Defensiespecialist Luc De Vos over Russische blunders, reizende politici en Chinese brol
INTERVIEW – door Filip Michiels – www.doorbraak.be .
Vijf maanden geleden brak in Oekraïne de hel uit. Wat nooit meer zou gebeuren, was plots een feit : een oorlog op Europese bodem. De wereldwijde militaire én economische impact daarvan is gigantisch. Ook in eigen land lijken meer centen voor het leger en een versterkt mandaat voor de NAVO plots geen politiek taboe meer.
Luc De Vos, gewezen professor Belgisch Buitenlands Beleid (KUL) en hoogleraar Krijgsgeschiedenis aan de Koninklijke Militaire School, blikt terug én vooruit. ‘De oorlog in Oekraïne zal eerder in de publieke opinie dan op het slagveld beslecht worden.’
Naïviteit en voluntarisme
Sinds 24 februari – de dag dat Rusland Oekraïne binnenviel – leven we in een heel andere wereld. Betalen we nu in West-Europa de tol voor jaren van ongeziene naïviteit en voluntarisme ?
‘We zijn ongetwijfeld naïef geweest, maar we hebben daarnaast zelf ook fouten begaan. Toen Rusland echt zwak was, eind vorige eeuw en begin deze eeuw, hadden we meer moeite moeten doen om het land in de de Westerse wereld en invloedssfeer te integreren. Poetin is intussen 22 jaar aan de macht, en dat doet wat met het ego van iemand.
Vandaag is het dus te laat, maar er is ongetwijfeld een periode geweest waarin we de banden met Poetin en Rusland meer hadden kunnen aanhalen. Dan was de recente geschiedenis misschien ook heel anders verlopen.’
Overmoed
Waarom heeft het Westen dat indertijd nagelaten ?
‘Een combinatie van enerzijds pure overmoed en anderzijds het uitbuiten van de Russische zwakte op dat moment. Ik heb persoonlijk nog teksten gezien – genotuleerd door de Amerikaanse ambassadeur in Moskou tijdens gesprekken tussen toenmalig president Gorbatsjov en de Amerikaanse minister van Buitenlandse zaken James Baker – waarin de Amerikanen beloofden dat de NAVO nooit ten oosten van Duitsland zou uitbreiden.
Dat gezegd zijnde : ook de Russen hebben ooit beloofd dat ze de territoriale integriteit van Oekraïne nooit zouden betwisten. In ruil voor de overdracht aan Rusland van de kernwapens die in Oekraïne gestationeerd waren. De hele wereldgemeenschap heeft dat toen toegejuicht, maar je kan er donder op zeggen dat de Oekraïners zich die overdracht onder westerse druk de voorbije maanden al zwaar beklaagd hebben.’
Normen en waarden
Toen u tien jaar geleden op emeritaat vertrok, omschreef u de rol van ons leger als volgt : ‘Wij verdedigen niet langer een territorium, wel onze normen en waarden, onze levenswijze.’ Ziet u dat nog altijd zo ?
‘Toch wel. Het gaat om veel meer dan dat beperkte territorium. We verdedigen onze manier van leven. Maar ook daarvoor hebben we een performant leger nodig en dat heb ik altijd al gezegd. Ik heb nooit geloofd in een leger stijl-Flahaut (gewezen PS-minister van Defensie, nvdr), waarin goed uitgeruste soldaten de plaats zouden innemen van voldoende vuurkracht.
Ik heb ook altijd met lede ogen naar de Duitse desinvesteringen in het leger gekeken sinds de Duitse eenmaking. Vandaag geniet heel Europa van de kernwapenbescherming van de Fransen, de Britten en uiteraard de Amerikanen, maar de strijd in Oekraïne heeft overduidelijk aangetoond we ook nog altijd een klassiek leger met artillerie nodig hebben. Dat in combinatie met soldaten die ook nog echt kunnen vechten. Heel Europa heeft het blijvende belang van zo’n klassiek leger jarenlang onderschat, maar weinig landen hebben het zo zwaar onderschat als België.’
Inhaaloperatie
De huidige federale regering heeft nu toegezegd dat er tegen 2035 op dat vlak een stevige inhaaloperatie zal gebeuren, al zal ook die nog lang niet volstaan om aan de NAVO-vereisten te voldoen. Is dat geloofwaardig in uw ogen ?
