DEFENSIE

door Jurgen Ceder in ’t Pallieterke .

In februari zal de oorlog in Oekraïne zijn vierde jaar ingaan. Een einde is nog niet in zicht. De kans is groot dat dit gewapend conflict langer zal duren dan de Eerste Wereldoorlog, misschien zelfs de Tweede.

Geen Verdun

Je moet altijd voorzichtig zijn met vergelijkingen. De weinig beweeglijke frontlijnen en het belang van artillerie doen inderdaad wat denken aan de Eerste Wereldoorlog, maar daar houden de gelijkenissen op. Hoewel Rusland en Oekraïne steeds meer mensen onder de wapens roepen, hebben ze nog geen volledige mobilisatie afgekondigd, zoals de strijdende partijen toen wel deden. 

Minstens aan de Oekraïense kant doet men ook zijn best om de slachtoffergraad laag te houden. Al bij verschillende gelegenheden heeft het opperbevel grond geruild voor levens wanneer de Russische druk te hoog werd. Het gebeurde in Avdiivka, dat in februari door de Russen werd ingenomen. Wellicht staat Pokrovsk binnen afzienbare tijd hetzelfde te wachten. Oekraïne wil geen Verdun, waar op 8 maanden tijd 700.000 Duitsers en Fransen het leven lieten.

Voor het Westen is de oorlog eerder een abstracte strijd tussen goed en kwaad, een fundamentele botsing der waarden

Dat wil niet zeggen dat het aantal slachtoffers niet aantikt. Precieze cijfers zijn er niet, want beide partijen minimaliseren de eigen verliezen en overdrijven die van de andere kant, maar het is waarschijnlijk dat al meer dan 300.000 mensen het leven verloren en er dubbel zoveel gewond geraakten. Volgens het project ‘Correlates of War’ is dit conflict nu al bloediger dan 90 procent van alle oorlogen tussen staten van de laatste 200 jaar. Nog een statistiek : eens een uitputtingsoorlog dat niveau van slachtoffers bereikt, duurt zo’n oorlog gemiddeld nog 3 jaar. Neem dat soort cijfers voor wat ze waard zijn. Je hebt ze niet nodig om te zien dat er nog heel wat bloed zal vloeien alvorens er beslissende onderhandelingen zullen plaatsvinden.

Te weinig, te laat

Wanneer Rusland aanviel, kon het Westen zich niet veroorloven niets te doen tegen een daad van naakte militaire agressie tegen een Europees land, ook al was het geen lid van de NAVO. Aan de andere kant waren het Russische nucleaire arsenaal en de geloofwaardige dreiging dat dat gebruikt zou worden, zeer goede redenen om de NAVO niet rechtstreeks in oorlog te brengen. Het Westen koos voor een koers tussen die twee polen, via militaire hulp waaraan allerlei voorwaarden, ‘rode lijnen’, werden gekoppeld die moesten vermijden dat de betrokkenheid van de NAVO gezien zou worden als een feitelijke oorlogsverklaring aan Rusland.

Zo wilde men eerst geen tanks of gevechtsvliegtuigen leveren, mochten westerse wapens alleen gebruikt worden op Oekraïens grondgebied en kreeg het Oekraïense leger raketsystemen die alleen op korte afstand ingezet mochten worden. Al die beperkingen zijn geleidelijk verdwenen. Eerst kwamen de tanks. Daarna, eerst in kleine aantallen, de vliegtuigen. Ten slotte kwamen de raketsystemen. De HIMARS mocht ook al snel doelen op langere afstand raken. De ATACMS mochten dan weer niet op Russisch grondgebied vuren, maar ook die beperking is al afgezwakt.

