ANALYSE – door Maarten Hertoghs – www.doorbraak.be .
De opvang van asielzoekers blijft de regering kopzorgen baren. Sinds afgelopen najaar zocht het kabinet-De Moor 3.500 extra tijdelijke opvangplaatsen via private partners. De slotsom van die zoektocht is dat er op 15 september 2023 zo’n 425 plaatsen minder zullen zijn in vergelijking met vandaag.
Extra tijdelijke plaatsen
Na ruim anderhalf jaar raakt de opvangcrisis maar niet onder controle. Hoewel er in vergelijking met januari 2021 ongeveer 5.000 extra opvangplaatsen zijn gecreëerd, staan er volgens Vluchtelingenwerk Vlaanderen nog steeds 2.400 asielzoekers op de wachtlijst voor opvang. Een van de maatregelen om de crisis onder controle te krijgen, is het creëren van meer opvangplaatsen. Dat is verre van eenvoudig. Vorige week nog werd duidelijk dat het tijdelijk opvangcentrum in Kampenhout, dat zou bestaan uit 600 containers, onhaalbaar is op de vooropgestelde site.
Afgelopen oktober lanceerde staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) een overheidsopdracht om 3.500 tijdelijke opvangplaatsen te zoeken via private partners. Idealiter creëert Fedasil deze nieuwe opvangplaatsen zelf, maar de overheidsdienst zit aan haar spreekwoordelijk plafond. Ze doet dan ook al sinds 2015 op structurele basis beroep op ondernemingen die een asielcentrum willen uitbaten.
Broddelwerk
In het nieuwste Doorbraak-magazine wordt dieper ingegaan op de samenwerking met deze private partners. Die blijkt namelijk verre van ideaal. Een asielcentrum dat privaat wordt uitgebaat, is duurder en er doken in het verleden veel problemen op. In meerdere andere gevallen kwamen er personeelstekorten aan het licht en bleek dat de gestelde vereisten op een minimale of creatieve manier ingevuld werden.
In het centrum van Kalmthout, uitgebaat door G4S van november tot mei 2021, waren de problemen op vlak van vergunningen dermate groot dat de toenmalige staatssecretaris voor Asiel en Migratie, Sammy Mahdi, sprak in Knack over ‘broddelwerk van de eerste tot de laatste minuut’. Ook bij enkele ‘asielondernemers’, ondernemers die in het verhaal van private asielopvang al een tijdje meedraaien, kunnen vraagtekens worden gezet.
In private handen
Momenteel zijn vier van de bijna honderd asielcentra in ons land in private handen. Hasselt, uitgebaat door Umami, was vergund voor 125 asielzoekers. Jalhay (Svasta) kon 260 personen huisvesten, Marcinelle (My-Assist) 250 en Luik (G4S) 500. Alles samen goed voor 1.135 opvangplaatsen, ofwel ongeveer 3,5 procent van het totale opvangnetwerk. In principe zijn deze centra van tijdelijke aard. Ze kregen in 2020 een vergunning voor twaalf maanden, maximaal verlengbaar met zes maanden. Hoewel in april 2022 de tijdelijke centra van Hasselt, Jalhay en Luik over of bijna aan hun maximale termijn van achttien maanden zaten, kwam er toch een verlenging. Sammy Mahdi (CD&V), staatssecretaris op dat moment, stelde in de kamercommissie voor migratie dat er geen verlenging meer zou gebeuren.
Ondanks die woorden verlengde huidig staatssecretaris De Moor afgelopen najaar de vergunning van de vier asielcentra tot 15 maart 2023. De reden was dat er geen plaatsen verloren zouden gaan in afwachting van de lopende overheidsopdracht. Het is, midden in een opvangcrisis, begrijpelijk dat die verlenging gebeurde, maar het toont aan dat de overheid afhankelijk is geworden van deze private partners. Daar komt bij dat de tijdelijkheid van deze centra in vraag gesteld moet worden. Marcinelle is momenteel drie jaar operationeel, weliswaar met een onderbreking van twee maanden (oktober-december 2021). Jalhay en Hasselt hebben er 2,5 jaar op zitten en Luik twee jaar.
