door Wannes Neukermans in ’t Pallieterke .
Vlamingen liggen vooral wakker van de stijgende prijzen en vrezen voor de betaalbaarheid van de sociale zekerheid, vinden het belangrijk dat nieuwkomers zich aanpassen en Nederlands leren en vinden dat België op dit moment inefficiënt werkt. Het zijn slechts enkele conclusies uit een onderzoek dat iVOX uitvoerde in opdracht van Overlegcentrum van Vlaamse Verenigingen (OVV), de koepelorganisatie van Vlaamsgezinde verenigingen.
Het online onderzoek werd uitgevoerd door onderzoeksbureau iVOX in opdracht van CIGAR.AGENCY en OVV tussen 16 maart en 28 maart 2022 bij 1.000 Vlamingen, representatief op geslacht, leeftijd, diploma en stemgedrag. De maximale foutenmarge bedraagt 3,02 procent.
Het OVV wilde onder meer de bezorgdheden van de Vlaming in kaart brengen. Uit het onderzoek blijkt dat de Vlaming vooral wakker ligt van de stijgende prijzen, terrorisme en oorlogsdreiging en in iets mindere mate van het klimaat en de sociaaleconomische ongelijkheid. Iets meer dan de helft van de Vlamingen noemt koopkracht in de top 5 van dingen waarover men zich zorgen maakt. Vooral jongeren liggen wakker van de hogere prijzen.
Separatistische handicap
Daarnaast wilde men het draagvlak van allerlei communautaire kwesties achterhalen en het hoeft dan ook niet te verbazen dat een groot deel van het onderzoek aan dergelijke thema’s gewijd is. Zo vinden zes op de tien Vlamingen dat België op dit moment niet efficiënt werkt. Acht op de tien vindt dat onze staatstructuur veel geld, tijd en energie opslorpt, zaken die op een andere manier gebruikt kunnen worden. De helft vindt dat Vlaanderen en Wallonië fundamenteel anders in elkaar zitten en dus nood hebben aan een eigen beleid. Ongeveer de helft van de Vlamingen vindt het tegelijkertijd “een verrijking” dat in België verschillende gemeenschappen samenwerken.
Ook opvallend is dat bijna de helft weinig interesse lijkt te hebben in een debat rond Vlaamse onafhankelijkheid. De meningen over de te verkiezen oplossing voor de gepercipieerde Belgische inefficiëntie lopen dan ook sterk uiteen : er zijn ongeveer evenveel Vlamingen die vinden dat Vlaanderen over alles moet kunnen beslissen, als Vlamingen die het omgekeerde (dat het zwaartepunt federaal moet liggen) vinden. De ‘gemiddelde Vlaming’ bevindt zich ongeveer pal in het midden van de twee uitersten.
“Onafhankelijkheid is een vrij radicale breuk met de status quo en dat is iets wat de publieke opinie altijd afschrikt”, verduidelijkt politicoloog Bart Maddens (KU Leuven). “Er is altijd een voorkeur voor de status quo en het vertrouwde, en een afkeer voor een sprong in het duister. Die afkeer voor het revolutionaire speelt Vlaams-nationale partijen parten. Dat is ook de reden waarom de N-VA voor confederalisme opteert. Confederalisme is in het N-VA-discours eigenlijk een vergevorderde vorm van federalisme. België blijft in dat model bestaan, dus die sprong in het duister is er eigenlijk niet. Dat is de handicap waar separatisten mee te kampen hebben. Het vergt een doorgedreven communicatiecampagne om mensen ervan te overtuigen om die stap te zetten.”
Liever Antwerpen dan Brussel
Slechts een minderheid van 42 procent vindt dat we Brussel absoluut niet mogen loslaten en ongeveer een derde vindt het niet belangrijk of Brussel al dan niet deel uitmaakt van Vlaanderen. Ook vinden meer Vlamingen Antwerpen blijkbaar een geschiktere hoofdstad van Vlaanderen dan Brussel. Wel vindt een meerderheid van 62 procent dat we extra in het Nederlands in de Belgische hoofdstad moeten blijven investeren.
