De verontwaardiging over de moeizame regeringsvorming stijgt opnieuw. Maar tot toestanden als in 2010-2011 met baardgroei en patriottische betogingen is het nog niet gekomen. De vraag is, hoe geraken we uit de politieke wurggreep.
De kaarten
En toch was het allemaal voorspelbaar. Wie na 26 mei 2018 naar de uitslag keek zag dat het land nog nooit zo verdeeld is geweest. Commentatoren spreken over onwil en politieke berekening als reden voor de moeizame regeringsvorming. Het is meer dan dat. Het is een structurele knoop.
De verkiezingsuitslag heeft de PS is incontournable gemaakt. Dat is een eerste onderdeel van de patstelling. Buiten erg onwaarschijnlijke combinaties, is er is geen regering mogelijk zonder PS. Dat zet de Franstalige socialisten in een zetel. Ze blazen hoog van de toren in de media, maar lijken niet gehaast. Ook al omdat niet iedereen zomaar in hun scenario’s lijkt te willen meestappen. En dat maakt ze kwetsbaar. Incontournable zijn betekent ook dat je anderen nodig hebt.
Het compromis
Vervolgens dringt de Vlaamse pers eropaan dat N-VA en PS een compromis sluiten. Dat zoiets niet echt lukt wijten ze dan aan ‘politieke strategische overwegingen’. Dat is een foute inschatting. Het gaat hier om fundamentele politieke tegenstellingen tussen twee partijen.
Sterker nog. Bij beide leeft de overtuiging dat wat de ander wil schadelijk is voor de eigen democratie. Alain Mouton vat op Trends mooi samen wat de PS wil : ‘het optrekken van alle uitkeringen, een minimumpensioen van 1.500 euro voor iedereen, geen aanpassingen meer aan vervroegde uittredingsstelsels zoals het brugpensioen, de wettelijke pensioenleeftijd terug naar 65 jaar, een arbeidsduurverkorting met loonbehoud en de verlaging van de btw op elektriciteit naar 6 procent.’
Volgens Mouton hangt daar een prijskaartje aan van 8 miljard euro, terwijl er al 11 miljard bespaard moet worden in 2020. Daartegenover zet de PS een belastingverhoging, die verkocht wordt als een rijkentaks, maar die de middenklasse zal raken. En die… zit vooral in Vlaanderen, net als de salariswagen die dan opnieuw in beeld komt.
Creatief
Wat wil de N-VA ? Besparen in de uitgaven, in de sociale zekerheid ? En dat komt dan proportioneel veel harder aan in Franstalig België. Beide opties zijn voor de ander onaanvaardbaar en dat heeft niets te maken met politieke spelletjes.
Zijn die verschillen, communautair en sociaal-economisch onoverbrugbaar ? Tja, politiek is alles mogelijk, dat hangt van de creativiteit van de politici af. De vraag is enkel of uit zo een compromis ook een goede oplossing komt die toekomstbestendig is. Kijk maar naar de vorige staatshervormingen. Zeer creatief, maar geen oplossing. Er is een grens aan de vraag naar politieke creativiteit.
Een regering
Journalisten en politicologen moeten stoppen met te schrijven dat ‘een regering’ sowieso beter is dan ‘geen regering’. Regeringsvorming streef je niet na ‘op zich’. Of een regering goed of slecht is, hangt af van het beleid dat ze voert, en de politiek keuzes die ze maakt. Niet de kleur van de kat telt, wel of ze muizen vangt. Niet dat ze er is, maar aan wat ze doet evalueer je een regering.
En dan komen we bij een volgende reden waarom niemand in een volgende Belgische regering wil. Als die echt doet wat ze zou moeten doen, dan is dat besparen in de uitgaven en hervormen. De stijging van de kosten van de pensioenen en in de sociale zekerheid remmen. Een regering die dat niet doet maakt de put enkel dieper. Een zware verantwoordelijkheid. Er valt geen electorale vreugde te halen in een volgende Belgische regering. Elke politieke partij beseft dat, dat is de trieste realiteit.
Twee democratieën
Waarom blijft de PS dan tegen beter weten in, de PS is een staatsdragende partij, socialistische utopische maatregelen verkondigen ? Omdat daar een grote meerderheid voor is in Franstalig België. Ze hebben dit jaren kunnen volhouden dankzij de transfers, ook ingebakken in het Belgische systeem.
Uiteindelijk komen we op het punt waar we ooit moeten komen in de analyse van de federale knoop. Hét kernprobleem is dat België uit twee of meer democratieën bestaat. Een Vlaamse regering maken was al moeilijk. Een regering maken voor België=Vlaanderen + Brussel + Wallonië. Dat is veel moeilijker. De kiezers van één entiteit zullen hoe dan ook ontgoocheld achterblijven. Die krijgen niet het beleid dat ze in het kieshokje gevraagd hebben.
Maar het kan nog slechter. Door een Belgisch compromis zullen alle kiezers ontgoocheld achterblijven. Dan krijgen de kiezers het signaal dat, wat ze ook stemmen, er toch niet geluisterd wordt. Als België wint, verliest de democratie.
Zakenkabinet
Pleiten voor een zakenkabinet is de jongste variant op ‘fluiten in het donker’. Alsof experten neutrale politieke keuzes maken. Alsof de communautaire tegenstellingen en verschillen verdwijnen. Alsof de twee of drie democratieën plots één worden dan. Ook daar zal een maatregelen meer of minder effect hebben op een bepaald deel van het land. Het is als met het donker, hoe hard je ook fluit, die blijft.
Hertzelfde geldt voor nieuwe verkiezingen. Ook dat is geen mirakeloplossing. Dat helpt misschien even. Maar het is geen structurele oplossing.
Communautaire
De enige uitweg uit deze doolhof is de structurele knoop doorhakken, het communautaire opnieuw op de agenda zetten. Ervaring leert dat als we met een truukje uit deze wurggreep geraken, die de volgende keer nog verstikkender terugkomt. De vorige grote blokkage was 2010, tot deze heeft het negen jaar geduurd. De oplossingen van toen helpen nu niet meer.
Wat we nodig hebben beste politici is een ronde tafel. Begin eerst met een toekomstperspectief. Slagen we er nog in om een breed gedragen toekomstperspectief te vinden voor dit land? Als dat niet zo is, stel je dan de vraag waarom we elkaar zo moeten blijven kwellen. Er is een Vlaamse en Franstalige regering. Die kunnen zelf schulden maken, en ze vervolgens zelf afbetalen. Ze kunnen hun regio goed, slecht of middelmatig besturen. En door hun kiezers beloond of afgestraft worden.
Het status quo is geen optie meer. Maar wat is het alternatief? Wie België wil behouden kan maar beter twee keer nadenken alvorens het confederalisme af te wijzen.