door Wannes Neukermans in ’t Pallieterke .
De manier waarop mensen informatie verwerven, verandert continu. Mediagroepen zijn, zeker in Vlaanderen, steeds meer beginnen te fuseren, waardoor er vandaag enkele grote machtsbastions in de media actief zijn. Daarnaast beginnen jonge mensen hun nieuws steeds minder via die traditionele kanalen te halen en winnen ‘particuliere’ nieuwskanalen en influencers aan invloed.
Zeven op tien Vlaamse jongeren volgen nieuws vandaag vooral via sociale media. Instagram is momenteel het belangrijkste platform, al vangen steeds meer jongeren ook via TikTok nieuws op. Dat nieuws wordt op die sociale media geplaatst door klassieke media, maar ook zogenaamde ‘politiekfluencers’ brengen op hun manier nieuws. Nu verschillende influencers opgepikt worden in de traditionele media door hun commentaren op actuele thema’s, kunnen andere figuren op sociale media geneigd zijn hun voorbeeld te volgen.
Cestmocro
Met ruim 350.000 volgens is de Instagrampagina ‘nws.nws.nws’ van de VRT een van de populairste Vlaamse nieuwskanalen die zich specifiek op jongeren richt. Uit onderzoek blijkt echter dat veel jongeren hun nieuws vooral bij ‘Cestmocro’ (uitspraak op z’n Frans : C’est mocro) halen. Dit Instagram-account met meer dan 1 miljoen volgers plaatst dagelijks nieuwsberichten over sport, prominente politici en wereldwijde conflicten.
Eind 2017 begon Cestmocro als een pagina waarop memes geplaatst werden. “In eerste instantie richtte de maker zich op jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond. Dat Cestmocro 1 miljoen volgers heeft (waarvan veel Vlaamse, red.) toont aan dat dat niet meer het geval is”, vertelde postdoctoraal onderzoeker Amber Van der Wal in De Standaard. Na verloop van tijd begon Cestmocro steeds meer actueel nieuws te plaatsen en met succes, want Nws.nws.nws en het Nederlandse NOS Jeugdjournaal hebben samen minder volgers dan Cestmocro op zichzelf. Wie er precies achter Cestmocro zit, is onduidelijk, al postte een Marokkaanse tiener in het begin ook selfies op de pagina. Bovendien passeert er regelmatig nepnieuws op de pagina, onder meer over de Israëlische ‘militaire invasie’ in Palestina.
Influencers
Ook influencers komen geregeld met nieuws. Deze persoonlijkheden op sociale media delen normaal vooral persoonlijke interesses met hun volgers : zo zijn er sportinfluencers, fitnessinfluencers, voedingsinfluencers, … Maar deze mensen verweven ook vaak politieke of maatschappelijke boodschappen in hun content, al dan niet met kennis van zaken. Denk aan Laura Tesoro die zich uitspreekt over de situatie in de Gazastrook en aan Nathan Vandergunst (Acid) die de strijd aanging met Reuzegom en wat hij ‘klassenjustitie’ noemt. Ze halen hiermee de nationale pers en kunnen op die manier een voorbeeld vormen voor andere influencers.
Er zijn ook influencers die zich uitsluitend richten op de politiek-maatschappelijke wereld, al blijven die in Vlaanderen zeldzaam. Elisabeth Lucie Baeten ging viraal met haar satirisch typetje ‘Katrien van Politiek PR’, maar ze richt zich niet uitsluitend op de politiek. Daardoor verdient ze er ook soms onrechtstreeks geld aan, vertelt ze in een interview met HUMO. “Rechtstreeks niet, onrechtstreeks soms wel”, antwoordde ze op de vraag of ze iets verdient aan Katrien van Politiek PR. “Bedrijven vragen me weleens om een Katrien-filmpje te maken. DPG heeft me eens om een filmpje verzocht voor hun personeel, en Play heeft er enkele gebruikt voor hun nieuwjaarspresentatie.”
Politiekfluencers
In andere Europese landen en vooral in de VS is er wél al sprake van zogenaamde ‘politiekfluencers’. Figuren als Tucker Carlson en Ben Shapiro hebben geen klassieke nieuwsmedia meer nodig om miljoenen kijkers te halen en bepalen met hun shows mee de (politieke) agenda. Carlson werd zo als eerste reporter sinds de Russische inval in Oekraïne uitgenodigd om Vladimir Poetin te interviewen.