“De grootte van N-VA en VB en hun Vlaamsgezinde discours heeft wel een ‘vervlaamsend’ effect op de publieke opinie” (quote van Bart Maddens)
Vlaming vreest voor betaalbaarheid sociale zekerheid
Acht op tien Vlamingen vrezen dat de sociale zekerheid onbetaalbaar wordt. Terwijl zes op tien vindt dat het goed is dat er onderlinge solidariteit is, vindt een bijna even groot deel dat het niet correct is dat Vlamingen meer bijdragen. Ook vindt bijna de helft van de Vlamingen dat de transfers beperkt moeten zijn in de tijd en aan duidelijke voorwaarden gebonden moeten zijn. Ongeveer evenveel Vlamingen zijn voorstander van een splitsing van de sociale zekerheid als van een Belgische sociale zekerheid : telkens ongeveer vier op tien. Desondanks vindt bijna zes op tien Vlamingen dat beide landsdelen zelf financieel verantwoordelijk moeten zijn voor hun beleidskeuzes.
Lijken heel wat van die stellingnames niet paradoxaal ? Veel ligt aan de framing, merkt Maddens op. “‘Niet solidair zijn met de Walen’ is een standpunt dat niet populair is en heel egoïstisch overkomt. Als je dat framet als ‘Moeten de Walen niet zelf verantwoordelijk zijn voor hun eigen beleidskeuzes ?’, dan ga je veel meer instemming krijgen. Zo’n standpunt of discours zal veel wervender zijn.” Een les voor de Vlaamse Beweging en de V-partijen, vindt Maddens.
Vlaamse identiteit ?
Een meerderheid van zeven op tien Vlamingen is trots op het feit dat ze Vlaming zijn, nog eens zes op tien voelt zich sterk verbonden met Vlaanderen. Ongeveer een op drie voelt zich vooral Vlaming, nog eens een op drie vooral Belg en een even groot deel voelt zich beide evenveel.
Uit recent onderzoek in De Stemming van de Universiteit Antwerpen en de VUB blijkt dat het aantal mensen dat zich voornamelijk als Vlaming identificeert de laatste jaren lichtjes aan terrein won. Ook in dit iVOX-onderzoek lijkt het Vlaamsgezinde sterker aanwezig dan in eerdere onderzoeken. “Dat heeft te maken de sterke aanwezigheid van de Vlaams-nationale partijen”, zegt Maddens. “Uit onderzoek blijkt dat de thema’s die de doorslag geven veelal niet-communautaire thema’s zijn, zoals identiteit voor het Vlaams Belang en economie voor de N-VA. De grootte van die partijen en hun Vlaamsgezinde discours heeft wel een ‘vervlaamsend’ effect op de publieke opinie.”
In het onderzoek omschrijven Vlamingen zichzelf als hardwerkende, traditionele en vriendschappelijke levensgenieters
De politicoloog deed in de jaren ’90 dezelfde vaststelling in eigen onderzoek : “Het Vlaams Blok had een vervlaamsend effect op de eigen kiezers. De oorspronkelijke Vlaams Blok-stemmers waren ex-socialistische kiezers in verarmende wijken in grootsteden. Ze stemden niet omwille van communautaire redenen op het Vlaams Blok en voelden zich niet buitgewoon Vlaamsgezind, maar gaandeweg pasten ze zich aan aan het discours van de partij en werden daardoor ‘Vlaamser’.”
Vlaming hardwerkend, Franstalige lui
Wat betekent het om een Vlaming te zijn ? In het onderzoek omschrijven Vlamingen zichzelf als hardwerkende, traditionele en vriendschappelijke levensgenieters. Dit zijn ook de eigenschappen die Vlamingen aan ‘Belgen’ toedichten, maar opvallend genoeg wordt de doorsnee Franstalige Belg minder vaak hardwerkend en vaker lui genoemd.
De Vlaming vindt het belangrijk dat nieuwkomers zich aanpassen aan onze gewoontes. Zes op tien vindt dat hier harder voor opgetreden moet worden. Zo vindt zeven op de tien Vlamingen het ook belangrijk dat leerlingen enkel in het Nederlands les krijgen op school. Slechts een minderheid vindt dat Vlaamse tradities nooit aangepast hoeven te worden, maar Zwarte Piet blijkt evenwel een uitzondering : twee op drie vindt dat Zwarte Piet moet blijven zoals vroeger.
Wannes Neukermans
Pieter Van Berkel
Foto’s (c) Gazet van Hove – cover : Prof. Bart Maddens .