlaanderen snel rond. Alle zeven kranten die dagelijks in Vlaanderen worden uitgegeven behoren tot ofwel De Persgroep of Mediahuis, ook De Tijd waarvan de helft van het moederbedrijf in handen is van De Persgroep. Ter illustratie, in 1950 waren er in Vlaanderen nog achttien kranten.

Je kan je afvragen of dat een bedreiging is voor de persvrijheid in ons land. Dat hoeft niet zo te zijn als elk van die kranten een eigen redactionele lijn volgt en kan volgen. Maar onderzoek van het Steunpunt Media uit 2015 is nogal helder : ‘Kranten die behoren tot dezelfde groep gelijken meer op elkaar dan kranten die tot verschillende mediagroepen behoren.’ Verschraling van het nieuwsaanbod is geen goede zaak voor de persvrijheid, het geeft ‘meer van hetzelfde’.

In datzelfde onderzoek kan je ook lezen dat het aantal ‘nieuwsverhalen’ sinds 1993 in de Vlaamse kranten gehalveerd is. Je krijgt dus minder nieuws, maar meer van hetzelfde.

Dat geldt ook voor online nieuws. Elke krant heeft een eigen online redactie, maar de overlap is vaak groot. Artikels verschijnen, al dan niet licht aangepast, op de verschillende websites van de kranten. En om de nieuwsstroom te blijven voeden zijn dat vaak (amper) bewerkte berichten van nieuwsagentschappen zoals Belga. Geschreven door journalisten die hun kantoor amper nog verlaten.

Journalisten

Er zijn volgens de Vlaamse regulator voor de media (in hun jaarverslag 2016) 2.671 geregistreerde beroepsjournalisten. 604 ‘dagbladjournalisten’, 211 ‘magazinejournalisten’, 673 ‘omroepjournalisten’, 616 ‘freelance’ en 383 ‘andere (waaronder de persagentschappen, productiehuizen en autonome nieuwssites). Daarnaast zijn er nog ‘journalisten van beroep’, zo’n 200 die werken bij ‘periodieke pers van gespecialiseerde informatie’. Van Doorbraak is daar geen enkele journalist bij. Wij kunnen geen onafhankelijke journalist zijn, want wij zijn geen bezoldigde beroepsjournalisten. Volgens het officiële statuut zijn we daardoor niet onafhankelijk en hebben we geen recht op een officiële perskaart en alles wat daaraan verbonden is.

Wat is daar dan mee verbonden ? Wel onlangs heeft de minister beslist om de subsidies voor de ‘mediacademie’ ook te verdelen naar de online media verbonden aan Media.21 (het samenwerkingsverband van Apache, De Wereld, Morgen, Mo*, NewsMonkey, Doorbraak, Charlie Mag, RectoVerso). De minister doet dat a rato van het aantal aangesloten journalisten. Van het budget van meer dan 700.000 euro voor ‘mediacademie’ mag Media.21 er 53.000 opnemen. De minister noemt dat ‘online media simuleren’. Maar eigenlijk komt het beleid erop neer dat de groten groter kunnen worden en de kleinen klein moeten blijven.

Subsidies

Want de pers wordt in ons land wel degelijk flink gesubsidieerd, die grote groepen toch. Ten eerste betalen kranten en weekbladen geen btw. Ze hebben een vrijstelling. Onlineverkoop van nieuws is onderhevig aan 21% btw. Uw digitale krantenabonnement is ook vrij van btw; u koopt eigenlijk een papieren krant, met een gratis digitale krant, maar u doet afstand van de papieren en leest enkel de digitale. De belastingdiensten knijpen een oogje dicht. Een voordeel van naar schatting 400 miljoen euro per jaar, berekende Tom Cochez van Apache.

De Europese Commissie heeft nu beslist dat een belastingvoordeel ook kan voor digitale media. Maar minister Van Overtveldt heeft nog niet laten weten hoe dat dan ingevuld zal worden.

Post

Om de kranten nog een steuntje te geven, is er ook een contract met de Bpost, dat uw krant, als u die nog op papier leest, gratis in uw bus dropt. De Belgische regering wil het contract met Bpost niet openbaar maken, maar waarschijnlijk betaalt de regering 850 miljoen euro voor vijf jaar krantenleveringen. Belastinggeld om het product van privé-ondernemingen te verdelen naar hun klanten. Een regeling die trouwens vooral zou bestaan om de Franstalige kranten overeind te houden. De Vlaamse pers profiteert mee.

En alsof dat nog niet genoeg is, koopt de Vlaamse regering voor 1 miljoen euro per jaar kranten aan om die te verdelen in de scholen. ‘Kranten in de klas’ heet dat. De mediahuizen passeren twee keer langs de kassa : er worden kranten gekocht, die tellen ze dan bij hun oplage en omdat die groter is krijgen ze meer reclame-inkomsten.

De minister heeft, na lang aandringen van Media.21, beloofd om werk te maken van ‘Media in de klas’ en ook de online media te integreren in het lessenpakket. Leerlingen in de secundaire school lezen amper nieuws op papier, wel op een scherm. Het is nog even afwachten hoe dat afloopt, want de mediagroepen zien die extra inkomsten niet graag verdwijnen.

Daarnaast verdeelt minister Gatz ook nog 400.000 euro mediasubsidies. Daarvan gaat ook een deeltje naar online platformen. Maar vergeleken met hoger genoemde bedragen is dat een ‘peulschil’.

Diversiteit

3 mei is een mooie gelegenheid om het mediabeleid in Vlaanderen eens onder loep te nemen. De conclusie is duidelijk. De grote persgroepen worden door het beleid bevoordeligd en dat remt de natuurlijke groei van kleine nieuwe spelers. Het Vlaamse persbeleid lijkt erop gericht om de groten groter te maken en de kleinen klein te houden. Wij bij Doorbraak willen graag een gelijk speelveld. Wij geloven dat een nieuwssite zoals Doorbraak kan doorgroeien tot een economisch rendabele activiteit. Maar dan zal de wetgever wel eerst de historische voordelen aan de klassieke en nu grote persgroepen moeten afbouwen. De minister heeft daar alle reden toe.

De evolutie toont aan dat de pers in Vlaanderen door samen te troepen in grote persgroepen enkel verschraald is. De mediaconcentratie die we de afgelopen jaren gezien hebben in Vlaanderen, zorgt voor meer van hetzelfde nieuws, meer dezelfde stemmen in de media en een verschraling van het nieuwsaanbod.

Maar de diversiteit groeit van onderuit. Enkel met die diversiteit is er ook persvrijheid voor de burger en niet alleen voor de erkende journalist. We rekenen op een Vlaamse regering die de kracht heeft om die verandering door te voeren.

Foto’s (c) Gazet van Hove.