Er breekt een politiek belangrijke periode aan.
www.doorbraak.be – door Lorenzo Terrière
We werden deze week wederom wakker in een hertekend politiek landschap. Met de tweede stembusslag op minder dan een jaar tijd heerst er duidelijk electorale vermoeidheid onder de bevolking. De voorbije kiescampagne sleepte zich werkelijk naar zijn einde. En toch breekt net nu een sleutelmoment aan in de Belgische politiek : de onderhandelingen voor de nieuwe federale en regionale coalities voor de komende vijf jaar worden opgestart. Maar hoe moeten we deze verkiezingsuitslag lezen en hoe liggen de kaarten voor de Vlaamse partijen ?
Bruto is niet gelijk aan netto
Wat telt voor uw loon en pensioen telt ook voor de zogenaamde ‘kiezersstromen.’ De finale plussen en minnen die u op het scherm ziet verschijnen zijn slechts het netto- resultaat van grotere, onderliggende bruto-bewegingen. Post- electoraal onderzoek brengt die vele verschuivingen van kiezers tussen politieke partijen in kaart, maar op de resultaten daarvan is het nog even wachten.
Niet alleen media en universiteiten maar ook politieke partijen maken intern dergelijke analyses op – en besteden daar overigens grote geldbedragen aan. Eén daarvan laat uitschijnen dat de totale uitstroom van N-VA naar VB nog groter is dan het uiteindelijke verlies van 5 à 6% doet vermoeden. Sterker zelfs, bijna alle VB-kiezers die in 2014 de overstap maakten naar N-VA keren nu gedesillusioneerd terug naar de VB- stal. Maar doordat N-VA tegelijk de drie traditionele middenpartijen leegzuigt blijft ze toch duidelijk de grootste politieke formatie in Vlaanderen.
Het leeglopende midden
Veel kiezers lieten zondag N-VA in de steek
Veel kiezers lieten zondag N-VA in de steek maar tegelijk verwelkomde de partij dus heel wat nieuwkomers vanuit het centrum in haar gelederen. De linkse opstelling van CD&V binnen de regering wordt afgestraft: de rechtse flank van deze voormalige standenpartij kalft verder af. Ook belangrijke electoraten van SP.A en O-VLD trokken nu naar N-VA : denk maar aan Vlaams-Brabant, waar Theo Francken federaal een beroep deed op de voormalige kiezers van Maggie De Block om het percentage van 2014 opnieuw te evenaren.
Hun gestage neergang is grensoverschrijdend en lijkt onomkeerbaar.
Het moge duidelijk zijn dat de bodem uit het kiezersvat van de drie traditionele partijen is geslagen. Hun gestage neergang is grensoverschrijdend en lijkt onomkeerbaar. De zelfverklaarde ‘stabilisatie’ van O-VLD heeft zich zeker niet voltrokken in de Vlaams-Brabantse achtertuin van partijvoorzitster Rutten. Ook de socialistische achteruitgang in West-Vlaanderen doet bij voorzitter Crombez vast pijn aan de ogen. Globaal halen de drie traditionele partijfamilies voor het eerst sinds mensenheugenis gezamenlijk géén parlementaire meerderheid.
Stekkertrekker
Eén van de weinige wiskundige wetmatigheden in de politiek is dat de partij die de stekker uit de regering trekt bij de volgende verkiezingen een electorale tik krijgt. N-VA was zich in december bewust van die toegeschoven zwarte piet maar partijtoppers zwaaiden toen met de quote van Thomas Jefferson ‘in matters of principle, stand like a rock.’ Men wou niet afgeven op een principieel punt, bijna tegen beter weten in dat de historische eigenaar van het migratie-thema finaal garen spint bij deze situatie. Mensen verkiezen altijd het origineel boven de kopie.
Verkiezingen verliezen, onderhandelingen winnen
Vlaams is er geen democratische coalitie mogelijk zonder N-VA,
Paradoxaal is dat N-VA als regionalistische partij federaal (27%) opnieuw een hogere score boekt dan op het Vlaamse niveau (25%) – net zoals in 2014. Maar Vlaams is er geen democratische coalitie mogelijk zonder N-VA, wat haar incontournable maakt. Tegelijk heeft formateur De Wever een geloofwaardig onderhandelingsalternatief: zowel de Zweedse als Bourgondische formule beschikken over een parlementaire meerderheid.
Die keuzevrijheid tussen Bourgondisch of Zweeds op Vlaams niveau laat N-VA toe om de komende dagen en weken langzamer te gaan varen tot de dichte mist wat optrekt. Men kan zelfs de Vlaamse formatie afwachten tot er federaal wat uit de bus komt. Bouwen partijen daar aan een regering zonder Vlaamse meerderheid dan kan N-VA daarvoor regionaal de ‘collaborateurs’ in de oppositie duwen.
dit tweestromenland is politiek onbestuurbaar geworden.
