door Pieter Vandermoere in ’t Pallieterke .
Al enkele decennia volgen politiek geïnteresseerden de publicaties van Mark Elchardus. Als VUB-professor sociologie gold hij als de huisideoloog van de Vlaamse socialisten. Toen reeds verraste hij vriend en vijand met zijn moedige stellingen over het belang van gemeenschapszin. Vorig jaar koos hij voor uitgeverij Ertsberg om zijn opus magnum ‘Reset’ met het brede publiek te delen. Het werd een voltreffer, die smaakte naar meer.
Elchardus zag er wel brood in om bijna honderd columns in De Morgen over de voorbije jaren te ordenen per thema en te bundelen in een nieuw boek. Na de val van het IJzeren Gordijn vielen de oude sociaaleconomische tegenstellingen tussen kapitalisme en communisme weg. De cultuuroorlog verplaatst de focus naar thema’s als identiteit, orde en vrijheid van meningsuiting. Ze inspireerden de socioloog tot meerdere beschouwingen over die onderwerpen.
Nieuwe thema’s
De schrijver stelt zich duidelijk aan de juiste kant van de geschiedenis, om de gevleugelde woorden van Charles Michel nog even met een knipoog te parafraseren. Elchardus vraagt respect voor het werk van de politie die in moeilijke omstandigheden moet werken. Vaak met bijzonder weinig politieke steun. De lichtzinnige eis van vaak blanke ‘Black Lives Matter’-extremisten om de politie haar middelen af te nemen, keert zich in eerste instantie tegen de zwarten, die het voornaamste slachtoffer van de ontstane anarchie worden.
Hij herinnert de oud-strijders van mei ’68 aan hun vroegere bestorming van de hemel. Alle christelijke taboes dienden een halve eeuw geleden op de schop, maar nu verdedigt men ‘safe spaces’ en fatwa’s. En Elchardus plaatst grote uitroeptekens bij de vaststelling dat een aanslag op een moskee in Nieuw-Zeeland vele malen meer aandacht krijgt dan de systematische moorden op Nigeriaanse christenen door het islamitische Boko Haram. Welke agenda dienen de media ? De vraag stellen, is ze beantwoorden.
De gesmoorde stem van het volk
De kracht van het boek is dat het terug een stem aan de burger wil geven. Op pakweg een decennium is die door de politiek en media gemarginaliseerd. Politici die die tendens aanklagen, krijgen de stempel van populist. Nochtans plaatst de democratie het volk centraal. Men stelt het volk te vaak voor als een grillige, onwetende massa. Nochtans blijkt bijvoorbeeld uit onderzoek dat kiezers zich wel degelijk op partijprogramma’s en niet op sociale media baseren om hun stem te bepalen.
De VUB-hoogleraar noteert verscheidene voorbeelden van de arrogantie van de macht tegenover het volk. Zo vellen activistische rechters vonnissen die niet democratisch of cultureel zijn ingebed. Het meest frappante is de uitholling van de mensenrechten door een supranationale justitie die een de facto opengrenzenbeleid faciliteert en de zelfreflectie van de politieke macht, die bezig is met postjes en futiele ruzies in plaats van besturen en hun verkiezingsbeloftes uit te voeren. Politici, leer luisteren naar de burger in plaats van hem de mond te snoeren via burgerpanels of de stemplicht af te voeren, aldus Elchardus.
Flinks
‘Zachte heelmeesters maken stinkende wonden’ is ook een devies dat op buitenlands vlak geldt. Dachten Europese leiders dat ze via een welwillende rol tegenover dictators wereldwijd op defensie konden blijven beknibbelen ? De fouten in die redenering stapelen zich de laatste jaren op. En de auteur kan zwart-op-wit bewijzen dat hij hier al jaren voor waarschuwt. Hij huldigt het principe om omzichtig om te gaan met sancties, maar wel via een goed uitgebouwd leger voldoende weerbaar te zijn om een afschrikkingseffect te sorteren. Maar geweld is net als wraak een gevaarlijke cocktail die men goed gedoseerd én perfect getimed dient toe te dienen. Ook hier toont Elchardus zich een realist die correct de buitenlandse politiek leest en interpreteert.
Net als het slappe tot onbestaande asielbeleid dat bij de autochtone bevolking leidt tot vervreemding en duizenden Afrikaanse gelukszoekers de dood kost. Een pragmatische aanpak werkt veel efficiënter en effectiever. Sluit met de dichtgeknepen neusgaten een akkoord met Turkije, Libië en andere grensstaten. Investeer in de landen van herkomst en organiseer opvang en asiel lokaal, vindt de schrijver.
Bondgenoten
Gegeven de sterk mobiliserende kracht van gemeenschapszin, besluit het boek om die positief aan te wenden. De groeiende vereenzaming ligt in de kern aan de globalisering en de veronachtzaming van bedrijfsleven, media en politiek, en mensen die zoekende blijven naar een vaste plaats die ze hun thuis kunnen noemen. Net zoals een woning bestaat een natie bij de gratie van grenzen en conventies. Hoofddoeken en boerkini’s zijn expliciete uitingen van ‘een levenswijze die de onze bedreigt’.
Nochtans is Elchardus hoopvol dat de ondernemende en ethisch conservatieve moslims zich ook zullen kanten tegen de linkse politiek van pamperen en permissiviteit. Een wat verrassende boodschap na een spervuur van spitse columns die telkens opnieuw krachtig en gebald conclusies brengen die blijven nazinderen.
Mark Elchardus, ‘Vrijheid Veiligheid’, 2023, Ertsberg. 348 p., 27,50 euro ISBN 9789464369915
foto’s (c) Gazet van Hove.