Een goed voorbeeld van het gebrek aan duidelijke lijn in de beperkingen die escalatie moeten verhinderen, is de communicatie over het gebruik van de F-16’s. Amerikaans buitenlandminister Blinken kondigde aan dat vanaf deze zomer Amerikaanse F-16’s “door de Oekraïense lucht zullen vliegen”. Alexander De Croo was nog duidelijker. Hij zei dat de F-16’s die ons land al dit jaar zal leveren, enkel boven Oekraïens territorium gebruikt mogen worden. Vorige week verklaarde de Nederlandse opperbevelhebber, Onno Eichelsheim, dat de Nederlandse toestellen best ook in Rusland ingezet mogen worden. We mogen vermoeden dat een Oekraïense piloot die opstijgt om Russische tanks nabij Koersk te bombarderen, zich niet zal afvragen of hij in een Nederlandse, dan wel in een Belgische F-16 zit.

Alles wat werd beloofd, kwam ook veel te traag. Op een bepaald moment had Oekraïne geen enkele artilleriegranaat meer die zich niet reeds aan het front bevond. Dat alles stukje bij beetje werd aangevoerd en de gebruiksbeperkingen steeds verder werden afgezwakt, heeft te maken met het gebrek aan strategisch doel.

Geen concreet oorlogsdoel

Wat de Oekraïners willen, is duidelijk : een militaire overwinning die hen toelaat alle gebieden te herwinnen die hen door Poetin in 2014 of in de laatste jaren zijn ontstolen. Voor hun westerse bondgenoten is de oorlog eerder een abstracte strijd tussen goed en kwaad, een fundamentele botsing der waarden, waarin het kwaad vooral niet mag winnen. Gabrielius Landsbergis, de Litouwse buitenlandminister, ergert zich aan de afwezigheid van een concreet oorlogsdoel. Er wordt zelfs niet over gepraat, klaagt hij.

In het Westen putten politici zich uit in blijken van solidariteit met Oekraïne, die dan worden omgezet in het leveren van wat goederen, medicijnen en wapens die toelaten het eigen geweten te sussen, de achterban tevreden te stellen en de pers iets om over te schrijven te geven, maar niet gericht zijn op het bereiken van een concreet einddoel. Het is in essentie crisisbeheer, het gooien van water wanneer de brand dreigt uit te slaan, zonder ooit de brand te willen blussen.

Het gebrek aan doel is het gevolg van een moeilijk weg te werken contradictie. Het Westen wil niet dat Poetin wint, maar tegelijk ook niet dat hij zo zwaar verliest dat hij de inzet van nucleaire wapens zou overwegen. Ook het kostenplaatje van een dergelijke overwinning is een overweging, zeker met kiezers – zie Duitsland vorig weekend – die de factuur niet meer willen betalen.

‘Bevroren conflict’

Als die twee eindresultaten uitgesloten worden, is het conflict gedoemd verder aan te slepen. Een ‘bevroren conflict’ is dan het beste waarop we kunnen hopen, waarbij de veroveringen de facto verworven blijven, maar we dat niet officieel hoeven te erkennen. Het is een mogelijkheid, misschien wel de meest realistische. Er zijn precedenten. Griekenland en het grootste deel van de internationale gemeenschap hebben nooit de bezetting van een deel van Cyprus door Turkije erkend, maar er wordt niet om gevochten. Zuid- en Noord-Korea zijn officieel ook nog altijd in oorlog, maar er vallen geen doden meer.

Het Westen wil niet dat Poetin wint, maar tegelijk ook niet dat hij zo zwaar verliest dat hij de inzet van nucleaire wapens zou overwegen

De recente inval van Oekraïne in de Russische provincie Koersk maakt die uitkomst moeilijker. Strategisch is het geen slechte zet, omdat ze pasmunt kan leveren bij onderhandelingen en het politiek ook erg vervelend is voor Poetin. Er is echter geen schijn van kans dat die bezetting ooit permanent zou worden. Poetin lijkt trouwens zelf ook niet tevreden met het status quo, zoals blijkt uit de ontzettend hoge verliezen die hij bereid is te lijden bij de stapsgewijze opmars in de regio Donetsk.