Er was voor de verkiezingen intern bij N-VA eigenlijk al geen appetijt om in het federale huwelijksbootje te stappen. Met deze hopeloze uitslag is de eetlust bij de Vlaams-nationalisten helemaal bekoeld. Tegelijk is het voor de andere partijen bijna onmogelijk om een werkbare federale constellatie mét of zonder N-VA rond krijgen, o.m. ook gezien de vele voorwaarden die N-VA zelf vooropstelt. De steeds grotere politieke tegenstelling tussen Noord en Zuid brengt De Wever een stap dichter bij zijn finale analyse : dit tweestromenland is politiek onbestuurbaar geworden.
Het federale landschap oogt als een mijnenveld. Komt de formateur naar traditie uit de grootste politieke familie, dan wordt Elio Di Rupo binnenkort door de Koning daartoe aangeduid. Overigens is en blijft het bizar hoe in de Belgische democratie PS en VB elk 13 zetels halen terwijl VB 13.5% van de kiezers vertegenwoordigd tegenover PS slechts 6.8%.
En het cordon ?
Het is weinig waarschijnlijk dat regionaal het cordon sanitaire doorbroken wordt gezien dit recent zelfs lokaal in Ninove politiek niet haalbaar bleek. Op het federale niveau is er sowieso een Franstalige muur opgetrokken tegen deze denkpiste.
Partijvoorzitter Van Grieken is zo slim om zich pragmatisch op te stellen.
Daarom zal de politieke realiteit N-VA ertoe dwingen om het VB behoedzaam maar zeker eraf te rijden tijdens de Vlaamse formatie. Partijvoorzitter Van Grieken is zo slim om zich pragmatisch op te stellen. Daardoor wordt het vanuit democratisch oogpunt nog een pijnlijk proces om dit electoraat opnieuw in de wachtkamer te plaatsen. Indien N-VA aarzelt om het cordon te behouden zal zij door alle andere potentiële politieke partners onder druk worden gezet. En voor de nieuwe Vlaamse regering is mathematisch nu eenmaal een derde regeringspartij nodig.
Vlaamse kaart
Nu de VB-kiezer massaal naar de voormalige stal is teruggekeerd, is N-VA de enige bestuurspartij die ze op korte termijn ook opnieuw kan terugwinnen. N-VA is het enige democratische alternatief op de rechterkant van het spectrum dat in het verleden al bewezen heeft zo’n beweging op gang te kunnen brengen. Een N-VA lid maakte de spontane bedenking dat het altijd erger kan in het leven : zo konden de verloren N-VA kiezers zomaar ook in de linkse richting weggelopen zijn wat het veel moeilijker zou maken om die terug te winnen. Het verlies onder de traditionele partijen is veel meer van definitieve aard : zij blijken niet in de mogelijkheid om die stemmen bij N-VA terug te gaan halen. En dit terwijl N-VA dus de enige alternatieve optie is om de stemmen op de radicale rechterkant van het politieke spectrum terug te winnen.
Door de bloedrode Waalse begrotingscijfers is dit moment dichterbij dan we misschien vermoeden.
Niet toevallig trekt voorzitter De Wever daarom in zijn communicatie nu de Vlaams-nationale kaart. Daarmee hoopt hij onmiddellijk kenbaar te maken aan de weggelopen N-VA kiezers dat de boodschap aangekomen is. Nochtans zal geen enkele andere Vlaamse partij mee institutionele hervormingen op de federale onderhandelingstafel willen leggen, alleen al uit vrees om zo de confederalisme-gedachtegang te bevestigen. Tot echter één Franstalige partij zal voorstellen om de Bijzondere Financieringswet te wijzigen : dan flakkert de communautaire discussie helemaal op. Door de bloedrode Waalse begrotingscijfers is dit moment dichterbij dan we misschien vermoeden.
Met Di Rupo aan het stuur oogt paars-groen zowat de enige elegante federale optie die politiek ook steek houdt. Mislukt die formatiepoging en verzinken we in een impasse, dan loeren vervroegde federale verkiezingen in 2020 om de hoek. Die zullen over andere thema’s gaan en brengen de finale analyse van De Wever opnieuw een stap dichterbij.
Lorenzo Terrière
Lorenzo Terrière is doctoraatsstudent en geeft les aan de Faculteit Politieke en Sociale Wetenschappen van de Universiteit Gent.
Foto’s (c) Gazet van Hove.