‘Je hebt minstens tien jaar nodig om opnieuw een leger die naam waardig op te bouwen. In die periode zullen we dus toch voornamelijk op de Verenigde Staten moeten blijven rekenen. En dus blijven we ook afhankelijk van anderen, én chanteerbaar. België zegt nu toe om tegen 2035 twee procent van het BBP in defensie te investeren. Dat juich ik uiteraard toe, maar tegelijk blijft het een engagement dat niet veel waard is.
Er is immers geen wettelijke basis en de factuur wordt gewoon doorgeschoven naar de volgende regering. Ik wil in dat kader ook even wijzen op het engagement dat toenmalige premier Elio Di Rupo in 2014 in Dublin al deed. Tegen 2024 zou ons land twee procent van het BBP in defensie investeren. Ook dat zijn loze woorden gebleken.’
De heropbouw van een leger, hoe begin je daaraan ?
‘Om te beginnen moeten we onze munitievoorraden al aanvullen. Mocht er nu een oorlog uitbreken, dan vallen we al na enkele dagen zonder munitie en is het dus over en uit. Het probleem met munitie is natuurlijk dat die na enkele jaren te oud wordt en eigenlijk niet meer gebruikt kan worden, waardoor het al snel lijkt alsof je geld over de balk hebt gegooid. Daarnaast moet je vooral ook een meerjarenplan opmaken en ook dat ontbreekt vooralsnog totaal.’
Kneusje
Ons land is al jarenlang het kneusje van de NAVO, maar pronkt wel graag met de NAVO-zetel in Brussel. Hoe lang kan dit zo nog blijven duren ?
‘Laat ons eerlijk zijn : er is een groot probleem met onze geloofwaardigheid. Bovendien is ook de geopolitieke context de voorbije jaren ingrijpend veranderd. Brussel is al lang niet meer het middelpunt van Europa – dat is flink naar het oosten verschoven – en bovendien komen de Oost-Europese lidstaten wél grotendeels hun NAVO-verplichtingen na.
Het is dus zeker niet ondenkbaar dat het NAVO-hoofdkwartier op een goede dag naar Praag verhuist, waarom niet ? Ik denk dat de Amerikanen het stilaan ook beu raken : wie deel wil uitmaken van een club, moet ook het lidgeld ervan willen betalen.’
Onvoldoende voeling
Onderschatten onze politici dat risico ?
‘Ik zie een groot probleem met de huidige generatie toppolitici : ze lezen niet meer en reizen amper nog buiten hun officiële functie. Dat knaagt niet enkel aan hun historisch besef, ze houden ook onvoldoende voeling met de grote strategische veranderingen die vaak onderhuids spelen. Eigenlijk zie ik enkel Bart De Wever als grote uitzondering op dat vlak.’
Europees leger
Je kan je natuurlijk ook de vraag stellen of het nog wel zin heeft dat kleine landen zoals Nederland of België zelf zwaar blijven investeren in hun eigen leger. Moeten we op termijn niet eerder naar een soort Europees leger, of een echt gemeenschappelijke NAVO-strijdmacht evolueren ?
‘Het lijkt me evident dat de samenwerking op heel wat vlakken met pakweg Nederland en Frankrijk verder opgedreven wordt. Voor de luchtmacht ligt een doorgedreven samenwerking met de Nederlanders voor de hand, zij werken immers met hetzelfde type gevechtsvliegtuigen. Op artillerie-vlak zou je dan weer met de Fransen kunnen samenwerken.
Persoonlijk droom ik al langer van een echte Europees leger, maar we moeten realistisch zijn : taal blijft daarbij een groot struikelblok. Op hoger niveau is Engels nu al de voertaal, maar je kan niet verwachten dat pakweg het voetvolk overal bevelen zou gaan ontvangen in het Engels. Meer Europese samenwerking is dus zeker een must, maar een nationale legercomponent zal ook altijd noodzakelijk blijven.’
Kans verkeken
Hebben we ons de voorbije jaren ook niet op de militaire kracht van Rusland verkeken ? Het Russische leger lijkt nu toch eerder een reus op lemen voeten, en Rusland is blijkbaar lang niet meer de supermacht die wij er van maakten ?
‘Poetin heeft jarenlang geprobeerd om het enorme leger dat hij had geërfd uit de communistische periode – en dat eind jaren tachtig eigenlijk niets meer voorstelde – te moderniseren. Vele topmilitairen hebben in die periode ook de overstap gemaakt naar de industrie en zijn op korte tijd schatrijk geworden. Poetin heeft het leger stevig ingeperkt, maar bleef tegelijk ook de droom koesteren om het oude Sovjetimperium in zijn glorie te herstellen. Vergeet niet dat in al die ex-Sovjetrepublieken die in de jaren negentig onafhankelijk zijn geworden nog altijd een stevige Russische minderheid aanwezig is. Om nog te zwijgen van de autochtonen die geen etnische Russen zijn maar wel Russisch spreken.
