www.doorbraak.be – door Veerle Wouters & Hendrik Vuye .
Catalaanse politieke actie en majesteitsschennis
Mag je een foto van de koning in het openbaar verbranden als politieke actie ? Deze vraag krijgt het Europees Mensenrechtenhof in Straatsburg voorgeschoteld in een recente zaak. In Spanje wordt men hiervoor veroordeeld tot een geldboete van 2.700 euro. Bij niet-betaling volgt een gevangenisstraf van 15 maanden.
Het overkomt Enric Stern Taulats en Jaume Roura Capellera. De feiten spelen zich af in Girona in de autonome regio Catalonië naar aanleiding van een betoging van antimonarchisten en voorstanders van de onafhankelijkheid. De fotoverbranding gebeurt onder een spandoek waarop staat : ‘300 jaar Bourbons, 100 jaar strijd tegen de Spaanse bezetting’.
Veroordeeld
Na hun veroordeling door de Audiencia Nacional richten beide Catalaanse activisten zich tot het Tribunal constitucional met een ‘recurso de amparo’. De ‘amparo’ is een belangrijke bevoegdheid van het Spaanse Grondwettelijk Hof. Deze procedure laat toe om na te gaan of handelingen van parlement, regering, administratie of rechterlijke instanties in overeenstemming zijn met de rechten en vrijheden gewaarborgd door de Spaanse Grondwet. Beide activisten vangen bot. Dit is aanzetten tot haat tegen een persoon en tegen een instelling, oordeelt het Tribunal constitucional. Dit valt buiten de vrije meningsuiting.
Brandhout
Het Mensenrechtenhof maakt nu brandhout van de redenering opgebouwd door de Spaanse rechters. Het gaat om een politieke actie tegen de monarchie als instelling en niet om een actie gericht tegen de koning als persoon. Bovendien kadert de actie in een breed maatschappelijk debat over de onafhankelijkheid van Catalonië. Beide elementen zijn belangrijk : het gaat (a) om een politieke actie die (b) kadert binnen een maatschappelijk debat. In dergelijke gevallen is er volgens de rechtspraak van het Mensenrechtenhof geen plaats voor het beperken van de vrije meningsuiting.
het gaat over een staatsinstelling die symbool staat voor Spanje. Het gaat dus helemaal niet om het aanzetten tot haat tegen een persoon
Het Mensenrechtenhof weerlegt ook de redenering van de Spaanse rechters dat dit een persoonlijke aanval op koning Juan Carlos I is. Het gaat om een actie tegen de koning als symbool van de Spaanse staat. En de Straatsburgse rechters leggen het echt wel heel pedagogisch uit aan hun Spaanse collega’s : het gaat niet om de persoon, maar wel om de koning die afgebeeld wordt op postzegels en munten, om de man wiens portret hangt in openbare gebouwen. Kortom, het gaat over een staatsinstelling die symbool staat voor Spanje. Het gaat dus helemaal niet om het aanzetten tot haat tegen een persoon.
Het verbranden van een foto is het uiten van een politieke mening, stelt het Mensenrechtenhof. Het Hof herinnert de Spaanse rechters aan wat vrije meningsuiting is : ‘die geldt niet alleen voor de informatie of de ideeën die gunstig worden onthaald of die als onschuldig en onverschillig worden beschouwd, maar ook voor die welke de Staat of een of andere groep van de bevolking schokken, verontrusten of kwetsen. Zo willen het het pluralisme, de verdraagzaamheid en de geest van openheid, zonder welke de democratische samenleving niet bestaat.’ Dit is een welhaast mythische zin die men terugvindt in de meeste arresten over vrije meningsuiting.
Lesje
De Spaanse rechters krijgen een lesje mensenrechten van de Straatsburgse rechters. Spanje krijgt zelfs een harde tik op de vingers.
De Spaanse rechters krijgen een lesje mensenrechten van de Straatsburgse rechters. Spanje krijgt zelfs een harde tik op de vingers. Op zich is dit niet verwonderlijk, want het Mensenrechtenhof waakt met grote gestrengheid over de vrije meningsuiting. Spanje weet dit nochtans. Toch leggen de Spaanse rechters op flagrante wijze het Mensenrechtenverdrag naast zich neer. De Spaanse rechters hanteren het recht als een instrument van verdrukking, terwijl de mensenrechten de burgers net moeten beschermen.
Gaat deze veroordeling de Spaanse overheid op betere gedachten brengen ? We durven het te hopen, maar we betwijfelen het. Beide slachtoffers van de Spaanse politieke terreur hebben een lange juridische lijdensweg achter de rug. De politieke actie vindt plaats in 2007, beide activisten worden veroordeeld in 2008, het Tribunal constitucional verwerpt de ‘recurso de amparo’ in 2015, het Mensenrechtenhof wordt gevat in 2015 en velt een arrest op 13 maart 2018. Alles samen een lijdensweg van meer dan tien jaar. Je moet moed en geduld hebben om dit te overleven.
Schadevergoeding
het Mensenrechtenhof oordeelt dat het vaststellen dat Spanje de vrije meningsuiting heeft geschonden, volstaat als morele schadevergoeding
Hebben beide politieke activisten dan geen recht op een behoorlijke schadevergoeding ? Spanje moet aan beide activisten hun geldboete van 2.700 euro terugbetalen en ze krijgen een vergoeding voor de gerechtskosten en advocatenkosten van 9.000 euro. Een morele schadevergoeding krijgen ze niet, want het Mensenrechtenhof oordeelt dat het vaststellen dat Spanje de vrije meningsuiting heeft geschonden, volstaat als morele schadevergoeding. Dit zal Spanje er alvast niet toe aanzetten om de vrije meningsuiting in de toekomst wel te eerbiedigen. Hoeveel activisten zijn bereid om voor 2.700 euro tien jaar te procederen ?
De vrije meningsuiting is een belangrijke waarde voor iedereen. Ze is het in het bijzonder voor de Vlaamse beweging. Wanneer sommige N-VA’ers in de ballonnetjeszomer van 2016 opperen om de vrije meningsuiting te beperken, schrijft Bart Maddens dat de Vlaamse beweging en de mensenrechten nauw met elkaar verbonden zijn, al ware het maar omdat het Belgische staatsapparaat vroeg of laat het Vlaams-nationalisme bedreigt (‘t Pallieterke, 8 sept. 2016). Dit is de les die wij moeten onthouden van dit arrest.
In Catalonië is het alvast zo dat de Spaanse Staat de Catalanen bedreigt. Dit gebeurt grotendeels ongestraft en zonder veel internationaal protest. De EU blijft alvast potdoof. EU-commissaris Frans Timmermans is nochtans bevoegd voor ‘the Rule of Law and the Charter of Fundamental Rights’. Maar Timmermans zwijgt, meer nog hij verdedigt vaak het Spanje van Mariano Rajoy. Zouden we niet beter het portret van Timmermans in het openbaar verbranden, nu het toch mag ?
Foto’s © Gazet van Hove.