In Nederland ging Calvin Van Laaren viraal in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen. In een interview met RTL vertelde hij hoe hij, net als Cestmocro, eerst vooral memes plaatste, maar doorbrak met zijn commentaren op actuele thema’s. “Ik wil de mensen informeren over bepaalde onderwerpen die ik zelf interessant vind”, aldus Van Laaren. Hij vertelt ook hoe hij zich specifiek op jongeren richt. “Heel bewust maak ik vlotte video’s omdat ik een jong TikTok-publiek aantrek. Het jonge publiek vindt dat prettig, maar de oudere generatie vindt mijn video’s waarschijnlijk vreselijk omdat ze zo snel gaan.”
Is het een goede zaak dat influencers ook het publieke debat beginnen te bespelen ? Want daardoor zijn ze een deel van de communicatieve elite geworden, vertelt Joachim Pohlmann in een recent interview met ’t Pallieterke. “Mensen die een grote groep kunnen bereiken, via een krant of universiteit bijvoorbeeld.” Heel wat mensen stellen dat de sociale media onze democratie zouden bedreigen. Niet zozeer omdat iedereen er zijn of haar mening kwijt kan, maar vooral door de algoritmes die ons zo goed als alleen confronteren met sensationele berichten van gelijkgestemden. Maar waar het wél voor heeft gezorgd, is dat ‘het volk’ die communicatieve elite ter verantwoording kan roepen.
Vroeger was het zo dat de communicatie slechts in één richting verliep : de professor doceerde en zijn studenten luisterden, de journalist schreef en de lezer las zijn krant. Nu is er veel meer interactie, want journalisten, professoren, experts en politici kunnen de confrontatie met hun lezers opzoeken. Iedereen die wil, ook al kent hij er geen moer van, kan de communicatieve elite ter verantwoording roepen. Pohlmann noemt het “een democratiserend effect”. “Zolang de elite de communicatietechnologie kan monopoliseren, heeft zij de controle over het debat en over het volk. Wanneer een nieuwe technologie het volk de mogelijkheid geeft om zijn mening te uiten, komt het monopolie van de elite in gevaar.”
Monopolie in de media
Hoe meer influencers aan invloed winnen, hoe meer de klassieke mediamarkt verandert, en ook dat kan een democratiserend effect hebben. Vlaamse jongeren effenen volgens de Vlaamse Regulator voor de Media het pad voor nieuwe vormen van mediaconsumptie. Misschien is dat ook nodig. Meer dan 80 procent van de klassieke mediamarkt is vandaag in handen van slechts vijf mediagroepen. VRT, DPG Media, Mediahuis, Roularta en Telenet controleren het overgrote deel van de mediamarkt. Dat brengt positieve effecten als kruisbestuiving en kostenbesparing mee : kijk naar de samenwerking tussen VTM en HLN.be. Langs de andere kant kan die concentratie ook voor een verschraling en zelfs voor mogelijke belangenconflicten zorgen.
Voormalig HLN-journalist Guido Van Liefferinge waarschuwde in zijn boek ‘Fuck de media, red de pers’ al voor machtsconcentratie en een verschraling van het medialandschap. “De media-industrie is een spel geworden dat zich zonder enige democratische noch journalistieke bekommernis afspeelt boven de hoofden van de nieuwsconsumenten”, schrijft hij. “In dat spel van macht en geld dreigt een onafhankelijke en diverse pers een marginaal verschijnsel te worden, meer nog in een kleinschalig Nederlandstalig taalgebied als het onze.”
Van Liefferinge ziet in die concentratie een oorzaak van het relatief lage vertrouwen van de bevolking in media. 75 procent van de politici en 67 procent van de burgers beoordelen nieuwsmedia als vooringenomen, zo blijkt uit een onderzoek van de Universiteit van Antwerpen. Het jaarlijkse Digital News Report van het Reuters Institute for the Study of Journalism toont aan dat 51 procent van de Vlamingen “het meeste nieuws wantrouwt”.
Bekijk ons interview met Joachim Pohlmann .
foto’s (c) Gazet van Hove .