Ikzelf heb ooit de universiteit en de militaire academie van Tartu – de tweede stad van Estland – geaccrediteerd voor Europa. Welnu, in de klassen daar had veertig procent van de studenten een Russische naam. Tegelijk verliep alles in het Ests, hoewel dus een zeer stevige minderheid van de bevolking een Russische achtergrond had. We kunnen er in België nog wat van leren (grijnst). In Oekraïne is dat overigens niet anders : de helft van de bevolking spreekt er Russisch, twintig procent is ook echt etnisch Russisch.
Maar dat impliceert niet dat al die mensen ook opnieuw bij Rusland willen. Vooral hierop heeft Poetin zich stevig miskeken, deels omdat de Russen na de annexatie van de Krim in 2014 daar wél als bevrijders werden onthaald. Die bevolking wilde graag opnieuw bij Rusland komen, maar dat geldt zeker niet voor de rest van Oekraïne. Poetin heeft bovendien ook de kracht van zijn eigen leger zwaar onderschat én hij heeft zwaar geblunderd door van bij de start van de inval op drie fronten tegelijk aan te vallen met een leger van amper 150.000 manschappen. Ter vergelijking : Hitler viel Frankrijk – een land dat een heel stuk kleiner is – aan met 1,5 miljoen soldaten. Op een relatief nauw front dan nog.
Maar u heeft gelijk : ook in het Westen hebben we de slagkracht van het Russische leger zwaar overschat, iets wat we ook tijdens de koude oorlog al deden. Een leger is ook altijd een expressie van het technologische kunnen van een land. Als die technologie niet voldoende wijdverspreid is, dan is het ook heel lastig om een leger te vormen dat technologisch uitblinkt.’
Wereldtop
De NAVO wordt geschraagd door enkele landen die technologisch wél wereldtop zijn. Betekent dat dat ook die legers een stuk geavanceerder zijn ?
‘Absoluut. De NAVO is anno 2022 intrinsiek veel sterker dan het Russische leger en ik kan me op dit moment dan ook niet voorstellen dat Poetin pakweg ook de Baltische staten zou willen binnenvallen. Toch was het een goede beslissing om onze militaire aanwezigheid daar gevoelig te versterken : in een oorlog speelt psychologie een cruciale rol.’
Dat lijkt Poetin ook te beseffen : hij wrijft zich openlijk in de handen wanneer iemand als Boris Johnson in het Verenigd Koninkrijk van het politieke toneel moet verdwijnen, en de verhalen over Russische pogingen om onze publieke opinie te beïnvloeden zijn legio ?
‘Inderdaad, en ik denk dan ook dat de oorlog in Oekraïne niet zozeer op het slagveld ter plekke dan wel in de publieke opinie hier en in Rusland zal worden beslecht. Hoe lang nog zullen wij in Europa belangrijke economische offers willen blijven brengen ? En hoe lang zullen de Russische moeders blijven dulden dat hun zonen in lijkkisten naar huis komen ?
Want vergeet niet : ook een dictatuur heeft een zekere mate van steun van de publieke opinie nodig. Puur militair bekeken, kunnen de Russen de oorlog normaal niet verliezen en speelt de tijd ook in hun voordeel : als de Russische publieke opinie niet volledig afhaakt, dan zal Rusland deze oorlog finaal ook winnen.’
Alternatieven
Nu de NAVO in sneltempo uitbreidt naar het Noorden en het Oosten – met onder meer de snelle toetreding van Zweden en Finland – lijken we opnieuw in volle koude oorlogsstrategie beland te zijn. Waren er geen alternatieven ?
‘Op een gegeven moment beland je natuurlijk in een zekere logica. We hebben in het verleden fouten begaan, maar in de gegeven omstandigheden juich ik de Zweedse en Finse toetreding absoluut toe. Beide landen beschikken over een performant leger en dat heeft hun welvaart overigens absoluut niet aangetast, integendeel zelfs.
