www.doorbraak.be – door Veerle Wouters en Hendrik Vuye
Nogal wat Vlamingen willen niet weten van mystery calls, maar toch komen ze er. Het is een van de maatregelen uit het intussen beruchte zomerakkoord. Het is zelfs de trofee die CD&V-minister van Werk Kris Peeters heeft binnengehaald.
De methode zendt een verkeerd signaal uit naar de werkgevers
Het was een bijzonder debat in de Kamer vorige donderdag. Voor sp.a en Groen gaat het allemaal niet ver genoeg. Vlaams Belang en V&W zien de mystery calls dan weer niet zitten. Barbara Pas (Vlaams Belang) en Veerle Wouters (V&W) herinneren aan de vele uitspraken van Zuhal Demir (N-VA), ooit een hevig tegenstander van mystery calls. In 2015 stelt Demir de zaken zelfs heel scherp: ‘De methode zendt een verkeerd signaal uit naar de werkgevers. Het geeft hen de indruk dat er een heksenjacht wordt ingezet.’ Bovendien verwacht ze niet dat de mystery calls ook ‘effectief iets zullen veranderen voor de positie van werkzoekende allochtonen op de arbeidsmarkt’. Ditmaal feliciteert N-VA bij monde van Kamerlid Wim Van der Donckt minister Kris Peeters.
Hoe werken de mystery calls ?
De sociaal inspecteurs krijgen er een bijzondere bevoegdheid bij inzake discriminatie. Ze oefenen deze uit met akkoord van de arbeidsauditeur of de procureur des konings. Volgens de formulering van de wet kunnen de sociaal inspecteurs ‘bij objectieve aanwijzingen van discriminatie, na een klacht of een melding, ondersteund door resultaten van datamining en datamatching, zich voordoen als klanten, potentiële klanten, werknemers of potentiële werknemers’.
De inspecteurs mogen zelfs strafbare feiten plegen, mits uitdrukkelijk en voorafgaand akkoord van de arbeidsauditeur of de procureur des konings. Zo kunnen ze bijvoorbeeld gebruik maken van een valse naam. Maar ook andere misdrijven zijn mogelijk.
Provocatie of uitlokking
Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft al geoordeeld dat inzake het vaststellen van misdrijven provocatie of uitlokking door politiediensten of inspectiediensten verboden is. In het arrest Ramanauskas tegen Litouwen (5 februari 2008) stelt het Hof duidelijk dat er sprake is van uitlokking van zodra politieagenten of inspecteurs meer doen dan louter passief observeren.
Een mystery call is per definitie meer dan het louter passief observeren
De wet-Peeters stelt uitdrukkelijk dat provocatie niet kan. Maar net hier knelt het schoentje. Een mystery call is per definitie meer dan het louter passief observeren. In de wet-Peeters staat bijvoorbeeld dat de sociaal inspecteur zich mag voordoen als (potentieel) klant of (potentieel) werknemer. Hier zijn er maar twee mogelijkheden. Ofwel zal de sociaal inspecteur alleen maar observeren, maar dan is de wet een dode mus want dan is er van een mystery call geen sprake. Ofwel gaat de sociaal inspecteur verder en creëert hij zelf de omstandigheden om het misdrijf vast te stellen. Dit is echter meer dan louter passief observeren en dan wenkt de juridische valkuil van de uitlokking.
Controle door een rechter ?
In het Kamerdebat stelt minister Peeters dat hij het ‘zeer wijs’ vindt om de arbeidsauditeur of de procureur des konings in te schakelen. Dit gaat echter over parketmagistraten.
Het Grondwettelijk Hof heeft eind december 2017 grote stukken van een van de potpourri wetten van minister van Justitie Koen Geens (CD&V) naar de grondwettelijke prullenmand verwezen. Misschien had Peeters dit arrest eens beter moeten lezen.
Het gaat dus wel degelijk om een belangrijke inbreuk op het recht op privacy
Onderzoeksmaatregelen die een inbreuk uitmaken van het recht op privacy kunnen volgens het Grondwettelijk Hof enkel in het kader van een gerechtelijk onderzoek, dit is onder het toezicht van een onafhankelijk en onpartijdig rechter. Dit is een belangrijk punt, want de rechter controleert de regelmatigheid van de procedure. De wet-Peeters kent deze rol echter niet toe aan een onafhankelijk rechter, maar aan een parketmagistraat. Deze parketmagistraten kunnen zelfs de inspecteurs toelaten om strafbare feiten te plegen. Het gaat dus wel degelijk om een belangrijke inbreuk op het recht op privacy.
Door de tussenkomst van een onafhankelijk rechter te ontwijken heeft de persoon bij wie een mystery call plaatsvindt, minder waarborgen ter bescherming van zijn rechten van verdediging. De kans bestaat dat het Grondwettelijk Hof oordeelt dat de inmenging in het recht op eerbiediging van het privéleven door een mystery call zodanig ernstig is dat dit enkel kan mits de tussenkomst van een onafhankelijk en onpartijdig rechter. Dan dreigt de Wet-Peeters, net als de potpourri wet van Koen Geens, vernietigd te worden. Maar het is ook mogelijk dat het Hof, door interpretatie, de mystery call gaat beperken tot louter passief observeren. Maar dan verliest deze wet alle slagkracht en is het een dode mus.
Waarom geen zelfregulering ?
Niemand is voorstander van discriminatie op de arbeidsmarkt. Maar betekent dit dat mystery calls georganiseerd door de overheid een absolute noodzaak zijn ? Dit is het geval volgens de partijen van de meerderheid (MR, N-VA, CD&V en Open VLD) en volgens Groen en sp.a.
Zelfregulering werkt
Ons lijkt het nuttiger om in te zetten op zelfregulering door de sectoren. Zelfregulering werkt. Kijk maar naar de Vlaamse dienstenchequesector. Daar bestaan ook praktijktesten, maar als zelfregulering georganiseerd door die sector, niet door de Vlaamse arbeidsinspectie. Helaas volgt de wet-Peeters deze piste niet.
De mystery calls, ze gingen er nooit komen, maar nu zijn ze er toch. Er zijn gelukkig een aantal voorwaarden die het gebruik van de mystery call beperken. Zo moet er een klacht zijn en moet deze ondersteund worden door resultaten van datamining en datamatching. Na verloop van een jaar zal de nieuwe wet echter geëvalueerd worden en eventueel bijgestuurd. Het is dus goed mogelijk dat deze voorwaarden op termijn komen te vervallen. De wet-Peeters heeft alvast een deur geopend die tot nu toe gesloten was. Het is een eerste stap. Dat vele Vlamingen echt niet moeten weten van deze ‘gedachtenpolitie’ is weer eens van ondergeschikt belang gebleken.
Foto’s © Gazet van Hove – coverfoto : minister Kris Peeters.