door Julien Borremans in ’t Pallieterke .
In een vlaag van zinsverbijstering pleitte Conner Rousseau onlangs voor de afschaffing van de vrijheid van onderwijs. Volgens de sociaaldemocraat zou het efficiënter en goedkoper zijn mocht alleen de overheid het onderwijs organiseren. Daarmee komt Rousseau frontaal in botsing met de realiteit. N-VA wil daarentegen onder meer de vleugels van de onderwijskoepels knippen en de kennis van het Nederlands als prioriteit naar voren schuiven. Ook willen de Vlaams-nationalisten sancties voor ouders die hun verantwoordelijkheid niet nemen en staat de schrapping van de brede eerste graad op de agenda.
Door de formatieperikelen op federaal niveau, zou je haast vergeten dat er ook nog koortsachtig wordt gewerkt aan een Vlaamse regering. Ook daar liggen uitdagingen van formaat op de onderhandelingstafel. Eén daarvan vormt zeker het onderwijs, dat de laatste jaren – eufemistisch gezegd – door woelige wateren vaart.
Het niveau is al twintig jaar tanende. Dat komt mede door een aantal socialistische ‘wonderdokters’ met hun bedenkelijke bezweringsdansen voor gelijke kansen, terwijl dat in de praktijk betekende dat het niveau dermate moest zakken zodat de achterstand van de zwakke leerlingen op een artificiële wijze werd weggewerkt.
Ook in het katholiek onderwijs deed die ontwikkeling zich voor. Naar aanleiding van de invoering van de eindtermen van de eerste graad, maakte toenmalig directeur-generaal Lieven Boeve van Katholiek Onderwijs Vlaanderen de opmerking of het niveau van de eindtermen niet te hoog lag : “Laat ons na de invoering heel goed onderzoeken of de eindtermen wel goed zitten. Als ze te ambitieus zijn, moeten we ze ook weer durven aan te passen.” Als de inrichtende macht al niet meer de ambitie heeft om leerlingen te laten excelleren, waarom zouden scholen en directies die nog moeten hebben ?
Vrijheid van onderwijs
Opmerkelijk is dat Conner Rousseau pleit voor de afschaffing van de vrijheid van onderwijs. “Ik ben voor onderwijs door de overheid, niet door de kerk of moskee”, schreef hij op Instagram. De overheid moet het onderwijs dan maar alleen organiseren. De vrijheid van onderwijs is sinds het bestaan van België steeds de ideologische afspiegeling geweest van de maatschappelijke breuklijn tussen katholieken en vrijzinnigen. Dat is stilaan aan het verschuiven.
Het afschaffen van die vrijheid vraagt een grondwetswijziging. Vrijheid van onderwijs is immers grondwettelijk verankerd. Iedereen heeft het recht om een school op te richten (actieve vrijheid) of zijn kind naar een school van keuze te laten gaan (passieve vrijheid). De Grondwet laat ook toe dat ouders kunnen kiezen tussen thuisonderwijs (privéonderwijs), gemeenschapsonderwijs (ingericht door de Vlaamse gemeenschap), gesubsidieerd officieel onderwijs (ingericht door de steden en gemeenten) en gesubsidieerd vrij onderwijs (katholiek onderwijs vormt de grootste groep). In België bestaat er bovendien leerplicht, geen schoolplicht.
Ook in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens en het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens staat het recht op vrijheid van opvoeding en onderwijs gestipuleerd.
Vrijheid doorgeslagen
De vraag is of de vrijheid van onderwijs niet te fel is doorgeslagen. Ze zorgt voor een vergaande versnippering van middelen. Of je nu haartooi organiseert voor vrijzinnigen of katholieken, het blijft haartooi. Het optimaal inzetten van middelen is voor het zeer dure Vlaamse onderwijs geen overbodige luxe. De middelen die vrijkomen, kunnen dan op een andere manier worden ingezet. Ook worden de diverse koepels dan verplicht om met elkaar samen te werken. Bovendien kampt het onderwijs met een groeiend tekort aan leerkrachten. Het ontvetten van het aantal opleidingen en richtingen, en het gericht samenwerken over de netten heen, vormen voor dat tekort één van de oplossingen.
Vrijheid van onderwijs is en blijft een afspiegeling van ons democratisch bestel. Scholen mogen hun eigen pedagogisch project kiezen, maar de almacht van de koepels en netten moet worden doorbroken. Daarvoor is geen grondwetswijziging nodig. Naast de scholen kunnen ook de pedagogische begeleidingsdiensten, centra voor leerlingenbegeleiding en de opleidingen voor directeurs over de netten heen samenwerken. Wat niet meer dan logisch is.
Ook ouders zullen hun verantwoordelijkheid moeten opnemen
Vrijheid van onderwijs dient waarvoor ze in de grondwet geschreven werd, voor ouders en kinderen, maar niet voor de uitbouw van de machtsbasis van de koepels en netten. Wil de overheid meer grip krijgen op het onderwijs, dan zal het de vrijheid moet inperken. Dat kan natuurlijk ook averechts werken. Kijk maar naar Spanje en Frankrijk, waar de traditie aan overheidsbemoeienissen het onderwijs zeker niet naar een hoger niveau heeft getild. Vrijheid is essentieel voor ons Vlaams onderwijs, maar het mag niet doorslaan naar laksheid.
