www.doorbraak.be – door David Geens .
Dertig jaar geleden, op 24 november 1991, schudde een electorale schokgolf het partijlandschap door elkaar. De doorbraak van het Vlaams Blok, nu Vlaams Belang, toonde aan dat traditionele partijen de voeling met de kiezers verloren waren. In deze aflevering van Doorbraak Radio blikken Bart Maddens en Pieter Bauwens terug op zwarte zondag.
Zwarte zondag : klappen voor de traditionele partijen
Op 24 november is het precies dertig jaar geleden dat zwarte zondag plaatsvond. De federale verkiezingen van toen betekenden de grote doorbraak van het Vlaams Blok en traditionele partijen kregen voor het eerst zware klappen. De opgang van het Vlaams Blok heeft geduurd tot 2004 waar de partij bij de Vlaamse verkiezingen bijna 25% haalde, zegt Bauwens. ‘De opkomst van het Vlaams Belang, toen nog Vlaams Blok, verstoorde het politieke evenwicht van toen maar werd op een zijspoor gezet door het cordon sanitaire.’ Niet enkel de opkomst van het Vlaams Belang maar ook die van N-VA is bepalend geweest voor het politieke evenwicht, vindt Bauwens.
Zwarte zondag is een dag die in het collectieve geheugen staat gegrift, maar achteraf moeten we het belang hiervan toch relativeren, zegt Maddens. In het verleden waren er reeds electorale aardbevingen geweest, bijvoorbeeld in 1965 met de doorbraak van de Volksunie en in 1981 met de ineenstorting van de CVP als sterkste partij. ‘Tot de jaren negentig gebeurde dit slechts af en toe maar nu gaan we van de ene electorale shock naar de andere.’ Het aantal kiezers dat verkiezing na verkiezing van partij verandert is nu telkens even groot als in 1991 het geval was. Het belang van zwarte zondag voor het politieke landschap blijft wel dat de traditionele partijen die dag hun greep verloren zijn op het electoraat, benadrukt Maddens.
Dubbele reactie
Maddens vindt het vooral interessant om te kijken naar wat de reacties uit politieke hoek waren vlak na zwarte zondag. Die reacties waren zeer dubbel. Sommige politici namen het signaal van de kiezer ernstig en erkenden dat er een kloof was ontstaan tussen de burger en de politiek maar vaak was de reactie ook een demonisering van het Vlaams Blok, zegt Maddens. ‘Naarmate het Vlaams Blok steeds meer gedemoniseerd werd in de media werd het ook sterker.’ Dit is een soort neerwaartse spiraal die ontstaan is.
Populisme en cordon sanitaire
Was zwarte zondag de geboorte van het populisme ? Maddens is voorzichtig met het gebruiken van deze term aangezien er geen eenduidige definitie bestaat van wat populisme precies inhoudt. ‘Het Vlaams Belang is natuurlijk wel een anti-systeempartij die het systeem ter discussie stelt.’ Dat anti-systeemdenken bestond ook in het interbellum en in de beginjaren van de Volksunie, zegt Maddens.
Al dertig jaar lang wordt het cordon sanitaire als volstrekt normaal beschouwd
Al dertig jaar lang wordt het cordon sanitaire als volstrekt normaal beschouwd, zowel door politici als journalisten, zegt Bauwens. De laatste jaren is er echter een generatie opgestaan die zich niets meer aantrekt van het maatschappelijke cordon tegen Vlaams Belang en boodschappen van de partij openlijk deelt op sociale media. Er is in de maatschappij iets veranderd dat het diepgewortelde cordon sanitaire heeft doen afbrokkelen, benadrukt Bauwens.
De groei van ontevreden kiezers
Maddens is van mening dat er begin jaren negentig minder redenen waren tot frustraties van kiezers dan vandaag de dag. Er zijn veel meer problemen vandaag dan toen, zoals de klimaatproblematiek en de vluchtelingencrisis. Als Vlaams Belang het nu slim speelt breken er gouden tijden aan voor de partij, zegt Maddens. ‘In 2024 kan de partij het cordon breken door in enkele gemeenten een absolute meerderheid te halen.’
Vanuit de politiek is er krampachtig gereageerd op de ontevredenheid die ook toen heerste, vindt Bauwens. ‘Alles wat multicultureel was werd als iets positiefs beschouwd, terwijl er ook negatieve kanten waren.’ Over zaken als inburgering mocht er niet gesproken worden en het beleid ging niet na waar de ontevredenheid van een grote groep kiezers zich precies situeerde.
Van Vlaams Blok naar Vlaams Belang
Na de veroordeling voor racisme in 2004 doopte het Vlaams Blok zich om tot het Vlaams Belang. Het Vlaams Belang is geen fundamentele andere partij dan haar voorganger, ondanks het feit dat er wel van bepaalde standpunten werd afgezien. Volgens Maddens heeft dit vooral te maken met het cordon sanitaire. ‘Hoe gematigd Vlaams Belang ook geworden zou zijn, men zou altijd een stok gevonden hebben om de hond mee te slaan.’
Het cordon is de grootste levensverzekering van de partij
De nieuwe partij is vlak na 2004 in slaap gewiegd door het verkiezingssucces, zegt Bauwens. ‘Pas na het dieptepunt in 2014 is er een nieuwe generatie opgestaan.’ De nieuwe generatie Vlaams Belangers probeert de opstap te maken naar een beleidspartij, al blijven ze hier wel mee worstelen. Ze blijven een buitenbeentje en veel van de standpunten die ze verdedigen zijn gewoon onmogelijk, zegt Maddens. Maar omwille van het cordon sanitaire worden ze hier nooit op afgerekend. ‘Het cordon is de grootste levensverzekering van de partij.’ Wie de gevestigde partijen pijn wil doen stemt Vlaams Belang.
In zee met N-VA ?
Maddens en Bauwens zien slechts één partij de stap zetten naar een samenwerking met Vlaams Belang en dat is N-VA. Een Vlaams-nationalistische regering op Vlaams niveau zou heel wat druk kunnen zetten, die impact mag niet onderschat worden, benadrukt Maddens. Maar eerst moet die meerderheid er wel zijn en moet N-VA bereid zijn om in zee te gaan met Vlaams Belang.
Redacteur artikel : Rani De Leeneer.
Foto’s (c) Gazet van Hove.