Het probleem is natuurlijk dat Europa zichzelf economisch in de vernieling aan het rijden is momenteel en de lachende derden zijn de Arabische landen, India en China. Zij kijken toe en tonen zich helemaal niet solidair. Op wat langere termijn kan dat dramatische gevolgen hebben, maar we hebben weinig alternatieven : we kunnen Oekraïne niet aan zijn lot overlaten.
Maar nogmaals; hoe lang zal de publieke opinie in West-Europa dat blijven aanvaarden ? In Oost-Europa, en dan zeker in Polen, is die publieke opinie helemaal mee. Hier wordt dat op termijn een stuk lastiger. Ook al omdat landen zoals Polen of Tsjechië het vandaag economisch veel beter doen dan West-Europa. De houding van Duitsland – dat altijd al een haat-liefde verhouding heeft gekend met Rusland – zal op termijn wellicht beslissend worden. Maar laat ons ook realistisch zijn : op termijn is niet Rusland ons grootste probleem, we moeten vooral naar India en China kijken.’
Dezelfde fout
Maken we tegenover China niet dezelfde fout als tegenover Rusland de voorbije twee decennia, door veel te naïef en toegeeflijk te zijn ?
‘Ik vrees van wel. In vergelijking met China is Rusland haast een democratie, maar wij zijn intussen verslaafd geraakt aan scheepsladingen vol goedkope Chinese brol. Ons platte consumentisme dreigt op termijn dus onze ondergang te worden. Hoewel ikzelf een overtuigd kapitalist ben, weiger ik nog producten te kopen die geproduceerd worden door onderbetaalde en vaak ook echt uitgebuite werknemers.’
Die trend keren, dat is natuurlijk een werk van lange adem. Hoe zetten we op het terrein en op kortere termijn ook effectief een ander China-beleid op de rails ?
‘Laat ons alvast – zoals onder meer een academicus als Jonathan Holslag dat al jarenlang consequent doet – blijven waarschuwen voor de Chinese dreiging. Daarnaast moeten toppolitici – ik herhaal het nog eens – zelf meer op het terrein gaan, zodat ze beseffen wat er vanuit China op ons afkomt. Een officieel diplomatiek bezoek aan China stelt op dat vlak niets voor, daar krijg je als politicus niet het land te zien zoals het er écht uitziet en écht denkt.’
Taiwan
Moeten we ook vrezen voor een Chinese aanval op Taiwan, waarbij al minstens de Verenigde Staten zich haast gedwongen zullen zien om militair tussenbeide te komen ?
‘Chinezen hebben veel geduld. Ze hebben de gebeurtenissen in Oekraïne én de Westerse reactie daarop zeer nauwgezet opgevolgd, en zullen daar ongetwijfeld lessen uit trekken. Ik acht het waarschijnlijk dat ze Taiwan een soort van te nemen of te laten voorstel zullen doen, zoals ze dat ooit ook gedaan hebben met Hongkong. Intussen weten ze daar ook wat al die Chinese beloftes waard waren. Maar dat Taiwan ooit een deel van China wordt, dat staat in de sterren geschreven, vrees ik.’
Uzelf zetelt ook al enkele jaren in de raad van bestuur van het Vlaamse vredesinstituut, op vraag van N-VA. Dat lijkt enigszins in tegenspraak tot eerdere uitspraken, waarbij u stelde dat pacifisme niets oplost ?
‘Bart De Wever had me gepolst voor dat zitje, omdat ook hij zich zorgen maakte over het blinde pacifisme bij almaar meer politici. Ik kon dat toen echt niet weigeren. Intussen hebben de recente gebeurtenissen natuurlijk vele mensen wakker geschud, ook de meest overtuigde pacifisten. Inclusief onze voorzitter, Jan Peumans. En ik merk dat de pacifistische vleugel binnen de Vlaamse politiek het nu echt wel moeilijk heeft, op een partij als Groen na wellicht.’
Waarom kon u die vraag van Bart de Wever dan niet weigeren ?
‘Ik kom helemaal niet uit een nationalistisch nest, maar vandaag ben ik stilaan tot de conclusie gekomen dat een partij als N-VA mijn enige hoop in bange tijden is om dit land echt ingrijpend te hervormen.’
Strategie en tactiek van Luc De Vos is deze week ons boek van de week, verkrijgbaar tegen een tijdelijke voordeelprijs in onze webwinkel. Ook NAVO- hersendood of klaar voor de toekomst van Theo Francken vindt u daar, samen met 115.000 andere titels.
FILIP MICHIELS
Filip Michiels is zelfstandig journalist.
Foto’s (c) Gazet van Hove.