Financiële sanctie voor ouders
Ook de ouders zullen hun verantwoordelijkheid moeten opnemen. In een vertrouwelijke nota – die momenteel al circuleert – blijkt duidelijk dat ook de ouders op hun verantwoordelijkheid moeten worden aangesproken. Ouders van wie de kinderen steeds te laat komen of regelmatig afwezig zijn, niet over het juiste lesmateriaal beschikken of geen gezonde voeding meekrijgen, kunnen zich aan een financiële sanctie verwachten. Maar ook ouders die onvoldoende of geen Nederlands spreken of niet naar het oudercontact komen, zullen gesanctioneerd worden.
Hoe dat in zijn werk moet gaan, is allerminst duidelijk. Volgens HLN zouden de ouders een GAS-boete krijgen, maar het lijkt onwaarschijnlijk dat stedelijke of gemeentelijke ambtenaren zich daarmee zullen bezighouden. Hoogstwaarschijnlijk wordt het wel een financiële sanctie, maar in welke vorm dat moet gebeuren, is nog niet duidelijk.
Heel wat ouders nemen hun verantwoordelijkheid niet. Kwetsbare, anderstalige leerlingen en leerlingen met achterstand worden thuis veel te weinig opgevolgd. Heel wat scholen leveren al bijzondere inspanningen door te differentiëren, te remediëren en door een huiswerkklas te organiseren, maar daar blijft het in heel wat gevallen bij. Ouders zijn soms te weinig betrokken, zijn in vele gevallen te laag geschoold om ondersteuning te bieden, leven in een financieel precaire situatie of spreken onvoldoende of geen Nederlands. In veel gevallen zullen ondersteunende diensten van onder andere het OCMW hun handen vol hebben om de ouders te begeleiden en financieel te ondersteunen.
De kennis van het Nederlands blijft bij heel wat nieuwkomers onvoldoende en daar moet worden op ingezet. Een op de drie kleuters begrijpt niet wat de Antwerpse leerkracht zegt. Dat zegt genoeg over de thuissituatie. Kinderen lopen daardoor grote achterstand op, met grote maatschappelijke gevolgen.
De Koalatest is een taalvaardigheidstest die de taalachterstand bij kleuters moet detecteren. Die kinderen krijgen dan extra begeleiding. Enkel al om die reden is het van groot belang dat de leerplicht wordt verlaagd tot drie jaar. Maar ook de ouders moeten aangesproken én aangezet worden om beter Nederlands te leren. Dat is één van de succesfactoren om betere resultaten op school te halen en één van de fundamenten voor de hechte gemeenschap die Vlaanderen moet zijn.
Essentie
Het onderwijs zal zich in de toekomst strikter moeten toeleggen op de essentie van zijn opdracht en dat is leerlingen en cursisten grondig opleiden. Daar hoort bijvoorbeeld niet het aanbieden van gratis maaltijden bij. Uit een bevraging van HLN blijkt amper drie op de tien respondenten voorstander van het bedelen van gratis maaltijden.
Ook zullen de smartphones steeds meer uit de klassen en scholen worden gebannen. De wetenschap wijst op ernstige ontwikkelingsstoornissen, psychologische problemen en leerachterstand bij overconsumptie. In Frankrijk zijn tegen het gebruik van sociale media en smartphones al drastische maatregelen genomen. In het Vlaams onderwijs volgen steeds meer scholen dat voorbeeld. Het Vlaams onderwijs zal daar ook duidelijke richtlijnen moeten uitvaardigen. Want leerlingen moeten ook aangeleerd worden om op een zinvolle manier met onder meer smartphones om te gaan.
Mislukt socialistisch experiment
De afschaffing van de brede eerste graad staat gelukkig ook op de agenda. Het ging om een socialistisch experiment van Pascal Smet, waarbij de premisse was dat als je kinderen van diverse intellectuele pluimage bij elkaar zet, iedereen daar cognitief beter van wordt. Uitstel van studiekeuze zou ook de sociale ongelijkheid tegengaan. Nu wordt algemeen ingezien dat de resultaten van dat experiment eerder negatief zijn en dat de brede eerste graad leidt tot slechter lezen en rekenen. Uit de Vlaamse Toetsen bleek dat 10 procent van de leerlingen quasi ongeletterd uit de eerste graad komt.
Is Vlaanderen aan een nieuwe schoolstrijd toe ? Zeer zeker. Theo Francken liet in 2019 al duidelijk verstaan waar het voor N-VA op aankomt : “Meer kennis van het Nederlands, meer uitdagingen voor de sterkste leerlingen, meer leerkrachten voor de klas en minder in de ondersteunende diensten.” Er moet ook aandacht zijn voor ‘de Vlaamse identiteit en geschiedenis’. Ook pleitte Francken voor ‘een absoluut hoofddoekenverbod’. Dat zou alvast een goede inleiding zijn voor de volgende ‘beleidsnota onderwijs’.