Ontbrekend leiderschap

Misschien kunnen de Amerikaanse presidentsverkiezingen meer een kantelmoment betekenen dan de militaire ontwikkelingen op het terrein. In tegenstelling tot de meeste vrienden van Oekraïne, waar ik mezelf nochtans toe reken, denk ik dat Trump een betere keuze voor vrede in Oekraïne is dan Harris. Biden was een zwakke leider, wiens stuurloosheid en gebrek aan geloofwaardigheid deze oorlog eerst hebben mogelijk gemaakt en daarna hebben beheerd volgens het eerder beschreven stramien van doelloosheid. Harris is uit hetzelfde hout gesneden.

Er was geen leiderschap in het Westen toen de troepen van Poetin zich begonnen samen te pakken aan de grenzen van Oekraïne. Niemand om met hem te onderhandelen, maar ook niemand om af te dreigen. Ook in een volgende fase toonde Biden zich een zwakke president. Hij schreeuwde zijn oneindige solidariteit met Oekraïne van de daken, maar gaf het land niet de wapens die het nodig had of deed dat veel te traag. Biden legde allerlei beperkingen op aan de manier om ze te gebruiken, om die achteraf weer in te trekken. In een opwelling noemde hij Poetin ook een ‘oorlogsmisdadiger’, wat correct is, maar niet van dien aard is om die aan de onderhandelingstafel te krijgen.

De hele tijd moesten de eigen achterban en de pers behaagd worden, maar een herkenbaar doel voor de oorlog ontbrak. De situatie in Gaza vertoont trouwens dezelfde tekenen van wanbeheer. Biden begon, na de aanslag, met onvoorwaardelijke steun voor Israël, maar eindigde in veroordelingen van alles wat Israël deed om Hamas uit te schakelen. Een Amerikaanse journalist vergeleek hem met een defect verkeerslicht, dat elke seconde schakelt tussen groen, oranje en rood. Niemand neemt hem nog ernstig.

Onbehouwen, maar duidelijk

J.D. Vance, Trumps kandidaat voor het vicepresidentschap, wordt bekritiseerd door de linkse pers omdat hij vindt dat er meer aandacht moet gaan naar het gevaar dat uitgaat van China dan naar de situatie in Oekraïne. Strikt genomen heeft hij geen ongelijk. Taiwan alleen al is van groter strategisch belang voor de VS dan Oekraïne.

Dat lijkt ook het standpunt van Trump te zijn. Hij wil dat de oorlog zo snel mogelijk wordt beëindigd. Hij blufte ook al dat hij dat als president binnen de 24 uur gedaan zou krijgen. Snoeverij wat de termijn betreft, uiteraard, maar het idee dat hij meer kans heeft om een einde te maken aan het conflict, is wel geloofwaardig.

Trump is onbehouwen, maar zijn meningen over buitenlandpolitiek hebben het voordeel van de duidelijkheid

Trump legt niet uit hoe hij dat gedaan zou krijgen, maar een van zijn veiligheidsadviseurs, luitenant-generaal Keith Kellogg, geeft toch de grote lijnen mee : “We vertellen de Oekraïners : ‘Je moet aan tafel komen, en als je niet aan tafel komt, zal de steun van de Verenigde Staten opdrogen.’ En je zegt tegen Poetin : ‘Je moet aan tafel komen en als je niet aan tafel komt, dan geven we de Oekraïners alles wat ze nodig hebben om je op het terrein kapot te maken.’” Trump is onbehouwen, maar zijn meningen over buitenlandpolitiek hebben het voordeel van de duidelijkheid, iets wat momenteel in het westerse kamp met een vergrootglas te zoeken is.

Mijn voorkeur gaat naar een verregaande militaire steun die toelaat dat Oekraïne de oorlog wint. Indien het Westen daar echter niet toe bereid is, omdat het enerzijds de kost niet wil dragen voor de vereiste wapens en anderzijds bang is dat een Oekraïense overwinning ertoe kan leiden dat Poetin aan de nucleaire noodrem trekt, dan is het best dat die boodschap nu aan Kiev wordt overgemaakt. Harris is daar niet toe in staat.

foto’s (c) Gazet van Hove .