Enige kandidaten
Zowel het kabinet-De Moor als Fedasil bevestigen dat My-Assist (Marcinelle), Svasta (Jalhay) en Umami (Hasselt) de enige kandidaten waren die op de overheidsopdracht antwoordden. De ministerraad van 10 maart 2023 besliste dan ook dat de bestaande centra een nieuwe vergunning kregen met ingang van 16 maart 2023. Verder besliste de ministerraad om het contract voor het centrum in Luik te verlengen tot 15 september. Volges Fedasil antwoordde G4S niet op de overheidsopdracht. Er zou, volgens Lies Gilis (Fedasil), een nieuwbouwproject voorzien worden op de plaats van het centrum in Luik. De nieuwe verlenging bovenop de eerdere verlengingen toont nog maar eens hoe afhankelijk de overheid is van deze private ondernemers.
In de drie sites die behouden worden, komen er ten opzichte van vandaag vijftig extra plaatsen bij, volgens het kabinet-De Moor. Volgens Fedasil blijft de capaciteit echter ongewijzigd. Bij een vergelijking van eerdere communicatie van Fedasil over het aantal opvangplaatsen in de bestaande centra en de recente communicatie blijkt dat de vergunning voor Jalhay van 260 naar 272 opvangplaatsen gaat. Marcinelle (250) en Hasselt (125) blijven op een status quo.
My-Assist kreeg, aldus het kabinet-De Moor, ook nog een vergunning om in Braine Le Comte een centrum uit te baten voor 62 niet-begeleide minderjarige vluchtelingen (NBMV). Aangezien het centrum in Luik, goed voor vijfhonderd opvangplaatsen, op 15 september sluit, oogt de totale balans negatief. In vergelijking met vandaag zullen er dan zo’n 425 opvangplaatsen minder zijn in private handen. Aangezien het centrum in Luik, goed voor vijfhonderd opvangplaatsen, op 15 september sluit, oogt de balans negatief. Er zullen in vergelijking met vandaag een kleine vijfhonderd opvangplaatsen minder zijn in private handen.
Ver van het beoogde aantal
Er worden dus maar 709 van de beoogde 3.500 plaatsen ingevuld. Het is niet de eerste keer dat het aantal beoogde plaatsen verre van ingevuld kon worden, beaamt ook Bart Tierens van het kabinet-De Moor. In 2015 was er een raamovereenkomst voor 10.000 plaatsen, maar die opdracht werd nooit gegund. Er waren dat jaar ook meerdere aanbestedingen voor 10.000 plaatsen in hoogdringendheid, waarvan slechts 2.832 plaatsen gegund werden. In 2019-2020 waren er twee aanbestedingen nodig om 2.300 van de beoogde 3.500 plaatsen in te vullen. Het resultaat van de aanbesteding van afgelopen najaar ligt dus in de lijn van de verwachtingen.
Opmerkelijk is wel dat het aantal kandidaat-uitbaters kleiner lijkt te worden. Zo was G4S Care sinds 2015 een vaste klant in het indienen van offertes. In 2020 kreeg de sociale poot van de multinational zelfs vergunningen voor drie centra. G4S diende nu echter geen offerte meer in. Dat is opmerkelijk voor een organisatie die zich opwerpt als overheidspartner op dit vlak. G4S wenste niet aan de redactie te verduidelijken waarom er geen offertes ingediend werden. Ook andere ondernemingen die eerder ingingen op de aanbesteding en asielcentra uitbaatten lijken afgehaakt te hebben.
Het lijkt er intussen hoe langer hoe meer op dat de huidige tijdelijke centra in private handen hun tijdelijk karakter verliezen. De overheid doet nu al 2,5 tot 3 jaar beroep op de drie centra. Daar komt nog minstens één jaar, maar vermoedelijk anderhalf jaar bij. Tenzij de overheid de opvangcrisis tegen dan onder controle heeft, zijn bijkomende verlengingen te verwachten.
MAARTEN HERTOGHS
Maarten Hertoghs (1979) werkte jarenlang als godsdienstleerkracht en coördinator. Hij haalde een MA in Gender en Diversiteit aan de UGent en schrijft graag over politiek, filosofie, religie en samenleven.
foto’s (c) Gazet van Hove & Wikipedia.